قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى  

كۇلاش نوعاتايقىزى ءشامشيدينوۆا حانىمعا

اشىق حات

قۇرمەتتى كۇلاش نوعاتايقىزى!

ءسىزدىڭ سانالى ءومىرىڭىز عىلىم-ءبىلىم سالاسىندا ءوتىپ كەلەدى. قازىر اتالمىش مينيسترلىكتىڭ تىزگىنىن ۇستاپ وتىرسىز. بۇل سالانى ءبىلىمىڭىز بەن تاجىريبەڭىزگە سۇيەنىپ، تابىستى ناتيجەلەرگە باستايتىنىڭىزعا سەنەمىز.

ەرلان ساعاديەۆ مىرزا ءبىر سوزىندە: ء“ۇش تۇعىرلى تىلدىلىك جۇيە ىشىندە قازاق تىلىنە باسىمدىلىق بەرىلەدى. ءبىز، جالپى ازاماتتارىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋىن قالايمىز،” - دەگەن ەدى. بۇل ۇستانىمدى ءسىزدىڭ دە قۇپ كورەتىنىڭىزدى ايتقان سوزدەرىڭىز بەن ۇستانىمدارىڭىزدان ءتۇيىپ وتىرمىز.

الايدا، وسى ءۇش تۇعىرلى تىلدىك جۇيەنىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن باسىمدىلىقتى بيىكتەن كورگىمىز كەلەتىنى جاسىرىن ەمەس. ءالى دە “اتتەڭنەن” ايىعا الماي كەلەمىز. ونىڭ ءبىر دالەلى رەتىندە، باسقا ەمەس، وزىڭىزگە ەتەنە تانىس «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنە» 7-سىنىپقا قابىلداۋ تەستىندە  قازاق ءتىلىنىڭ باللدىق كورسەتكىشىنىڭ وزگە ەكى تىلمەن ءبىر دەڭگەيدە تۇرعانىن ايتۋعا بولادى. اشالاپ ايتساق، وسى ەمتيحاننىڭ تىلدىك تەست بولىمىندە قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرى ءۇشىن بارىنە بىردەي 200 باللدان، جالپى 600 بالل بەرىلگەن. الەمدە بىزدەن وزگە، بالالارىنىڭ باسىن ءۇش تىلدىك ەمتيحانمەن قاتارىپ قويعان ەل جوق! ءوزىڭىز دە بىلەسىز دامىعان ەلدەردە ازاماتتىق الۋشىلار مەملەكەتتىك تىلدەن ەمتيحان تاپسىرادى. ءبىزدىڭ ەلدە پرەزيدەنتىك قىزمەتكە دە كەلۋدىڭ ءبىر شارتى رەتىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋ تالاپ ەتىلەدى. دەمەك، مەملەكەتتىك ءتىل - قازاق ءتىلى، وزگە ەكى تىلدەن، الەمدەگى تۇتىنۋشىلار سانى مەن اياسى جاعىنان الدە قايدا از بولعانىمەن، ەلىمىز ءۇشىن مارتەبەسى بيىك ءتىل. سوندىقتان مارتەبەسى جوعارى تىلگە بەرىلەتىن بالل دا جوعارى بولۋى زاڭدى قۇبىلىس.

ناقتى ءارى شەشۋشى جاعدايلاردا ەشقانداي ارتىقشىلىق بەرىلمەگەن مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ وسكەلەڭ ۇرپاق ساناسىنداعى قادىرى مەن قاسيەتى قاي دەڭگەيدە بولماق؟ ولار ءۇشىن ءۇش ءتىلدىڭ قۇنى بىردەي بولىپ قالماي ما؟ سودان سوڭ، قالاي ۇلتجاندىلىقتى، ءپاتريوتيزمدى كۇتەمىز؟ ونىڭ ۇستىنە مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ 70 پايىزىنان استامى قازاق مەكتەپتەرىنىڭ تۇلەكتەرى. وسى تۇرعىدان قاراعاندا قازاق ءتىلىنىڭ باللدىق كورسەتكىشى وزگە تىلدەردەن جوعارى جانە ماتەماتيكاعا بەرىلگەن باللمەن تەڭ نەمەسە قارايلاس بولۋى، بولماعاندا، ساندىق سيپاتتامالارعا بەرىلگەن باللمەن تەڭ بولۋى كەرەك. (قابىلداۋ ەمتيحانىندا ماتەماتيكا 400, ساندىق سيپاتتامالارعا 300 بالل، جالپى 700 بالل بەرىلگەن. قازاق تىلىنە بەرىلگەن باللدان ءۇش جارىم ەسە ارتىق بولعان). ارينە ماتەماتيكانىڭ ماڭىزى جوعارى، بىراق، احمەت بايتۇرسىنۇلى: ء“تىلى جوعالعان ۇلتتىڭ ءوزى دە جوعالادى”-دەگەن ەمەس پە؟. ءبىز وسى ءبىر سالماقتى ءسوزدىڭ ءمانىن ەسكەرە بەرمەيتن سەكىلدىمىز.

ءتىل ول - تەك، قاتىناس قۇرالى ەمەس، باستىسى ول - حالىقتىڭ مادەنيەتى، فيلوسوفياسى، ءومىر ءسۇرۋ سالتى، ادەبيەتى مەن ونەرى، تاريحى مەن كەلەشەگى. وسىنشا باي دۇنيەنى قامتىعان انا ءتىلىمىز قالايشا ءۇشىنشى ورىنعا سىرعىپ كەتكەن؟ ونىڭ ورنى توردە بولۋى كەرەك. ال ورىس جانە اعىلشىن تىلىنە دە بىردەي قاراۋعا بولمايدى. ورىس ءتىلىنىڭ ەلىمىزدەگى مارتەبەسى دە، قولدانىس اياسىدا اعىلشىن تىلىنەن جوعارى، سوندىقتان ول اعىلشىن تىلىنە قاراعاندا كوپ باللدىق كورسەتكىشتە تۇرعانى دۇرىس. ماسەلەن، ماتەماتيكا 400 بالل بولسا، سوعان ساي، قازاق ءتىلى دە 400 بالل، ال ورىس ءتىلى 300, اعىلشىن ءتىلى 200 باللدىق دەڭگەيدە بولعانى ورىندى. سوندا عانا سۇرانىس پەن قامتاماسىز ەتىلۋدىڭ ارا سالماعى ءادىل باعاسىن الاتىن سەكىلدى.

قۇرمەتتى، مينيستر حانىم، ءسىز بۇل جۇمىسقا كەلگەلى، ازاماتتار جاڭا، جاقسى باستاما كۇتۋدە. ءسىز: “بالانى، دايىن ءبىلىم بەرۋدەن گورى، ءبىلىم ىزدەۋگە، ساراپتاما، قورىتىندى جاساۋعا ۇيرەتىڭىزدەر، ونىڭ ماڭىزى الدە قايدا جوعارى” - دەپ ۇلاعاتتى وي ايتتىڭىز. ءبىز بۇل ۇسىنىسىڭىزدى تولىعىمەن قولدايمىز. وسىنداعى ساراپتاۋ مەن قورتىندى جاساۋ ءۇشىن دە ءتىل ءبىلىمى كەرەك قوي. اسىرەسە، ءوز انا سۇتىمەن كەلگەن تىلمەن ساراپتاۋ، قورىتىندىلاۋ انا ءتىلىمىزدىڭ عىلىمعا ەنگەنىن كورسەتپەي مە؟. سوندا “قازاق ءتىلى - عىلىم ءتىلى ەمەس” دەگەندەردىڭ اۋزىنا قۇم قۇيىلار ەدى عوي. ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن الەمدىك ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ جاۋھارلارى ءبىرازى قازاق تىلىنە ءتارجىمالانىپ، قازىر قول جەتىمدى بولدى. ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە شاكىرتتەرىمىز ولاردى وقىپ، پايدالانىپ جاتىر. دەمەك ونى مەڭگەرگەن جاستار، بولاشاقتا الەمدىك بىلىمگە ءوز ۇلەستەرىن قوسا الاتىن بولادى. انا ءتىلىمىزدى عىلىم - ءبىلىم تىلىنە اينالدىرۋ ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدا ەكەن.

ءسىز ءبىر سوزىڭىزدە: “مەكتەپ پەن ۇستاز قالاي بولماسىن، وتباسى مەن اتا-انانىڭ ورنىن باسا المايدى. ءار قايسىسى ءوز قادىر-قاسيەتىمەن باعالى” دەدىڭىز. راس ايتاسىز، مەن ۇستاز جانە اكە رەتىندە ءسوزىڭىزدىڭ ءمانىن جاقسى تۇسىنەمىن. مەن وتباسىمدا دا، اۋديتوريادا دا ۇلتجاندىلىقتى دارىپتەيتىن جانمىن. سوندىقتان بولار، كەزىندە قىزىمنىڭ قالاۋىنا قاراماي،  انا ءتىلىمىزدىڭ بولاشاعى مەملەكەتىمىزدىڭ تاعدىرى ەكەنىن ايتىپ، ونى قازاق ءتىلىن تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن سىنىپقا بارۋىنا كوندىرگەن ەدىم. قىزىم مەكتەپتىڭ ۇزدىك وقۋشىسى بولدى. بيىل كوكتەمدە الماتىداعى حيميا-بيولوگيا باعىتىنداعى «نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنە» ەمتيحان تاپسىردى. جالپى باعاسى مىڭ باللعا جۋىق بولعانىمەن، قابىلداناتىن 50-60 بالانىڭ قاتارىنا ەنە المادى. قازاق تىلىنە بەرىلگەن 200 باللدىڭ 194 باللىن (97 %) جينادى. ەگەر ماتەماتيكاعا بەرىلگەندەي قازاق تىلىنە دە 400 بالل بەرىلگەندە ول قابىلدانار ەدى. وكىنىشكە وراي، ءوزىنىڭ قابىلدانباي قالعانىن بىلگەن قىزىم قاتتى قامىقتى ءارى مەنەن:

- اكە، ءسىز ەلىمىزدىڭ بولاشاعى قازاق تىلىندە دەپ ەدىڭىز، مەن ءسىزدى تىڭداپ، انا ءتىلىمدى بەرىلە وقىپ جوعارى ناتيجە الدىم. بىراق، ءوزىم ارمانداعان مەكتەپتە، بيولوگيا ءپانىن تەرەڭدەپ وقي المايتىن بولدىم. سوندا، قازاق ءتىلىن جاقسى مەڭگەرگەنىمنىڭ پايداسى بولماعانى ما؟ -دەدى. مەن نە دەپ جاۋاپ بەرەرىمدى بىلمەدىم....

ارينە، مەن بۇل جازبامدا ءوز قىزىمنىڭ جاعدايىن ايتىپ وتىرعام جوق. وقۋشى ءۇشىن قايسى مەكتەپتە وقۋىنان گورى، بىلىمگە دەگەن قانداي ۇستانىمدا بولعانى ماڭىزدى. ەلىمىزدە ايتۋلى مەكتەپتەر دە، جوعارى وقۋ ورىندارى دا بار. بىرەۋىنە قابىلدانىپ، ەلىنە ەڭبەك ەتەر ازامات بولارىنا سەنىمىم كامىل. اللادان اماندىعىن عانا تىلەيمىن. الايدا، قىزىمنىڭ وسى ءبىر اۋىز سۇراعى، بۇرىن - سوڭدى نازارىمدى اۋدارماعان، جاي قاراعان جانعا سەزىلمەيتىن، بىراق، استارىندا اسا ۇلكەن ءمان، ماعىنا جاتقان ويعا مەنى جەتەلەدى. سونىمەن قولىما قالام الىپ، سىزگە وسى ءۇشبۋ حاتتى جازدىم. ايتار ويىم سول – انا ءتىلىمىزدىڭ قادىرىن بوس سوزبەن ەمەس، وسىنداي شەشۋشى، ناقتى تەتىكتەر ارقىلى ارتتىرساق، سول ارقىلى ءتىلىمىزدىڭ ەرەكشە باي، مول جاسىرىن الەۋەتىن ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ ارناسىنا باعىتتاساق “رۋحاني جاڭعىرۋ دا”، “ماڭگىلىك ەل دە” ءوزى-اق سالتانات قۇرماي ما؟

قۇرمەتتى كۇلاش نوعاتايقىزى، ءسىز: “قازىر ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى مەن اتا-انالار اراسى الشاقتاپ بارادى، ەكەۋ-ارا قاتىناس باياندى بولۋى شارت”  دەگەن ەدىڭىز. باياندى بولۋ ءۇشىن، ەكى تاراپ اراسىندا ۇيلەسىمدى ديالوگ قالىپتاۋى كەرەك. مەن اكە رەتىندە، قارشاداي قىزىمنىڭ جۇرەك ءسوزىن سىزگە جەتكىزدىم. بالكىم وسى سەكىلدى سۇراق قانشاما اتا-انا مەن تۇلەكتەردىڭ كوڭىلىندە كومىلىپ جاتقان بولار، كىم ءبىلسىن؟ ەندى، سىزدەر تاراپتان جاۋاپ بولارلىق يگى باستاما كۇتەمىز.

قۇرمەتپەن: قاستەر سارقىتقان، اباي اتىنداعى قازۇپۋ ۇستازى، قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى  

Abai.kz