ولمەيتىن جان جوق، انا دۇنيەگە دە بارارسىڭدار. اتا-بابالارىڭنىڭ رۋحتارى الدارىڭنان شىعىپ: «ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن، نامىس ءۇشىن نە ىستەدىڭدەر؟» - دەپ سۇرار. سوندا، ون ەكى مۇشەلەرىڭ مەن ار ساتىپ جيناعان مال-مۇلىكتەرىڭ، ازاماتتاردى سىرتىنان وسەكتەپ، ارىڭدى ساتىپ جەتكەن بايلىق پەن مانساپتارىڭ، قاراۋسىز قاتىن-بالدارىڭ وزدەرىڭنىڭ قىلىقتارىڭا كۋا بولار. سول كەزدە كوزدەرىڭنەن سورا، ميلارىڭنان ءىرىڭ اعىپ، اللا مەن ارۋاقتاردىڭ الدىندا - تىرىدە كورگەن جالعان راحاتتىڭ ولىدە ازابىن تارتارسىڭدار. ارينە، بۇل ءسوزىمدى جۇرەكتەرىڭە اۋىر الاسىڭدار، ادال ءجۇرىپ، اق سويلەيتىن ازاماتتى، مەن كىنالاعانمەن، اللا اقتايدى عوي. ارقايسىسىڭ ءوز ارەكەتتەرىڭە جانە ار-نامىستارىڭا اللانىڭ الدىندا تۇرعانداي ءۇڭىلىپ كورىڭدەرشى. ادالمىن دەپ تاپساڭدار، حالىقتىڭ، ۇلتىڭنىڭ، قاتىن-بالانىڭ قامىن ويلاعان ەر بولساڭدار، قۇداي الدارىڭنان جارىلقاسىن.

ولمەيتىن جان جوق، انا دۇنيەگە دە بارارسىڭدار. اتا-بابالارىڭنىڭ رۋحتارى الدارىڭنان شىعىپ: «ەل ءۇشىن، جەر ءۇشىن، نامىس ءۇشىن نە ىستەدىڭدەر؟» - دەپ سۇرار. سوندا، ون ەكى مۇشەلەرىڭ مەن ار ساتىپ جيناعان مال-مۇلىكتەرىڭ، ازاماتتاردى سىرتىنان وسەكتەپ، ارىڭدى ساتىپ جەتكەن بايلىق پەن مانساپتارىڭ، قاراۋسىز قاتىن-بالدارىڭ وزدەرىڭنىڭ قىلىقتارىڭا كۋا بولار. سول كەزدە كوزدەرىڭنەن سورا، ميلارىڭنان ءىرىڭ اعىپ، اللا مەن ارۋاقتاردىڭ الدىندا - تىرىدە كورگەن جالعان راحاتتىڭ ولىدە ازابىن تارتارسىڭدار. ارينە، بۇل ءسوزىمدى جۇرەكتەرىڭە اۋىر الاسىڭدار، ادال ءجۇرىپ، اق سويلەيتىن ازاماتتى، مەن كىنالاعانمەن، اللا اقتايدى عوي. ارقايسىسىڭ ءوز ارەكەتتەرىڭە جانە ار-نامىستارىڭا اللانىڭ الدىندا تۇرعانداي ءۇڭىلىپ كورىڭدەرشى. ادالمىن دەپ تاپساڭدار، حالىقتىڭ، ۇلتىڭنىڭ، قاتىن-بالانىڭ قامىن ويلاعان ەر بولساڭدار، قۇداي الدارىڭنان جارىلقاسىن.

مىسالى، «ازاماتپىن» دەپ، «ەركەكپىن» دەپ ەجىرەيگەنمەن، ايتاتىن وسەكتەرىڭ، كورە المايتىن كۇندەستىكتەرىڭ، اقشاعا تابىنعان ۇساقتىقتارىڭ، جاۋدى كورگەندە جاعىمپازدانا قالاتىن جالداپتىقتارىڭ، اتا-بابانىڭ ارۋاعى مەن اتا-قونىس ماڭعىستاۋ تورىندە جاتقان قايران باتىر شالداردىڭ ۇرپاعىمىن-اۋ دەپ ءبىر ءسات ويلانبايتىنتىندىقتارىڭ،  كورىنگەندى تورىڭە شىعارىپ دوس سانايتىن جارەۋكەلىكتەرىڭ، ايقاي ايەلگە تابىنىپ، ارتىنان  ەرگەن ەسىرلىكتەرىڭ، دوس پەن قاستى ايىرا المايتىن كور سوقىرلىقتارىڭ، قالتالارىنا بەس تيىن اقشا تۇسسە - بەكىرە بالىقتاي قۇيرىقتارىڭدى بۇلعاپ، جارعا سوعىپ ازىپ جۇرەتىن ماقتانشاقتىقتارىڭ، ءبىر ءسات قيىنشىلىق بولسا - توبە شاشتارىڭ تىك تۇرىپ، تىلەمسەكتەنىپ، بەيشارا بولا قالاتىن ءمۇنايىم كەيىپتەرىڭ، جۇمىس، قىزمەت بابىنداعى ءبىر-بىرىڭە جاسايتىن وپاسىزدىقتارىڭ، قاتىگەزدىكتەرىڭ، باسەكە قۋىپ، جالعان كىسىمسىنۋلەرىڭ، تىرەسكەن جەردە تىزە بۇگە قالاتىن ارسىزدىقتارىڭ مەن السىزدىكتەرىڭ، جاسي قالاتىن جىگەرسىزدىكتەرىڭ، وزگەنىڭ بەتىنە قاراي الماساڭدار دا ءبىر-ءبىرىڭدى (قازاقتى-قازاق) جامانداپ الىپ، قالاسا ولتىرە سالاتىن  قارعىس تيگەن نيەتتەرىڭ، ءبىلىم مەن بىلىكتى، اتاق پەن ابىرويدى، بايلىق پەن مانساپتى، اقشا مەن مال-مۇلىكتى ءوزىڭ سياقتى تاعى ءبىر قازاقتى مۇقاتۋ ءۇشىن جينايتىن ەسسىزدىگىڭ، وزگە بىرەۋ بەتىڭە قاراپ كۇلسە - كومەكتەسەيىن دەگەنىنە كورسەتەتىن داڭعويلىعىڭ مەن داراقىلىعىڭ، شاشپالىعىڭ، ادال ءسوز بەن شىندىققا كەلگەندە شيپاڭداي قالاتىن اقكوت تورعايلىعىڭ، جاۋدىڭ ماقتاعانىن دوستىعى دەپ ويلايتىن اقىلسىزدىعىڭ، قارا جەردىڭ بەتىندە قاراكوز قازاقتان باسقا جاقىنىڭنىڭ جوق ەكەندىگىن سەزبەيتىن تاسجۇرەكتىگىڭ، ناداندىعىڭ، اتا-بابالارىڭنىڭ ناقىل سوزدەرى مەن ءومىر تاجىريبەسىنە نازار سالعىڭ كەلمەيتىن مەنمەندىگىڭ مەن تاكاپپارلىعىڭ، قارىزعا الساڭ دا دوستىڭ مۇڭىن، جاۋدىڭ سىرىن بىلگىڭ كەلمەيتىن دۇمبىلەزدىگىڭ، وزىڭە دە سەنبەيتىن، وزگەنى دە كۇندەيتىن، وزىمسىنگەن جاقسىنىڭ ادال سوزىنەن بيت ىزدەيتىن، وزەگىنە قول جۇگىرتەتىن، اينالا بەرىپ اياعىنان شالاتىن ەكىجۇزدىلىگىڭ، اۋىردىڭ استىمەن، جەڭىلدىڭ ۇستىمەن كۇن كورگىڭ كەلەتىن قاراقشىلىعىڭ مەن جالقاۋلىعىڭ - ەي، قاراكوز قازاق، سەنى ءبىر كۇنى ورعا جىعادى، ۇرپاعىڭ جاۋدىڭ قولىندا كەتەدى.

ءتفا! ءتفا! ايتقان جەردەن اۋلاق! قۇداي ساقتاسىن! بۇل مەنىڭ جامان قازاقتارعا، ارسىز قازاقتارعا ايتقان ۇكىمىم. جامان، ارسىز - جوعارىدا مەن اتاپ وتكەن قاسيەتتەر بارلىق حالىقتا دا بار. قازاقتان اسىل حالىق جوق.   ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز الەمدى الاقانىندا ويناتقان كەزىندە... ءبىز - كوكتۇرىكتەرمىز! قازاقتان يماندى، قازاقتان مادەنيەتتى حالىق بولدى ما، ءسىرا؟! ەلىڭە كەلىپ ەتەگىن جيناپ، ەسىن جاڭا ءبىلىپ ءجۇرىپ بىرەۋلەر قازاققا كۇلگىسى كەلەدى. قازاققا كۇلۋ - ادام اتا-حاۋ اناعا كۇلگەنمەن بىردەي. سەبەبى، ءبىز، قازاقتار، ماڭعىستاۋلىقتار - جەر بەتىندەگى ەڭ ەجەلگى  حالىقپىز. عىلىم دالەلدەيدى، ءالى. ءبىر اۋليەسى جوق ەلدەر دە ەلمىز دەپ وتىر. 362 اۋليە، ءبىز، ەجەلگى حالىق بولماساق - قايدان كەلدى. ءبىز بۇدان بىلاي تاريح پەن عىلىمدى ءوزىمىزدىڭ ۇلدارىمىز بەن قىزدارىمىزدى ەلگە تانىستىرىپ بۇكىل الەم «ۇلى»  دەپ تاپقاندا عانا مويىندايمىز.

ءبىز ءوزىمىزدى-ءوزىمىز سىناساق، وزگەلەردەن جوعارى مادەنيەتكە يە بولۋ ءۇشىن سىنايمىز. مەنىڭ حالقىم - مەنىڭ جۇرەگىم. جۇرەگىم مەن ءناپسىمدى شايتاني ارەكەتتەردەن تازالاپ، اللانىڭ پاك پەندەسىنە اينالعىم كەلەتىن قاسيەت، اتا-بابالارىمنىڭ تەكتىلىگى مەن ادەت-عۇرپىنان، يماندىلىعى مەن رۋحاني مادەنيەتىنەن قانىما سىڭگەن كيەلى - ءدارىس. يماندىلىق پەن يبانى، ادامگەرشىلىك پەن ار-ۇياتتى، مادەنيەت پەن اقيقات ءىلىمىن كۇللى الەمنىڭ مەنىڭ حالقىمنان ۇيرەنەتىن ۋاقىتى جاقىن. سوندىقتان، ازاماتتارىم، قاراكوز قازاقتارىم، اۋىر ايتتى دەپ وكپەلەمەي، ماقتادى دەپ ماردىمسىماي، وزگەدەن كەم دە ەمەس، ارتىق تا ەمەس جۇمىر جەردىڭ پەندەسى ەكەندىكتەرىڭدى، ءسات سايىن سەزىنىپ، قاتىن-بالا قارىنداستىڭ، قارعا تامىر قازاقتىڭ، قازاقستان مەن قاسيەتتى ماڭعىستاۋدىڭ يەسى تەك قانا سەندەر ەكەندىكتەرىڭدى، جاقسىسى مەن جامانىنا، زارى مەن مۇڭىنا، بارى مەن جوعىنا، ارى مەن نامىسىنا ءاربىر ازامات، ەركەك جاۋاپتى ەكەندىگىن ءبىلىپ جۇرىڭدەر!

قازاقتا ءبىر ءسوز بار، «جامان ەركەكتى جاقسى قاتىن ادام قىلادى» دەگەن. اينالايىن زامانداستارىم، كەلىندەرىم، قىز-قىرقىندارىم! وسى ءسوزدىڭ ماعىناسىن ويلانىپ كوردىڭدەر مە؟ ەكى اياقتى پەندەدەن ءاۋ باسىنان دا ادام بولىپ تۋىلادى عوي ولار. (جاقسى قاتىن «ادام» قىلعان «ەركەكتى» ايتىپ وتىرمىن.) ونسىز دا اناسىنان ادام بولىپ تۋىلعان بەيباقتى، جاقسى قاتىن قايتادان قالاي ادام قىلماقشى. ءا، كوردىڭىزدەر مە، مىنە! دەمەك، ەركەك، ازامات، شىن مانىندە ادام اتىن الۋ ءۇشىن، وعان قويىلاتىن تالاپتار بار. ەر ازامات ەرلىك قاسيەتىن جويماي، ازاماتتىق تۇعىرىنان تۇسپەي، ءبىرىنشى حالقىنىڭ قامىن ويلايتىنداي دارەجە مەن جاعدايدا ءجۇرۋ ءۇشىن، الگى، حالىق ايتىپ وتىرعان «جاقسى قاتىن» ەركەگىن جۇندەي تۇتپەي، ەرلىك رۋحىن جانىپ، ەرىنىڭ ارى مەن نامىسىن پەندەلىك پايداكۇنەمدىك پەن ۇساق-تۇيەكتەن جوعارى ۇستاپ، قورعاپ وتىرۋى كەرەك. ال بىزدەر شە؟.. ەرلەرىمىز ەتەگى جالپىلداپ اقشا تاپسا ، ەرىنى جالپىلداپ وزىڭمەن وتىرىپ وسەك ايتسا، بۇعىپ بۇتىڭنىڭ اراسىندا جاتسا، قازان-تاباق، كەسە-اياقتىڭ اراسىندا جۇگىرىپ جۇرسە، ەلدىڭ، حالىقتىڭ ارى مەن نامىسىنا شاباتىن جەردە كەتەگىنە كىرىپ كەتكەن كۇشىكتەي باسىن باعىپ بۇعا قالۋدى بىلسە - «ناعىز ادام» جاساپ الدىق دەپ ويلايمىز. ءوزىمىزدى ءوزىمىز «ەركەگىنىڭ ەركىن العان اقىلدى قاتىنبىز» دەپ ەسەپتەيمىز. اينالىپ كەلگەندە ول - ەر ەمەس، ەرتتەۋلى ەسەك بولىپ شىعادى. سوسىن ونداي «ەردىڭ» ءسوزىن دە، ءوزىن دە  قاتىن-بالا تىڭدامايدى. تۇزگە شىقسا جانارى جاسىق، ايتاتىنى وسەك، ۇيگە كىرسە كوڭىلى پاسىك، ىزدەيتىنى جايۋلى توسەك پەن تەگىن اس - ءوزى ارام، كۇشى ادال ەكى اياقتى دايىن ەسەك كىمگە تۇلعا بولادى؟ سوندىقتان اقىلدى قاتىن ەرىن - ەلىنىڭ پاناسى دەپ ارداقتاۋى كەرەك. حالقىڭنىڭ قامىن ويلا دەپ، اكەنى - ۇلىنا ونەگە قىلۋى كەرەك. حالقىڭ امان، ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل بولسا، سەنىڭ دە بالا-شاعاڭ باقىتتى، بولاشاعىڭ باياندى بولادى. جاقسى قاتىن ەرىن وسىلاي ارداقتاپ، ەر بالا تۋسا، ەندى اكەسىنىڭ ورنىن باسىپ حالقىنا پانا بولاتىن بولدى دەپ قۋانادى. مىنە، «جاقسى قاتىننىڭ ەركەكتى ادام قىلۋى» دەپ وسىنى ايتادى. ۇلىن اكەنىڭ ورنىنا، قىزى ءوزى سياقتى ەرتەڭ ءبىر ازاماتتىڭ ارى مەن نامىسىن قورعاپ وتىراتىن - يمانىنا يباسى ساي، انا ەتىپ تاربيەلەي باستايدى. ال، ونداي ايەلدى اۋليە دەمەي كور. سول ءۇشىن «وتان - وت باسىنان باستالادى»، «ايەل - وتباسىنىڭ بەرەكەتى» - دەپ، دانا حالقىمىز ايتىپ كەتكەن.

اينالايىن، ازاماتتار! وتان، ەل-جەر، قاتىن-بالا، مال-مۇلىك - ءبارىن دە تاباتىن، قورعايتىن سەندەر. جاۋ كەلسە ءبىرىنشى سەندەردى مۇقاتادى. سەندەردىڭ ارلارىڭدى تاپتايدى. سەندەردىڭ اتا-بابالارىڭنىڭ سۇيەكتەرىن شاشادى. سەندەردىڭ اپا-قارىنداستارىڭ مەن قىزدارىڭدى كەلەكە  قىلادى. ءبىرىڭ ءۇشىن - بىرىڭمەن دوس بولما. ءبىرىڭ ءۇشىن - ءبىرىڭنىڭ تىلەگىڭدى تىلەمە. ءاربىرىڭ وزدەرىڭ ءۇشىن، ءبىر-بىرىڭمەن دوس بولىپ، ءبىر-ءبىرىڭنىڭ تىلەكتەرىڭدى تىلەڭدەر. جاۋ جاعادان، يت ەتەكتەن العاندا قازاققا قازاقتان باسقا دوس بولمايدى. ادايدى ارانداتقان ن.سوكولوۆا دا كەتەر ەرتەڭ رەسەيىنە نەمەسە تۇرمەسىنە، ال سەن ءۇرىپ، جۇمىسسىز دالادا قالاتىنىڭدى ەسىڭنەن شىعارما! سول كۇنى ءاربىر جۇمىستان شىعارىلعان قازاقتىڭ ورنى ۇڭىرەيىپ كورىنىپ تۇرادى. سوندىقتان قازاقتىڭ ءار ازاماتى ءبىر اللا، ەل، بىرلىك، ەڭبەك،حالىق، قازاق، ماڭعىستاۋ، ءپىر بەكەت دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە ەلەڭ ەتە قالاتىن بولسىن. سوندا عانا سەن اناڭنىڭ اق ءسۇتىن اقتايسىڭ. اتاڭنىڭ ارىن - ارلايسىڭ. انادان تۋعاندارىڭ راس بولسا، اقىلىما قۇلاق سالىڭدار، ازاماتتار! جەپ-ءىشىپ، حالىقتىڭ ىرىسىن توگىپ، ءوز وتاندارىڭدى وزدەرىڭ جاۋداي توناپ، جاۋمەن بىرىگىپ، دوستى ساتىپ جيعان مال-مۇلىكتەرىڭ از كۇنگى كورگەن جالعان قىزىقتارىڭ، اقشا قۋىپ ارانداپ ازعاندارىڭ  ۇرپاقتارىڭنىڭ كوزىنەن قان بولىپ اعىپ جۇرمەسىن! ويلانىڭىزدار، باۋىرلار ! الىدە كەش ەمەس! جۇمىسقا شىق! وزىڭە ءوزىڭ كور قازبا!

جاڭاوزەن قالاسى