«الاش ايناسى» گازەتi مەن قازاق راديوسىنىڭ بiرلەسكەن جوباسى

«ايتوبەل» حابارىنىڭ جازباشا نۇسقاسى

اۆتورى: ەدiل انىقباي

حاباردىڭ تiكەلەي تولقىنداعى ۋاقىتى: 101 عم، ساعات 14:05-15:00

«الاش ايناسى» گازەتi مەن قازاق راديوسىنىڭ بiرلەسكەن جوباسى

«ايتوبەل» حابارىنىڭ جازباشا نۇسقاسى

اۆتورى: ەدiل انىقباي

حاباردىڭ تiكەلەي تولقىنداعى ۋاقىتى: 101 عم، ساعات 14:05-15:00

ەسمۇقان وباەۆ، م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ ديرەكتورى ءارى كوركەمدىك جەتەكشىسى، قر حالىق ءارتىسى، پروفەسسور:

- تاۋەلسىزدىك العان جىلداردىڭ ىشىندە ءورىستىلدى وبلىستاردىڭ كوبىندە قازاق تەاترلارى اشىلعانى بەلگىلى. مىسالى، پەتروپاۆلدا ءسابيت مۇقانوۆ تەاترى، قوستانايدا ءىلياس وماروۆ تەاترى، اقتاۋدا نۇرمۇحان ءجانتورين اتىنداعى تەاتر ت.س.س. ەل ايماعىندا كوپتەگەن تەاتر كورەر­مەن­دەرىنە قىزمەت ەتىپ كەلەدى. مۇنى ءبىز ەل ەگەمەندىگىنىڭ جەمىسى دەسەك بولاتىن شىعار. وسى 20 جىل ءىشىن­دەگى تەاترلاردىڭ قىزمەتى كوڭىل كونشى­­تەر­لىك پە؟ ءسىزدىڭ قازاق تەاترى­نىڭ قارا شاڭىراعى - م.اۋەزوۆ اتىنداعى تەاتردى باسقارىپ وتىر­عانىڭىزعا دا كوپ جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. ونىڭ ۇستىنە، باسقا تەاتر­لار­دىڭ باستاۋى - وسى اكەمتەاتر. تاۋەلسىز 20 جىلدا­عى قازاق تەاترلارىنا شولۋ جاساپ ءوتىڭىزشى.

- بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن كەشەندى، اۋقىمدى اڭگىمە ايتۋعا تۋرا كەلەدى جانە وعان كوپ ۋاقىت كەتەدى. سوندىقتان قىسقا دا نۇسقا توقتالۋعا تىرىسايىن. بۇگىندە قازاق مەملەكەتىندە پروفەسسيونالدى 53 تەاتر بار. ونىڭ كوبى - قازاق تىلىندەگى تەاترلار. قازاق ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعى - اۋەزوۆ تەاترىنىڭ قۇرىلعانىنا 85 جىل تولسا، ەڭ سوڭعىلارىنا ءتورت جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە دە ءبىز تەاتر جاعىنان قۇرالاقان ەمەس ەدىك. ءار وبلىستا ءبىر تەاتردان بولعان. ارينە، ول كەزدە كەڭەس­تىك پارتيانىڭ ساياساتىنا رەپەرتۋار باعىناتىن. رەجيسسەرلەردىڭ ءوز دەگەنى مەن ويلاعانى بولمادى. تەاترلار بەت-بەينەسىن كورسەتۋ ءۇشىن كەلەلى ءبىر ماسەلەلەردى قوزعاپ، كۇن تىنىسىنداعى اڭگىمەلەرگە بيىك تالعام­مەن قاراپ كىرىسىپ كەتۋگە قىزىل يمپەريا مۇمكىندىك بەرمەدى. ال قازىرگى تەاترلار - تاۋەلسىز، ەگەمەندى ەلدىڭ ەركىن تەاترلارى. وزگە ەلدەردى، بوتەن جەرلەردى ارالاپ، باسقا مەملەكەتتەردە ءجيى بولىپ تۇرامىز. سالىس­تىرمالى تۇردە ايتقاندا، قازاق تەاترىنىڭ بۇگىنگى ءحالى ، قۇدايعا شۇكىر، كوش ىلگەرى، قىر­عىز، وزبەك، تاجىك، تۇرىكمەندەردى ايتپا­عان­دا. كەڭەس وكىمەتى تاراعاندا بىزدە تەاترلار قوسىلماسا، كەمىگەن جوق. تەاترلار تولىق ساقتالىپ قالدى. كەيبىر وبلىستاردا بەلگى­سىز سەبەپتەرمەن جابىلىپ قالعان تەاترلار ەگەمەندىكتىڭ ارقاسىندا، ەلباسىمىزدىڭ ونەرگە دەگەن كوزقاراسىنىڭ تۇزۋلىگىنەن ءورىستىلدى وبلىستاردا تەاترلار قايتا جۇمىس­قا كىرىسىپ كەتتى. قازاق تەاترىنىڭ اشىلۋى - تاريح، ءدىن، ءتىل، مادەنيەتىمىزدىڭ قايتا ورالۋى دەگەن ءسوز. پەتروپاۆلداعى تەاترعا بيىل 10 جىل تولدى. پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى اشىلۋىندا بولعان. قازىر قوستانايدا، وسكەمەندە قالانىڭ قاق ورتاسىنان جاڭا تەاترلار بوي كوتەرىپ كەلەدى. شىمكەنت قالاسىندا ءۇش تەاتر بولسا، قاراعاندى قالاسىن قازاق تەاترلارىنىڭ مەككەسى دەۋگە بولادى. ول قالادا بەس تەاتر بار. بەسەۋى دە ىرگەلى، ۇلكەن تەاتر. مىنە، وسىلار ارقىلى قازاقستاندى تەاترى وركەندەگەن مەملەكەت دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.

- وسى اتالعان تەاترلاردىڭ حال-احۋالى، جالپى جاعدايى قالاي؟

- مەنىڭ تۇسىنىگىمدە بۇگىنگى تاڭدا تەاتردا رەجيسسۋرادان باسقا پروبلەما جوق. قازاق تەاترلارىندا رەجيسسەر ماماندىعى وتە تاپشى. ايماقتارعا رەجيسسەرلەر كەرەك-اق. ارينە، رەجيسسەرلەر جوق ەمەس. بىراق ولار الماتى مەن استانانىڭ ماڭايىنان شىقپايدى. رەجيسسەرلىكتى بىتىرگەن بالالار تەلەارنالاردا، كينوستۋديالاردا جۇمىس ىستەپ ءجۇر، شەت ايماقتارعا بارعىسى كەل­مەي­دى جانە قازاق ەلىندە رەجيسسۋرا - كە­شەۋىل­دەپ دامىپ كەلە جاتقان ماماندىق. سول سەبەپتى تىم بولماعاندا رەسەيدەن وقىتىپ، شەتەلدەرمەن تاجىريبە الماسا­تىنداي جاعداي تۋعىزىپ، جىلىنا جەتى-سەگىز بىلىكتى رەجيسسەر دايىنداساق، قۇبا-قۇپ بولار ەدى. وڭىرلەردەگى ون شاقتى تەاتردا باس رەجيسسەر جوق. ال، جالپى، تەاترلار بۇگىنگى كۇننىڭ تالابى مەن كورەرمەن كوكسەيتىن ۇدەدەن شىعىپ ءجۇر دەپ ايتۋعا تولىق نەگىز بار. ويتكەنى ءبىز گاسترولدىك ساپارلاردا، ەسەپ بەرۋ ناۋقاندارىندا ارالاسىپ-قۇرالاسىپ تۇرامىز، بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، تەاترلاردا ءوزىمىزدىڭ شاكىرت­تەرىمىز جانە ەتەنە جاقىن ارىپتەستەرىمىز قىزمەت ىستەي­دى.

- «ونەر دەگەنىمىز - ىقشامدالىپ بەرىلگەن ءومىر» دەگەن ەكەن روللان سەيسەنباەۆ. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قازاق تەاترى بۇگىنگى قوعامنىڭ شىندىعىن قانشالىقتى بەينەلەۋدە؟

- تەاترلاردا قويىلىمدار ۇلكەن-ۇلكەن تاقىرىپتارعا ارنالعان. كۇللى قازاق تەاتر­لارىنىڭ ساحنادا كوتەرەتىنى - ادام پروب­لەماسى. ادامنىڭ مۇڭى، قايعىسى، قاسىرەتى، قۇقىعى، بولمىسى، ماحابباتى، بوستاندىعى، ەركىندىگى ت.ت. بولىپ كەتە بەرەدى. قىسقاسى،  ادام جانە قوعام تاقىرىبى ءسوز بولادى. بۇل - بۇگىنگى كۇندە كەرەك تاقىرىپتار. سول سەبەپتى دە «ايمان-شولپاندى»، «قاراگوز­دى»، «قوزى كورپەشتى» قايتالاپ قويىپ، زارلاي بەرۋگە بولمايدى. بىراق ولار دا بىزگە كەرەك. مىسال ءۇشىن، «قاراگوزدە» بۇگىنگى تاۋەلسىزدىكتى اڭساۋدىڭ كورىنىستەرى بار. ۇلى مۇحاڭ سوناۋ وتكەن عاسىردىڭ 26- جىلى: «ۇلىنا - بۇعاۋ، قىزىنا تۇساۋ بولعان زار زامانعا لاعىنەت!» - دەيدى. بۇل - زامان مەن قوعام تاقىرىبى. دەمەك، تەاتردىڭ رەپەرتۋارىنداعى 44 قويىلىمنىڭ 60 پايىزى بۇگىنگى كۇننىڭ تاۋەلسىزدىك تاقىرىبى بولسا، قالعان 40 پايىزى ادام مەن قوعام جايلى. بۇرىنعى كەڭەس كەزىندە پارتيا تۋرالى، لەنين، ستالين سياق­تى كوسەمدەردى ساحنالايتىنبىز. ماسەلەن، 7 نويابرگە  ارنايى سپەكتاكل قويىلماسا، جۇمىستان الىپ تاستايتىن. ول ساياسات ەگەمەندىكتىڭ ارقاسىندا كەلمەسكە كەت­تى. سوندىقتان تەاتر حالىقپەن بىرگە. ءويت­كەنى قۋانىشى مەن قايعىسى، ءتىلى، ءدىنى، ءدىلى - بارشا ماقساتى ورتاق.

- كەز كەلگەن قازاق رۋحاني قاجە­تىن ۇلى ابايدان تابادى. مۇحتار اۋەزوۆ پەن لەونيد سوبولەۆتىڭ «اباي» تراگەدياسى العاش رەت اسقار توق­پا­نوۆ­تىڭ رەجيسسەرلىگىمەن 1940 جىلى قويىلعان ەكەن. اراعا ءبىراز جىل سالىپ، 2002 جىلى ازەر­باي­جان مامبەتوۆتىڭ رەجيسسەرلىگى­مەن قويىلعانىن بىلەمىز. «ابايدى» ءسىز دە قويدىڭىز. ارادا ءبىراز جىل ءوتتى. زامان وزگەردى. اسقار توقپانوۆ، ازەربايجان مامبەتوۆ جانە ەسمۇ­قان وباەۆتىڭ ساحنالاعان «ابايلا­رىن­دا» ايىرماشىلىق بار ما؟

- ارينە، بار. ءار رەجيسسەر وزىنشە قويا­دى، بىرىنە-ءبىرى ۇقساعىسى كەلمەيدى. مىسالى، اسقار اعا توقپانوۆتىڭ قاللەكيمەن قويعان تۇڭعىش «ابايى» - فيلوسوفيالىق قويى­لىم. ۇلكەن، دانا، دارا، عۇلاما، ۇلى اباي. ازە­كەڭنىڭ 1962 جىلى قويعان ءبىرىنشى «ابايى» - كۇرەسكەر، باتىر اباي. ال 2002 جىلعى قويعان «ابايى» - حالىقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاۋشى، اعارتۋشى اباي. مەن قويعان «اباي» - جاستارعا ارنالعان قويى­لىم. عۇلامانىڭ تاعى ءبىر قىرىن اشۋ­عا تىرىستىق. ابايدىڭ اقىندىعىنا، كوم­پوزي­تورلىعىنا، ماحابباتىنا وي جۇگىرتتىك دەپ ويلايمىن. قويىلىمنىڭ سوڭىندا اباي: «الدىمنان ءبىر ەرەكشە كۇن كورەم. ول - جارىق كۇن. بولاشاقتا ەرەكشە ءبىر ۇرپاق كەلەدى. زاڭدار شىعارىلادى. مەن ول جاقسى ۇرپاقتى كورە الماسپىن. بىراق «ءسا­لەم!» دەڭدەر سول ۇرپاققا، «سالەم!» دەڭ­دەر سول دوستارعا» دەپ ايتادى دا، سپەكتاكل بىتەدى. قويىلىمنىڭ نەگىزگى يدەياسى - وسى. ياكي اباي حالىقپەن، جاس ۇرپاقپەن قاي زامان­دا دا بىرگە. اباي رولىندە تەاترى­مىزدىڭ جەتەكشى ارتىستەرى ەرلان ءبىلال مەن ازامات سۇراپباەۆ وينايدى. بۇلاردى ابايمەن سالىستىرعاندا جاس ارتىستەر دەپ ەسەپتەۋگە بولادى. بۇرىنعى ابايمەن سالى­س­تىرعاندا كيىم ۇلگىسىنەن باستاپ، زامانعا لايىقتالعان، ءتىپتى بۇرىنعىلارعا قاراعاندا دەنەلەرى دە ىقشام. ياعني سىزبەن سىرلاس، ءسىزدى ۇعا بىلە­تىن، وزىڭىزگە دوس ەتە الاتىن اباي. كوپ جاع­دايدا مۋزىكاعا سۇيەندىك. ابايدىڭ كلاسسي­كالىق اندەرى پايدالانى­لادى. بىراق وپەرا ەمەس. وپەرانىڭ جانرى باسقا.

- رولدەردەگى اكتەرلەر، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ابايدىڭ بەينەسىن اشا الدى ما؟

- ارينە، اتتەگەن-ايسىز بولاتىن دۇنيە از. بىراق نەگىزگى باعىتى، باستان-اياق وي-تۇجىرىمى، وبرازى ابايعا جاقىن. دەگەن­مەن قىزۋقاندىلىققا سالىنىپ كەتەدى، كەيدە ىرعاق جەتپەي جاتادى، كەيدە ىشكى تولعانىس كەمشىن تۇسكەن تۇستارى بولدى. سپەكتاكل - ءبىر ءتۇسىرىپ، قايتالاي بەرەتىن كينو ەمەس. ءار قويعان سايىن اكتەرلەر شىڭدالادى. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇش-ءتورت وبلىستا 20 شاقتى قويىلىم قويىلدى. اكتەرلەر ەندى-ەندى تولىعىپ كەلە جاتىر. ارينە، بۇعان دەيىن ولاردى ساحناعا شيكى تۇرىندە شىعارعان جوقپىز. ءپىسىرىپ بارىپ شىعاردىق. دەسەك تە، ابايدىڭ بەينەسىن اشۋ، اباي الەمىن از ۋاقىتتا مەڭگەرىپ شىعۋ وڭاي ەمەس. ءالى دە تولىقتىرۋ ۇستىندە.

- وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارى­نان كەيىن قازاق تەاترلارى وتە ءبىر قيىن جاعدايلاردى باسىنان كەشىر­گەنى بەلگىلى. بىراق زامان وزگەردى. جىلدان-جىلعا جەتىلىپ كەلەمىز. بۇگىنگى تەاترعا كەلۋشى كورەرمەندەردىڭ ىقىلاسى قانداي؟

- راس، ءبىر كەزدەرى جالاقى ازداۋ بولىپ، ول بەرىلمەي، ەكونوميكالىق جاڭا بەت­بۇرىس­تاردى باعدارلاي الماي جاتقان كەز­دەگى حالىقتىڭ جاعدايى مەن تەاتردىڭ احۋا­لى بىردەي ەدى. تەاتر تۇرماق، جەكە باسىنىڭ قامىن كۇيتتەپ، تەاترعا كەلمەك تۇگىل، ءوزىنىڭ فاميلياسىن شاتاستىرىپ جۇرگەن كەزدەر بولدى، جاسىراتىنى جوق. قۇدايعا شۇكىر، قازاقستان وسى تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا الەمدەگى مەملەكەتتەردىڭ الدىڭعى لەگىنە ۇمتىلىپ، كوپتەگەن جەتىستىككە جەتتى. مۇنىڭ بارلىعى ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ارقاسى ەكەنىن ايتۋىمىز كەرەك. قازىر رۋحاني اشتىق جوق. ول كەزدە قالتا قاعىلدى، دۇنيە تارىلدى. ال بۇگىن كيىم بۇتىندەلدى، كوڭىل مەن قارىن توعايدى، جاعداي جاقساردى. كوڭىلى كوتەرىلگەن حالىق رۋحاني كەمشىلىگىن تولتىرۋ ءۇشىن تەاترعا بارادى عوي. قازىر الپىستان اسقان اقساقال مەن نەمەرەسى قاتار وتىرعانىن كورگەندە كوڭىلىڭ كوتەرىلەدى. ولار ۇلى مۇحتاردىڭ، عابەڭدەر مەن سابەڭدەردىڭ، سۇلتانماحمۇتتىڭ ءتىلىن، ءسوزىن، ويىن تىڭداۋ ءۇشىن كەلەدى. ولار تەاتردىڭ مادەنيەت، ادەبيەت، ۇلتتىق بول­مىس ەكەنىن ۇقتى. سوندىقتان تەاتردا «كو­رەر­مەن كەلمەي قالادى-اۋ» دەگەن پروبلەما جوق. ماسەلەن، اۋەزوۆ تەاترى ءبىر ايدا 30 قويىلىم قويادى. قاي كۇندە دە زال لىق تولى. قازىر جاز مەزگىلى. ەل اياعىنىڭ سايابىرلاپ، ادام­دار­دىڭ ساياجاي مەن ساياباقتاردا جۇرەتىن كەزى. سونىڭ وزىندە كورەرمەن كوپ. تەاترعا دەگەن قىزىعۋشىلىق حالىقتا بار. مادە­نيەت­تى ۇلت بولۋ ءۇشىن ءار حالىق ءوز ونەرىن سىيلاۋى كەرەكتىگىن قازاق بىلەدى. مىسالى، بۇگىن-ەرتەڭ بولاتىن وپەرا جانە بالەت تەات­رىنداعى قويىلىمدارعا بارۋ ءۇشىن ءسىز بيلەت تابا الماۋىڭىز مۇمكىن. وبلىستاردا دا سولاي. بۇل - حالىقتىڭ سۇرانىسى. دەمەك، قازاق حالقى مادەنيەتكە، وركەنيەتكە ۇمتىلۋدا.

- ال تەاتر سىنى تۋرالى نە ايتاسىز؟

- سىنسىز تەاتردىڭ دامۋى مۇمكىن ەمەس. تەاتر سىنى تۋرالى تالاي كىتاپ جازىلدى. بۇكىل ءومىرىن وسى تەاتر سىنىنا ارناپ، بالا-شاعاسىنان بەزىپ، «تەاتردى قايتسەم ىلگەرى­لەتەم، قايتسەم ەل قاتارىنا كوتەرەم، قاي­تىپ كوركەيتەم» دەيتىن ازاماتتار كوپ. قازاق تەاترىنىڭ تاريحىن جازعان باعىبەك اعا­مىز ومىردەن وزىپ كەتتى. قازىرگى كۇنى ءنومىرى ءبىرىنشى دەپ ايتۋعا بولادى، بەتكەۇستار تەاتر سىنشىسى اشىربەك سىعاي بار. ول تەاترلاردى قالت ەتكىزبەيدى. ءوزى پويىزعا وتىرىپ الىپ ايماقتارعا بارىپ، تەاترىن كورىپ، كەم-كەتىگىن بايقاپ، ساباعىن بەرىپ، باعىت-باعدارىن ايتىپ، مۇمكىندىكتەرىن ايقىنداپ قايتادى جانە كىتاپ جازادى. تەاتر ءۇشىن قانداي دا بولسىن ارەكەتتەرگە باراتىن وسىنداي جىگىتتەر بار. رەجيسسۋ­رانىڭ جەتپەي جۇرگەنىن، ونىڭ قارتايىپ، توزىپ بارا جاتقانىنا دابىل قاعىپ، جان ايقايعا سالىپ جۇرگەن - تاعى وسى ازاماتتار. ماسەلەن، ءاسانالى ءاشىموۆتىڭ «ىمىرتتاعى ماحاببات» سپەكتاكلى، ارينە، جوعالمايدى، جازىلىپ ساقتالادى. بىراق سونى حالىققا جەتكىزۋ، ناسيحاتتاۋ، تەرەڭىنە ءۇڭىلۋ، شەبەر­لىكتىڭ سىرىن اشۋ، تەاتر دراماتۋرگياسى، اكتەرلىك مەكتەپ، رەجيسسەرلىك مەكتەپتى حالىققا كىتاپ ارقىلى جەتكىزەتىن - تەاتر سىنشىلارى.

- تەاتردىڭ تاربيەگە قانشالىقتى ىقپالى بار؟

- قازاق «جاقسىدان ۇيرەن، جاماننان جيرەن» دەپ بەكەر ايتپاعان. تەاتردا بۇرىن بولماعان ادام قويىلىمدى كورۋ ارقىلى ساناسى وزگەرۋى مۇمكىن. كەيبىر كەزدەرى ساحناداعى ويىندارعا قاراپ وتىرعان كورەر­مەن جانىنىڭ تۇرشىگىپ وتىرعانىن بايقايمىز. دەمەك، ول ودان ساباق الادى، ءنار الادى نەمەسە جيرەنەدى. ساحنا ەشكىمدى بەيجاي قالدىرمايدى. مىسالى، ساحنادان العان اسەرى سونشا - قويىلىمداعى حالىق جاۋىن اتقان جاۋىنگەرلەر بولعان، سوعىستان كەيىنگى كەزدەرى. سونداي-اق زالدا ەگىلىپ، اعىل-تەگىل جىلاپ وتىراتىندار بولادى. تەاتردان تەبىرەنىپ، وي ءتۇيىپ شىعادى. تەاتر - ويدى تاربيەلەۋشى قۇرال. بۇگىنگى كۇنگى رۋحاني الەمگە جازىلعان سەرىك اسىلبەكوۆتىڭ «كۇزگى رومانس» پەساسى بار. وسى قويىلىم­داعى كەيىپكەر رەجيسسەردىڭ ايەلى: «ءاي، سەنىڭ ونەرىڭنەن نە پايدا؟ ماعان سەنىڭ «قاراگوز»، «قوزى كورپەش...»، «اقان سەرىڭ­نىڭ» كوك تيىنعا كەرەگى جوق. سەن ماعان تابا­تىن اقشاڭدى ايت»، - دەيدى. مىنە، وسىنداي رۋحاني ازعىنداعان ادامدى كورگەن كورەر­مەن تاۋبەسىنە ءتۇسىپ تە قايتادى عوي.

- ەساعا، ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان تەاتر ءدال قازىر نەمەن اينالىسۋدا؟

- مەن وسى سۇحباتقا ۇجىمىمدى استا­ناعا شىعارىپ سالىپ كەلىپ وتىرمىن. تاۋەل­سىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا ارنايى ەسەپتىك قويىلىمدارمەن ەلورداعا اتتانىپ بارا جاتقان جايىمىز بار. كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى تەاترعا ءۇش سپەكتاكلمەن 60-قا جۋىق ادام استانا كورەرمەندەرىنە قويى­لىم قويادى. ودان كەلگەننەن كەيىن جازۋشى-دراماتۋرگ مەدەۋ سارسەكەەۆتىڭ «تەندەرگە تۇسكەن كەلىنشەك» پەساسىن ورازحان كەنە­باەۆتىڭ رەجيسسەرلىگىندە قويىلىمدى الماتىلىقتارعا ۇسىنامىز. اراسىندا تەاتردىڭ كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتەرى جەتەدى. مىسالى، جاڭا كەلگەن شاكىرتتەردى دايىنداۋ، جاس اكتەرلەردىڭ شەبەرلىگىن شىڭداۋ، ەڭبەگى سىڭگەن تەاتر مايتالمان­دارىنىڭ كەشىن وتكىزۋ سەكىلدى شارۋالار شاش ەتەكتەن. ءسويتىپ، ماۋسىم ايىندا ءبىزدىڭ تەاتر كەزەكتى دەمالىسىنا شىعادى.

- ءسىز ءبىر سۇحباتىڭىزدا: «ءبىزدىڭ تەاتردىڭ ارتىستەرى ءبۇتىن قازاق تەاترىنىڭ، قازاق كينوسىنىڭ، قازاق تەلەۆيزياسىنىڭ، قازاق دۋبلياجىنىڭ، قازاق راديوسىنىڭ ارتىستەرى. سوندىقتان تەاتردىڭ كوتەرىپ جۇرگەن جۇگى وتە ۇلكەن»، - دەگەن ەكەنسىز. كينو مەن تەاتردا ارتىستەردىڭ جۇرگەنىنە تالاس جوق، جۇرۋگە ءتيىس. بىراق تەلەراديوداعى ارتىستەردىڭ جۇمىسىنا كوپشىلىكتىڭ كوڭىلى تولماي جاتادى. ءتۇرى ادەمى بولعانمەن، ءتىلى دۇرىس ەمەس دەگەن سەكىلدى. ءسىزدىڭ بۇعان كوزقاراسىڭىز...

- وتە دۇرىس. تەلەجۇرگىزۋشىنى دايىنداۋ كەرەك. ول - اكتەر سياقتى ەمەس، ەرەكشە ما­مان­دىق. كورەرمەنمەن قارىم-قاتىناس دەگەنىمىز - بولەك دۇنيە. تيتتەي «تەلەديدار­دان» دۇنيە-الەمدى كورىپ وتىرادى. ماسەلەن، قازاقستاندا 16 ميلليون حالىق بولسا، سونىڭ 10 ميلليونى تەلەديدار كورىپ وتىرادى دەلىك. ەگەر تەلەجۇرگىزۋشى ءپاتۋاسىز ادام بولسا، ءبىر مينۋتتا ءوزىن-ءوزى جوق قىلادى. ال ەگەر جۇرگىزۋشى ويلى، تالانتتى بولسا، ءبىر-اق مينۋتتا الەمگە ءوزىن-ءوزى پاش ەتەدى. مىنە، تەلەراديوڭىزدىڭ قۇدىرەتى. دەمەك، تەاتر مەن تەلەراديونى سالىستىرۋعا كەلمەيدى. بۇل - وتە ۇلكەن اۋقىمداعى قۇ­رال. سوندىقتان تەلەجۇرگىزۋشىلەر ءوز ءمىن­دەتىنە اسا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، وتە ساقتىقپەن جۇمىس ىستەۋى ءتيىس. ماسەلەن، مە­نىڭ كۇندەلىكتى تەلەجۇرگىزۋشىلەردىڭ كەي­بىرىنە كوڭىلىم تولمايدى. مەنىڭ بايقاي­تىنىم، كوپشىلىگى دايىندىقسىز شىعادى. ءتىپتى ويىنا نە كەلسە سونى ايتاتىندار بار. «كZ» دەي-مە، اۋ، «كازاشا» دەي-مە، اۋ، قىل­جاق­تاپ كەلسىن-كەلمەسىن، ويىنا كەلگەنىن ايتىپ، كۇلدىرگىسى كەلەتىندەردى جاقتىرام  دەپ ايتا المايمىن. مىسالى، ءبىزدىڭ ەلدى بىلمەيتىن، قوناققا كەلگەن بوگدە بىرەۋ قوناقۇيدە جاتىپ، كتك-نى قوسىپ قالسا، الاتاياعىن شوشاڭداتىپ، جالماڭداپ اقشا سۇراپ، دارىماعان، ساناسىز قازاقتىڭ كەيپىن كورسە، قانداي ويدا بولۋى مۇمكىن؟! بۇل نە سوندا؟ حالىقتى مازاق قىلعىسى كەلە مە؟ الدە قازاقتىڭ حاراكتەرى، مىنەزى سونداي ما؟ ارينە، وندايلار بار. بىراق جالپى حالىققا تاراتىپ، كوپشىلىككە ۋاعىز­دايتىن «مەشكەي قازاق، جەگىش قازاق، العىش قازاق، جۇرگىش قازاق» دەگەندى توقتاتۋ كەرەك.

- قازىرگى زاماندا ينتەرنەت ارقىلى كوپ نارسەدەن حاباردار بولىپ وتىرامىز عوي. سول ينتەر­نەتتى اقتارىپ وتىرىپ بايقادىم، 2010 جىلى «ەڭ ىقپالدى تۇلعالار» تىزىمىنە كىرىپسىز. بۇدان حابارىڭىز بار ما؟ بولسا، قانداي قاعيدالارعا سۇيەنىپ تىزىمدەدى ەكەن؟

- بىلمەيدى ەكەم... قازىر سىرتىڭنان ءبارىن كەسىپ-ءپىشىپ قويا بەرەتىن بولدى عوي. دەگەنمەن ىقپالدى تۇلعا دەگەنگە جاۋاپ بەرىپ كورەيىن. وتباسىڭدا بالا-شاعاڭا ىقپالىڭ بولۋى كەرەك. بەلگىلى ءبىر ورتادا، جۇمىس بارىسىندا، قورشاعان ادامداردىڭ ىشىندەگى ەرەكشەلەۋى، وي-ءورىسى، دۇنيەتانىمى، ومىرگە كوزقاراسى، قانداي بولسىن قاعيداسى حالىققا جاقىن بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ول تازالىقتىڭ، العىرلىقتىڭ، بىلگىرلىكتىڭ، شىدامدىلىقتىڭ، ۇلتجاندىلىقتىڭ سيم­ۆو­لى بولا السا، ىقپالدى تۇلعا بولىپ شىقپاي ما؟ مەن، ماسەلەن، ءوز ەلىمنىڭ پات­ريوتىمىن. سىرتقا شىقسام، ەكى كۇننەن كەيىن الماتىنى ساعىنىپ، جىلاپ، كۇن شىعىسقا قاراپ تۇراتىن اداممىن. «وزگە ەلدە سۇلتان بولعانشا، ءوز ەلىڭدە ۇلتان بول» دەيدى عوي قازاق. قازاقستانداعى جاستار، مەنىڭ ويىمشا، وتە پاتريوت. ءارتۇرلى اڭگىمە ايتىلا بەرەدى. قازىرگى جاستاردىڭ، انىقتاپ بايقاساڭىز، ءوزىنىڭ تىلىنە، ۇلتىنا دەگەن قۇرمەتى، بولاشاققا دەگەن كوزقاراسى بيىك. مىنە، وسىنداي ادامي قاسيەتتەردى بويىنا مول جيناعان ادام تۇلعا بولۋعا لايىق. ءبىز،  قازاقتار، ازبىز، سوندىقتان تۇلعا كوپ بولسا، جاقسى ەدى. كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولاسىڭ؟! كەيدە «بىزدە تۇلعا جوق» دەپ جاتادى. بىراق بۇل - جاي ءسوز. تۇلعاسىز حالىق بولمايدى. بىردەن اۋىزعا تۇسكەندەردى اتاي بەرەيىن: ولجاس سۇلەيمەنوۆ تۇلعا ەمەس پە؟ عارىشتى مەڭگەرىپ جاتقان عالىمدار شە؟ قازاقتىڭ «برەندى» بولىپ، قازاقتى شەتەلدەرگە تانى­تىپ جۇرگەن ونەر ادامدارى تۇلعا ەمەس پە؟ قازاق مەملەكەتىن كۇللى الەمگە تانىتىپ جۇرگەن ءبىر عانا پرەزيدەنتتىڭ تۇلعالىعى جەتىپ جاتىر، قازاق ءۇشىن. ارينە، زەرەكتىكپەن قاراۋ كەرەك، بىراق «تۇلعا جوق» دەپ ايتۋعا بولمايدى. اۋەزوۆ، مۇقانوۆ، مۇسىرەپوۆتەر شە؟

- ءبىر كەزدەرى ءسىز مەملەكەتتىك جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقاردىڭىز. بيلىكتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنەن تولىق حابارىڭىز بار. مەيلى كەشەگى كەڭەس زامانى بولسىن، مەيلى تاۋەلسىز جىلدارى بولسىن. ارينە، بارلىق سالانى ايتۋ، قامتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ءوز سالاڭىزعا قاتىستى ايتساڭىز. بۇگىنگى مادەنيەت سالاسى­نا كوڭىلىڭىز تولا ما؟ تىڭ يدەيا، ۇلا­عاتتى ۇسىنىستارىڭىز بار شىعار؟

- مادەنيەت سالاسىن باسقارىپ جۇرگەن تۇلعا جەتەرلىك، ولار بار. ءبىر عانا مۋزىكا الەمىندە ءبىز - دۇنيەجۇزىنە تانىلعان قا­زاق­­تارمىز. مىسال ءۇشىن ايتالىق، كونسەر­ۆاتوريانى بىتىرگەن بالالارىمىز سوناۋ سانكت-پەتەر­بۋرگتە، سوناۋ ميلاندا، سوناۋ بەرليندە وركەسترلەردە جۇمىس ىستەپ جاتىر. ۋكراينا­دا ديريجەرلەر ءجۇر. پيانيست، سكريپكاشى­لارىمىز فرانتسيا، اقش-تان باستاپ، الىس-جاقىن شەتەلدەردە قىزمەت ەتەدى. بۇل «مادەنيەتتىڭ جەتكەندىگى» دەپ ەسەپتەيمىن. بىزدە بالەت جاقسى دامىعان. ماسە­لەن، ەيف­مان دەگەن ازامات جاقىن كۇن­دەرى وپە­را جانە بالەت تەاترىندا پرەمە­را­سى بولادى، بالەت قويىپ جاتىر. گريگورو­ۆيچ­تەرىڭىز كەلىپ جاتىر. وسىنىڭ ءبارى ونەر­دىڭ وسكەندىگىن كورسەتەدى. گريگوروۆيچ ەكىنىڭ بىرىنە بارا بەرمەيدى. ەيفمانىڭىز دۇنيە­جۇزىمەن 10 جىلعا كەلىسىمشارت جاساسىپ قوي­عان.

- بۇل قازاق تەاترلارىنىڭ الىس-جاقىن شەتەلدەرمەن، ايماقتاعى اعايىنمەن بايلانىسىنىڭ بارلىعىن كورسەتەتىن مىسالدار عوي.

- ءيا، بايلانىس بار. جىل سايىن كايردا ەكسپەريمەنتالدى  تەاترلار فەستيۆالى وتە­دى. ول جەرگە وبلىستىق، كۇللى قازاقستان­نىڭ تەاترلارى بارادى.

اۋەزوۆ تەاترى تۇركيانىڭ كوني قالاسىندا وتەتىن فەستيۆالعا ءداستۇرلى تۇردە قاتىسادى. بيىل ءۇشىنشى رەت قاتىسىپ وتىر. اۋەزوۆ تەاترى يتاليادا، گەرمانيادا، فرانتسيادا، رەسەيدىڭ بارلىق جەرىندە بولعان. بۇلاي ارالاسۋ جاي عانا گاسترول ەمەس. قازاق تەاترىنىڭ الەمىن، قازاق درا­ما­تۋرگياسىن، قازاق رەجيسسۋراسىن، قازاق­تىڭ اكتەرلىك شەبەرلىگىن تانىتۋداعى ماقساتتار. الىس- جاقىن شەتەلدەر قازاقتى ءبىلۋى كەرەك، ۇلتتى تانۋى كەرەك. قاسىمىزداعى قۇلجا مەن ۇرىمجىدەگى جىگىتتەر ءبىزدىڭ تەاتردى «پلەنكا­سى» ارقىلى كورەدى. مىسا­لى، جينالىپ وتىرىپ كورەدى. ال، جالپى، قازاقستاننىڭ بارلىق قالالارىندا تەاتر ەسەپتىك گاسترو­لمەن قارىم-قاتىناستا... كورىپ ءوسۋ، ءبىلىپ ءوسۋ، وقۋ، ۇيرەنۋ، ماستەر-كلاستار وتكىزۋ - تەاتردىڭ كۇندەلىكتى شارۋا­سى. اۋەزوۆ تەاترىن جالعىز الماتىنىڭ عانا تەاترى دەپ ەسەپتەۋگە بولمايدى. اۋەزوۆ تەاترى - قازاق ۇلتىنىڭ، قازاق حال­قىنىڭ تەاترى. سوندىقتان حالىقپەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەپ كەلەمىز، بورىشىمىزدى اقتاپ ءجۇرمىز دەپ ويلايمىن.

- ەساعا، ەلگە تىلەگىڭىز...

- ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن! الدى­مىزدا قاسيەتتى ورازا ايى كەلە جاتىر. بارلى­عىڭىزعا قابىل بولسىن! بۇگىندە قازاقتىڭ شىققان بيىگى ورلەپ، بەيبىت بولايىق! ىرگەمىز ءبۇتىن، مەملەكەتىمىز امان بولسىن! اللاھۋ اكبار!

- ءاۋمين! اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

http://alashainasy.kz/person/24100/