ء(ازىل اڭگىمە)

بۇ جەردەن كوزىڭدى اشساڭ دا، جۇمساڭ دا، ەتپەتىڭنەن جاتا قالىپ قاراساڭ دا، كورەتىنىڭ  قۇجىناعان  ادام... شالبارىنىڭ اۋىنا، دامبالىنىڭ باۋىنا قاراي الماي، اسىعىس جۇرگەن بىرەۋلەر، ايتەۋىر... بىراق ءبارىنىڭ دە قانشا اسىعىس بولسا دا، شىدەرلەۋلى ات سەكىلدى وسى ماڭنان ۇزامايتىنى قىزىق. مۇندا، كەلۋشى كوپ تە، ال ارتىنا قاراماي كەتىپ جاتقانداردىڭ قاراسى شامالى سەكىلدى. قارا تەرگە مالشىنىپ، مەنىڭ دە ءبىر تەسىككە ۇڭىلگەنىمە ءۇش كۇن. ازداعان الاشاق اقشامىز بار ەكەن، سول قولىمىزعا تيمەي، بانكىنىڭ ىشىندە سارسىلىپ ءجۇرمىز. سىرتىنان دابىرايتىپ بانكى دەگەنىمەن ادامدى شارشاتىپ، باسىڭدى اڭكى-تاڭكى ەتەتىن جەر مە دەپ تە قالامىن. ەمىنىپ، كەزەككە تۇرعان بولاسىڭ، ءبىر كەزدە، “ويباي، بۇل كاسسا ىستەمەيدى” دەگەن شۋ شىققاندا، جۇرتپەن تالاسا-تارماسا  ەكىنشىسىنە قاراي ەنتەلەي ۇمتىلاسىڭ، سونداي كەزدە، كوزىڭ الارىپ، الدىڭداعى ادام تۇگىلى تۋعان اپاڭدى دا تانىماي قالار حالگە تۇسەرسىڭ. ۇشى-قيىرى جوق كەزەك، ايتەۋىر ەرتەلى-كەش ءبىر ۇزىلمەيدى-اۋ، شىركىن!

الدىمداعى ءداۋ قاتىننىڭ قولتىعىنان اڭقىعان قولامساسىنان قۇتىلماققا موينىمدى ولاي ءبىر، بىلاي ءبىر بۇرعىشتاپ تۇرىپ، انەۋ كۇننەن بەرى وسى جەردە جۇرگەن كوزتانىس  قارياعا كوزىم تۇسە كەتتى. تىپتەن ءوزىن اياپ تا كەتتىم، سىنىق سكامەيكانىڭ ورتاسىنا وتىرىپ الىپ،  شۇمەكتەگەن تەرىن ءداۋ اق ورامالمەن جوسىلتىپ سۇرتكىشتەپ  جاتىر. قايتسىن-اي، بايعۇس، قينالعان عوي، ءوزىنىڭ تاقياسى ءبىر جاعىنا قيسايىپ، تەرگە مالشىنىپ وتىرسا دا، كوڭىلى ءتۇزۋ سەكىلدى.

– ءاي، قاراعىم، وشىرەت جاقىندادى ما، اسىعىس سەكىلدىسىڭ مەنىڭ  كەزەگىمدى الا عوي، – دەپ مىرزالىق تانىتىپ قويادى ءوزى. “قۇدايا توبا! مىنا شىجىعان ىستىقتا، مىنا توپىردا  كاستومىن دە شەشپەيدى-اۋ جارىقتىق؟! پىرسىپ، پىقسىپ كەتكەن شىعار كارى كونى.  كونبىس قاريام-اي!»  قالىڭ ارالاعان اڭشىداي اينالامداعىلاردى جاپىرا يتەرىپ، جانىنا جاقىندادىم. ءوزى سەرگەك، مەنى تاني كەتتى.

– ءوي، اينالايىن، ءالى ءجۇرسىڭ بە، اقشاڭدى  الا الماعانسىڭ عوي، قاجەت دەسەڭ مەنىڭ كەزەكتەگى ورنىما تۇرا سال.

– كوكە، قايتا مەنىڭ كەزەگىم جاقىنداعان سەكىلدى، سول جەرگە ءسىز كىرىسىڭىز..،

– قاراعىم-اي، مەن اسىقپايتىن اداممىن عوي، جۇمىسىڭدى بىتىرە بەر، ماعان قارايلاما!

وسى كەزدە بىزگە تاقاۋ تۇرعان قارا كەلىنشەك بۇرق-سارق سويلەدى:

– وسى مەكەمەنىڭ باستىعى وڭبايدى. بەس كاسساسىنىڭ ءبىرى عانا اشىق..، كاسسيرىنىڭ ءبىرى – دەمالىستا، ءبىرى – كومانديروۆكادا، ءبىرى – اۋرۋ. انا ءبىر سارى قىز بار ەدى، ول دا بايعا ءتيىپ كەتىپتى. وسىندايدى رەتتەيدى دەگەن باستىعى  سوراڭ-سوراڭ ەتىپ شىعادى دا، وزىڭمەن بارقىلداپ ۇرىسىسادى، تۇگە!

تاقيالى قاريا قارا كەلىنشەككە جاقتىرماي قارادى. ماڭداي تەرىن سۇيكەي ءسۇرتىپ، بورسىلداي باستاعان كەڭسىرىگىن ءداۋ ورامالمەن ءبىر بوساتىپ الدى.

– و بالانى جامانداما،قاراعىم. مىڭ بولعىر جىگىت ءوزى. ادام بولعان سوڭ اۋىرادى، سىرقايدى، باسقا تىرشىلىگى دە بولادى. سوسىن جاعدايلارىنا قاراپ، كەڭشىلىك جاسايتىن شىعار..،

قارا كەلىنشەك ەدەندى تەۋىپ-تەۋىپ جىبەردى:

– ويباي-اي، سوندا ءبىزدىڭ جاعدايىمىزعا كىم قارايدى. ۇيدە جاس نارەستەم قالدى، شىرىلداتىپ، ۇستەلگە بايلاپ كەتتىم. پوسوبيا اقشامدى الا الماي اۋرە بولعانىما ءبىر اپتا بولدى عوي...

– شەتىنەن قۇرتۋ كەرەك، – دەپ تىستەندى ايىر قالپاقتى، مۇرتتى جىگىت.

– بۇل كۇنگىنىڭ شالدارى دا قاعىنعان، ءجون ايتا ما دەسە قيسايتا تارتىپ تۇرعانىن قاراشى. بانكتىڭ باستىعى تۋىسى ما بىردەڭەسى شىعار... شاشى ۇيپالاقتانعان كەكسە ايەل، ەرنىن سىلپ ەتكىزدى.

تاقيالى تارلانىم مەنى ىمداپ جانىنداعى  بوس ورىنعا شاقىردى، انالاردىڭ سوزىنە اسا ءمان دە بەرمەگەن سىڭايلى.

– مىناڭ قاراشى، بۇرقىراعان تەر كاستومىمنىڭ سىرتىنا شىعىپ كەتتى، جاقسى ەمەس پە، ءا! ول كوزىن سىعىرايتا قارادى. – تۇسكە دەيىن وسىندا، تۇستەن كەيىن پوشتا جاقتا كەزەككە تۇرامىن. وندا دا وپىر-توپىر. ونىڭ باستىعى دا جينالىسشىل نەمە عوي دەيمىن، كەڭسەسىنە تىعىلىپ الىپ، جۇرتتىڭ جولىن بوساتاتىن قىزمەتكەرلەرىن قايتا-قايتا وزىنە شاقىرادى دا جاتادى. كەيدە بار عوي، مىنا جەرىڭدە دە  ەكى-ءۇش كاسساسى بىردەي اقشا تاراتىپ، اقشا الىپ جۇرت جاپىرلاسىپ قالادى، وندايدا جۇرەگىم سۋ ەتە تۇسەدى، كەزەك ازايىپ قالا ما دەپ...  قاريا ورامالىمەن جەلكە تۇسىن ءبىر وسىپ ءوتتى.

“مىسىق تىلەۋ مە، مىنا كىسى، كەزەك ازايىپ قالا ما” دەگەنى نەسى؟! ول مەنىڭ ويىمدى مەزەتىندە وقىپ قويعانداي ءوزى جاۋاپ بەردى.

– كەزەكتە ادامنىڭ كوپ بولعانى جاقسى، ىشكە سىيماي سىرتتا دا شۇباتىلىپ تۇرسا. جاز بويى قۇدايعا شۇكىر سولاي. ەكى اي بولدى، كەزەگىمدى اركىمگە بەرىپ، كۇندە وسىندا  كەلەمىن. جۇرەك مىقتى ەكەن، قانشا تەرلەسەم دە شىداپ ءجۇرمىن... اڭگىمەنىڭ ءمانىسىن تۇسىنبەي قالدىڭ با، باياعىدا مال باعىپ، دالادا كوپ جاتقانبىز عوي، سۋىق سۇيەكتەن ءوتىپ كەتكەن. تۇنەمەلىك زار قاقساپ شىداتپايدى. اۋناقشىپ، تاڭدى زورعا اتىرامىن. سوسىن، امال جوق، وسىندا كەلىپ تەرلەيمىن، قۇرىس-تۇرىسىم جازىلىپ، ءوي، ءبىر راحاتتانىپ قالامىن...  ارا-اراسىندا شايحانادان شاي ءىشىپ كەلسەم، بورشا-بورشام  شىعادى دەيسىڭ، ءبىر... كەشكە دەيىن تەرلەيمىن دە جۇرەمىن، شەڭبەلدەپ قالعان سۋىقتان سولاي قۇتىلامىن با، دەيمىن ءدا...

مىنا ءسوزى ساناما سارت ەتىپ قونا كەتتى. “تەرلەيىن دەپ ەم..،” – دەيدى. راس-ەي، ءبىزدىڭ ۇيدە دە تىزەسىن ۋقالاپ وتىراتىن شال مەن كەمپىر بار ەمەس پە، تۇنىمەنەن سۇيەكتەرى ساتىرلىپ، دالاعا شىعۋمەن بولادى. سولاردى نەگە وسىندا كەزەككە تۇرعىزىپ قويمايمىز. ءارى تەرلەيدى، ءارى جۇمىس بىتىرەدى، ءا! ءيا، دەيمىن-اۋ، مۇندا ءتارتىپ ورناپ، كەزەك ازايعانشا، اجەپتەۋىر ساۋىعىپ قالسا، قۇبا- قۇپ ەمەس پە؟

بۇرىن قالاي ويىما كەلمەگەن-ەي!..تەر شىعا باستاعان شەكەمدى ءبىر سيپاپ ورنىمنان اتىپ تۇرىپ، ۇيگە قاراي زىمىرادىم-اي!

نۇرماحان ەلتاي، قىزىلوردا وبلىسى

Abai.kz