مەن – پانتۇركيستپىن. بارشا ءتۇبى ءبىر تۇركىنى ءوز باۋىرىم دەپ بىلەمىن.

– "باۋىر" دەپ بىلسەڭ نەگە ۇيعىرلارعا كوڭىلىڭ جارتى وتىرسىڭ؟ – دەپتى.

– جاۋاپ بەرەيىن. ءيا، ۇيعىر مەنىڭ باۋىرىم. ونىڭ باسىنا كەلگەن قايعى مەنىڭ دە قايعىم. باۋىر بولعاندىقتان پروبلەمالارىمىزدى اشىق تالقىلاپ ۇيرەنسەك ەندى. كوپكە توپىراق شاشپايمىن.

بىراق، ول باۋىرلارىمىز وزدەرىن قاجەتتى دەڭگەيدە ۇستاي الدى ما؟ ولار ءبىزدى سولاي قابىلداي الدى ما؟ قىتايداعى قازاق نە ءۇشىن ۇيعىردى ۇناتپايدى؟ ويتكەنى، ول جاقتاعى ۇيعىردىڭ دا قازاققا جاساعان ادىلەتسىزدىكتەرى جەتىپ ارتىلادى. نە ءۇشىن ەلدەگى قازاقتار ۇيعىر باۋىرلاردى جاقتىرمايدى؟

ويتكەنى، ولار ءبىزدىڭ ەلدى پانالاپ وتىرعان باۋىرلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ "پروبلەمنىي" باۋىر. ءوز باۋىرىڭنىڭ ءۇيىن پانالاپ جاتىپ، شاڭىراعىنا وت قويۋعا بولا ما؟ ول باۋىرلاستىققا جاتا ما؟ نەگە شونجىعا ياكي شىڭجانعا بارعان قازاقتاردىڭ 90% ۇيعىر اعايىنعا بايلانىستى نەگاتيۆ پىكىر ايتىپ كەلەدى؟ الماتى وبلىسىنداعى "باۋىرلارىمىزبەن" بولعان كونفليكتتەر ءالى حالىقتىڭ ەسىندە. سول باۋىرلارىمىزدىڭ اكىمدىكتە تۇرعان قازاقستان تۋىن الىپ تاستاپ، "ۇيعىرستان" تۋىن ءىلىپ قويعانى شە؟ ۇيعىر جاستارىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانىمىزدى ءبارى داۋىستاپ، "تۋعان جەرىم مەنىڭ ۇيعىرستانىم" دەپ ادەيى بۇرمالاپ جۇرگەندەرى شە؟ ءوزارا اڭگىمەلەسسە، ۇيعىر اۋدانىن اۆتونوميالاپ الۋ جونىندە ايتىلار اڭگىمەلەرى شە؟ قازاقستان ازاماتتارى بولا تۇرا، كولىكتەرىنە ۇيعىردىڭ تۋىن جەلبىرەتىپ، قازاقتى مەنسىنگىسى كەلمەيتىن ادەتتەرى شە؟ وتكىزىپ جۇرگەن ءىس-شارالارىندا ء"الى قۇرىلماعان مەملەكەتتەرىنىڭ" جوق تۋىن كوتەرىپ، ال ءوزى تۇرىپ جاتقان ەلدىڭ، ءوزىنىڭ قازاق باۋىرىنىڭ كوك تۋىن كوتەرۋدى "زاپودلو" كورەتىن قىلىقتارى شە؟ قازاقتىڭ جەرىندە تۇرىپ جاتسا دا، تۇرعىلىقتى جەرلەرىندە قازاقتىڭ ءبىر ەلەمەنتتەرىن كورگىسى كەلمەيتىن قانداي "باۋىرلاستىق" ولاردىكى؟

شىمكەنتتەگى 90% وزبەكتەر تۇراتىن سايرام اۋدانىن قازاق اۋدانداردىڭ ۇلەسىنە ءبولىپ تاستاعان كەزدە دە وزبەك باۋىرلار ەشتەڭە دەگەن جوق. قابىلدادى. "قازاق ءبىزدى جۇتايىن دەپ جاتىر" دەپ بوس شۋلاپ ەشقانداي نارازىلىق جاساعان جوق. قالاي ءومىر ءسۇردى، سولاي ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. تاتۋمىز. ءبارى قازاقشا سويلەي الادى. ءبىر توپ وزبەك جىگىتتىڭ اراسىنا بارساڭ، ساعان ءبارى قازاقشا سويلەيدى. ءتىپتى، كولىكتەرىندە قازاقشا اندەر ەستىلىپ تۇرادى. قۇرمەتتەرىن قۇرمەتتەپ كەتكەنىڭ سونشالىق ءوزىڭ وزبەكشە سويلەپ كەتەسىڭ، كەيدە. ءبارى ءوز تىلدەرىندە ءبىلىم الىپ جاتىر. مادەنيەتىن بىلەمىز. تويلارىمىزدا وزبەكشە انگە بيلەۋگە ۇيالمايمىز. كەرىسىنشە، سول باۋىرمالدىقتىڭ سەبەبىنەن لوكالدىق برەندتەرىمىزدىڭ ءبىرتۇتاس بولىپ كەتكەن.

ال، ۇيعىر اعايىندار شە؟ ۇيعىر اۋدانىنىڭ اتىن شارىن دەپ اۋىستىرعالى ۇسىنىستىڭ وزىنەن قازاقتاردى سىباپ الەك. ارالارىنا قازاق كوشىپ بارسا، سىيىستىرماي جىبەرەتىن نە ادەت ولاردىكى؟ رەنجۋگە قاقىمىز بار ما؟ بار.
قارا شاڭىراقتا وتىرعان قازاق باۋىرلارىنا وسىنداي قارىم-قاتىناس جاساپ وتىرعان سوڭ، ۇيعىر باۋىرلارىمىز قىتايداعى ماسەلە بويىنشا بىزدەن قانداي قولداۋ كۇتىپ وتىرعانىن تۇسىنبەيمىن. ەگەر، قازاقستانداعى ۇيعىرلار وسى ۋاقىتقا دەيىن الگىندەي ارەكەتتەرىمەن وزدەرىنە نەگاتيۆ جيناماعاندا، بۇكىل ەل بولىپ ۇيعىردى قولدايتىن ءبىرىنشى "باۋىرى" ءبىز بولار ەدىك.

سوندىقتان، ەگەر بۇل باۋىرلارىمىز ءبىز تاراپتان مۇڭىنا ورتاقتاسار دەگەن قولداۋ كۇتسە، ءبىرىنشى كەزەك وزدەرىنىڭ ارەكەتتەرى مەن كوزقاراستارىن قايتا قاراپ، اقساقالدارى مەن ەل اعالارى جاس بۋىندارىنا دۇرىس اقىل كورسەتۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ەلىمىزدىڭ ازاماتى بوپ جۇرگەندەر شاڭىراق يەسىنىڭ ءوز دەڭگەيىندە قۇرمەتىن ورنىنا قويىپ، ءبىر كىسىدەي وسى ەلدىڭ دامۋىنا، حالقىمىزدىڭ ءبىرتۇتاس اۋىزبىرشىلىكتە بولۋىنا ۇلەستەرىن قوسۋى كەرەك. قازاق ەلى كۇشەيسە عانا قالعان بارلىق "تۇتقىنداعى" باۋىرلاردىڭ ازات بولۋىنا جول اشىلادى. ءبىز ولاردى قولداماي جاتقان جوقپىز. قولدان كەلگەنشە ازىرگە از دا بولسا دەمەۋىمىز بار. تۇركيا سياقتى "قىتايىڭدى قىرىپ-جويا قالامىز!", "اسكەر كىرگىزىپ، بىت-شىتىن شىعارامىز!" دەپ ۇرانداپ وتىرىك ۇپاي جيناپ، ال ناقتى ىسكە كەلگەندە دىم بولماعانداي وتىرعان جوقپىز. ءبىز شىنايى مويىنداپ وتىرمىز. قازىر السىزدەۋ ەكەنىمىزدى، ءسوزىمىز ءھام ءتىلىمىز وتپەيتىنىن، سەس كورسەتە المايتىنىمىزدى اشىق مويىنداپ وتىرمىز. ول جاقتاعى قازاقتىڭ ماسەلەسى شەشىلسە، ۇيعىردىڭ دا ماسەلەسى جەڭىلدەيتىنىن ونسىز دا بىلەمىز. مەملەكەت بەلگىلى دەڭگەيدە ديپلوماتيالىق كۇشتەرىن سالىپ ارەكەت جاساپ جاتىر. كەيبىر شولاق بەلسەندىلەردىڭ پىكىرىندەگىدەي قازاق ديپلوماتياسى تەزەك تەرىپ جۇرگەن جوق دەپ ويلايمىن.

ۇيعىر مەملەكەتى ءبىر كۇن قۇرىلادى. مەن وعان سەنەمىن. سەنۋىم كەرەك. بىراق، قازىرگى جاعداي، قازىرگى مەنتاليتەت، قازىرگى بىلىمسىزدىك، قازىرگى ءوز-وزدەرىنە، ءوز باۋىرلارىنا دەگەن قارىم-قاتىناس ول كۇندى جاقىنداتا قويماسى انىق. ارتىق ايتسام، كەشىرىم وتىنەمىن. بىراق، بۇل ويلاناتىن ماسەلە دەپ ويلايمىن. ەكى جاققا دا.

سادىق شەرىمبەكتىڭ facebook پاراقشاسىنان

Abai.kz