انا! وسى ءبىر ۇعىم جاراتىلىستىڭ، دۇنيەنىڭ، كەڭىستىكتىڭ، ۋاقىتتىڭ، تاريحتىڭ بالاماسى، ءتىپتى ءوزى سەكىلدى. وسى ءبىر ۇعىم ادام بالاسىنىڭ ومىرگە كەلگەندە ايتار العاشقى ءسوزى. بالكىم، امانات شاعىندا ويىنا ورالار اقىرعى ءسوزى دە شىعار. دۇنيەدە انا مەيىرىمىنە، انا ماحابباتىنا، انا قۇشاعىنىڭ كەڭدىگىنە، انا سەزىمىنىڭ جومارتتىعىنا تەڭ كەلەر نە بار ەكەن؟

ايەل - انا تاقىرىبىنا قالام تەربەگەندەردىڭ ىشىندە، اسىلىندا، قازاقتا عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ، ورىستا ماكسيم گوركيدىڭ ورنى، اسىرەسە، ەرەكشە ەدى. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ۇلپانى»، «اقليماسى»، «اشىنعان اناسى»، «انانىڭ اناسى»، «انانىڭ اراشاسى»، «ەر اناسى» بولسىن، ماكسيم گوركيدىڭ «اناسى»، «ادامنىڭ اناسى»، «ءولىمدى جەڭگەن اناسى» بولسىن انا تابيعاتىنىڭ جاسامپازدىعى مەن جەڭىمپازدىعىن، انا جۇرەگىنىڭ قانشالىقتى نازىك بولسا سونشالىقتى مىقتىلىعىن، انا كوڭىلىنىڭ قانشالىقتى ۇركەك بولسا، سونشالىقتى باتىلدىعىن دارىپتەيدى، ماداقتايدى، ءومىردىڭ جالاڭاش شىندىعىن كوركەم شىندىقپەن كوركەيتەدى.

انا! وسى ءبىر ۇعىم جاراتىلىستىڭ، دۇنيەنىڭ، كەڭىستىكتىڭ، ۋاقىتتىڭ، تاريحتىڭ بالاماسى، ءتىپتى ءوزى سەكىلدى. وسى ءبىر ۇعىم ادام بالاسىنىڭ ومىرگە كەلگەندە ايتار العاشقى ءسوزى. بالكىم، امانات شاعىندا ويىنا ورالار اقىرعى ءسوزى دە شىعار. دۇنيەدە انا مەيىرىمىنە، انا ماحابباتىنا، انا قۇشاعىنىڭ كەڭدىگىنە، انا سەزىمىنىڭ جومارتتىعىنا تەڭ كەلەر نە بار ەكەن؟

ايەل - انا تاقىرىبىنا قالام تەربەگەندەردىڭ ىشىندە، اسىلىندا، قازاقتا عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ، ورىستا ماكسيم گوركيدىڭ ورنى، اسىرەسە، ەرەكشە ەدى. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «ۇلپانى»، «اقليماسى»، «اشىنعان اناسى»، «انانىڭ اناسى»، «انانىڭ اراشاسى»، «ەر اناسى» بولسىن، ماكسيم گوركيدىڭ «اناسى»، «ادامنىڭ اناسى»، «ءولىمدى جەڭگەن اناسى» بولسىن انا تابيعاتىنىڭ جاسامپازدىعى مەن جەڭىمپازدىعىن، انا جۇرەگىنىڭ قانشالىقتى نازىك بولسا سونشالىقتى مىقتىلىعىن، انا كوڭىلىنىڭ قانشالىقتى ۇركەك بولسا، سونشالىقتى باتىلدىعىن دارىپتەيدى، ماداقتايدى، ءومىردىڭ جالاڭاش شىندىعىن كوركەم شىندىقپەن كوركەيتەدى.

الەمدە اناسىن سۇيمەيتىن، قاستەرلەمەيتىن حالىق جوق. بىراق قازاق حالقىنىڭ اناعا قارىم-قاتىناسى مەن قۇرمەتى الابوتەن وزگەشە. قازاق ءۇشىن انا - ءبارى. بارلىق قۇندىلىعى، بارلىق قاسيەتتىسى، كيەلىسى، بارلىق تازالىعى مەن پاكتىگى، ادالدىعى مەن ادامدىعى انا ۇعىمىمەن بايلانىستى. انا ۇعىمىنان باستاۋ الادى، انا ۇعىمىمەن تۇيىقتالادى. «جۇماق انا تابانىنىڭ استىندا»، «مەككەگە اناڭدى ارقالاپ بارساڭ، ءبىر كۇن¬دىك پارىزىڭدى وتەيسىڭ» دەگەنىنەن-اق بۇل حالىقتىڭ اناعا دەگەن ىزەتى مەن ءىلتيپاتىن اڭعارۋعا بولادى.

قازاقتىڭ قاي اناسىنىڭ بولماسىن تاعدىرى، تاۋقىمەتى، ماحابباتى مەن ساعىنىشى، ءۇمىتى مەن تىلەگى، باتاسى مەن اماناتى ادامزات قۇندىلىقتارى بيىگىنەن ايتۋعا تۇرارلىق. ايەل - انا ۇعىمى ءوز ءمان-ماعىناسىن جويمايىنشا قازاق ۇعىمى دا ماڭگىلىك اسقاق تۇرا بەرمەك.

ءبىز بۇگىن قازاق حالقىنا ادال ازامات، اتپال تۇلعا، ۇلتقا قىزمەت ەتۋدى بارىنەن ۇلىق قويعان پەرزەنتتى - گەنەرال-لەيتەنانت امانگەلدى شابدارباەۆتى ومىرگە اكەلگەن، ونىڭ ءوسۋى مەن قالىپتاسۋى جولىندا عازيز جانىن تالدىرعان، عادىل ءومىرىن سارپ ەتكەن انا - اجار اپا تۋراسىندا، انانىڭ باتاسى مەن اماناتىنىڭ قۋاتى جايىندا قۇرمەتتى ءسوز ايتۋدى ءجون كوردىك.

امانگەلدى شابدارباەۆ - ۇزاق جىلدار كسرو-نىڭ قاۋىپسىزدىك ورگانىندا قىزمەت اتقارىپ، ۇلتتىڭ اياۋلى پەرزەنتى دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆتىڭ، تاۋەلسىزدىگىمىزدى العاننان كەيىن ۇلت كوشباسشىسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ جەكە كۇزەتىندە، سون¬داي-اق مەملەكەتتىك تەرگەۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى قىزمەتتەرىن ابىرويمەن اتقارعان، بۇگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىندە جۇرگەن تۇلعا. مەملەكەت الدىنداعى ادال قىزمەتى ءۇشىن 2 دارەجەلى «داڭق» وردەنىمەن ماراپاتتالعان، سونىمەن بىرگە شەت مەملەكەتتەر يۋ. اندروپوۆ وردەنى، د. دونسكي وردەنى، ۇلى پەتر وردەنىنە لايىقتى دەپ تاپقان. قر قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ، تمد ەلدەرى قاۋىپسىزدىك ورگاندارى جەتەكشىلەرى كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، رەسەي قاۋىپسىزدىگى ۇلتتىق اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى.

...«ماقتاساق - ايەلدى ماقتايىق تا، قۇرمەتتەيىك تە ايەلدى. ايەل - انا، بارلىق قيىندىقتى جەڭەتىن سارقىلمايتىن كۇش، بۇلاق كوزى ەمەس پە!.. («ءولىمدى جەڭگەن انا»).

امانگەلدى شابدارباەۆتىڭ اناسى - اجار اپا تامىرىن تەرەڭگە جايعان بايتەرەكتەي جايقالىپ وسكەن اۋلەتتىڭ قىزى. اجار اپانىڭ اكەسى - سمايىل، اناسى - ءرازيا قاراپايىم، قاناعاتشىل، كوزىن ەڭبەكپەن اشقان كىسىلەر بولعان ەكەن. قازاقى وتباسىنىڭ تاربيەسىن كورگەن اجار اپا تاعدىردىڭ جازۋىمەن جارى - سماعۇلدى جولىقتىرىپ، وتاۋ قۇرادى. شابدارباەۆ سماعۇل - ەلگە سىيلى، وقىعان ازامات. رەسپۋبليكاعا اتى شىعىپ، بەس اۋدانعا ەلەكتر جارىعىن تارتقىزىپ، كولحوز، شارۋاشىلىق باسشىسى سەكىلدى ءبىرتالاي قىزمەتتەر اتقارىپ، ەسىمى ىبىراي جاقاەۆ، تۇيمەباەۆتارمەن قاتار اتالىپ، ەڭبەكتىڭ مەرەيىنە بولەن-گەن. تاعدىردىڭ ىسىنە شارا بار ما، قىرىق تورتكە قاراعان جاسىندا شابدارباەۆ سماعۇل ماڭگىلىك ساپارعا اتتانىپ كەتە بارادى. تۇڭعىشى - ون ءتورت جاستا، كەنجەسى - ءبىر جاستاعى بەس بالامەن اجار اپا وتىز التى جاسىندا ءوز تاعدىرىمەن، بولاشاق اۋىرتپاشىلىقتارى مەن قيىنشىلىقتارىمەن بەتپە-بەت قالادى. امانات شاعى تايانعان جارى - سماعۇل جانىندا وتىرعان اجار اپاعا «وسى بەس بالانى ساعان امانات ەتىپ بارامىن. قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقىتتىرماي، اكەسىز ءوستى دەگىزبەي قامقور بول. ەسىڭدى جىي، ەڭسەڭدى كوتەر» دەپ، كوز جۇمادى. شابدارباەۆتار شاڭىراعىنا امانات ۇعىمى العاش رەت وسىلاي ەنگەن ەدى. اماناتقا قيانات جۇرمەيدى. ەرى باردا ەڭسەلى ۇيگە ەڭكەيمەي كىرەر جاس انا ەل ىشىندە جالعىز قالادى. ۇلىنىڭ اجالى ۇرىمتال جەردەن تيگەن سوڭ، ەڭىرەي جىلاپ ەتەگى جاس¬قا تولعان قايىن ەنەسى سول كۇنى جاراتۋشىنىڭ جانعا بەرگەن شىراعى - قوس جانارىنان ايىرىلادى. قاۋقارسىز قاريا مەن قورعانسىز بەس بالانى ارقالاعان انا كولحوز دالاسىندا كۇننىڭ اتىسى، كەشتىڭ باتىسى باسىن جەردەن كوتەرمەي ەڭبەك ەتەدى. بۇل - قاندى سوعىستان كەيىنگى بارلىق قازاق انالارىنىڭ باسىنداعى ورتاق تاعدىر ەدى. ورتاق تاعدىردىڭ جۇرەگىن ورتاق ەڭبەك قانا جىبىتە السا كەرەك. توككەن تەر ورتاق بولعانمەن، شەر ورتاق بولا المايدى عوي. اركىم ءوز تاعدىرىمەن ءوزى كۇرەسەدى. اكەسىنەن ءۇش جاسىندا قالعان امانگەلدى شابدارباەۆ تا ەرتە ەسەيدى. ەرتە ەڭبەككە ارالاسىپ، اناسىنا قولعابىس بولدى. سوعىستان كەيىن تۋعاندار سوعىستىڭ سالدارىن ءبىر كىسىدەي-اق تارتتى. بالا كۇنىنەن قوس اناسىنىڭ قورعانسىز ءحالىن كورىپ، قۋ تىرلىكتىڭ قامىتىن ەرتە كيىپ، بالا سەكىلدى الدەنەنى ارمانداۋعا دا، الدەنەدەن ۇمىتتەنۋگە دە باتىلى بارماي، قاتال تۇرمىستىڭ اششى شىندىعىمەن دوسىنداي سىرلاسىپ، بىردە اناسىن جۇباتىپ، بىردە باۋىرلارىنا وبەكتەپ وسكەن بولاشاق گەنەرال-لەي-تەنانت قاناعاتشىلدىق پەن قامقورلىقتىڭ، ادالدىق پەن اياۋشىلىقتىڭ، امانات پەن سە-ءنىمنىڭ ماعىناسىن، شىن ماعىناسىن ءوز جونارقاسىمەن سەزىنىپ، بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەنىن كورەمىز. ونىڭ كەيىن شەگىنۋگە، ءبىر ءسات بوساڭسۋعا، جاس بالاداي ۋايىمسىز ۇيىقتاۋعا، قامسىز تۇرۋعا دا حاقىسى جوق ەدى. ول سونىقتان دا بارلىق قىزىقتان سانالى تۇردە باس تارتىپ ءوستى، ءوزى-وزىنە تىيىم سالدى. مۇنىڭ ءبارى بولاشاق چەكيستتىڭ ىشكى دايىندىعى ەدى. ادام ءوزىنىڭ جان-دۇنيەسىمەن، بولمىس-تابيعاتىمەن قانداي ماماندىققا لايىقتى بولسا سول ماماندىق مىندەتتى تۇردە الدىنان شىعادى. گەنەرال-لەيتەنانتتىڭ ومىرىمەن تىكەلەي بايلانىستى «قاۋىپسىزدىك» ۇعىمى اجار اپانىڭ تاعدىردىڭ تەزىنەن بالالارى مەن كەيۋاناسىن قىزعىشتاي قورعاۋى مەن اكە اماناتىن ساقتاۋى ارقىلى سىڭگەن بە دەپ دە قالاسىز. امانگەلدى شابدارباەۆتىڭ «وتان قورعاۋشىسىنىڭ ەنشىسىنە بۇيىرعان ۇلەس - وتان مۇددەلەرىنىڭ قورعانىسىندا تۇرۋ» دەگەن ءسوزى وسىنىڭ كۋاسى سەكىلدى.

... «باس يەيىك تە، قۇرمەتتەيىك تە ۇلى ادامداردى تاپقان انانى! اريستوتەلدى دە، ءفيردوۋسيدى دە انا تاپتى. ەسكەندىر مەن سوقىر گومەر دە انانىڭ بالاسى. ءبارىن دە دۇنيەگە جەتەكتەپ اكەلگەن - انا. انانىڭ ۇلى ورنى قاشان دا - وزىنىكى!» («ءولىمدى جەڭگەن انا»)

امانگەلدى سماعۇلۇلى: «مەن نە ىستەسەم دە اناما قۋانىش سىيلاعىم كەلەتىن. جارىستاردا جەڭىسكە جەتسەم دە، جەتىستىك كورسەم دە - اۋەلى اناما اسىعاتىنمىن. بىراق انام ەشقاشان دا سەزىمىن ءبىلدىرىپ، ماڭدايىمنان سيپاماۋشى ەدى» دەيدى ءبىر ەستەلىگىندە. قازاق اناسىنىڭ وسى ءبىر ەر مىنەزدىلىگى بالاسىن اكەسىز وسىرگەن ءاربىر اناعا ءتان. اكەنىڭ قاتتىلىعىن دا (قاتىگەزدىك ەمەس), انانىڭ مەيىرىمىن دە ءبىر جۇرەككە سىيدىرعان قايران قازاق اناسى! ينستيتۋتقا تۇسكەنىن الىپ ۇشىپ جەتكىزگەندە اناسى «جاقسى» دەپ، ال قولىنا ديپلومىن العان كەزدە دە جاي عانا قابىلداپتى. ءاسىلى بۇل مىنەز قۋانباۋدى ەمەس، قۋانىشىن كورسەتپەۋدى، ياعني ۇلعا ارتقان ءۇمىتتىڭ تىم ۇلىلىعىن بىلدىرسە كەرەك. تاعى بىردە سپورتتىق جارىستان قازاقستان چەمپيونى بولعانىن ايتقان ۇلعا «جاقسى. جارايسىڭ!» دەپتى دە، «ەندى بارىپ ەگىستىكتىڭ جايىن كور» دەپ قويا سالعان. بالكىم، اناسى ۇلىن جاقسى كورمەيتىن شىعار؟ وندا مىناعان قاراڭىز: جاس امانگەلدى سىرقاتتانىپ قالعان كەزدە اناسى بەتىنە قاراپ وتىرعان جالعىز سيىرىن قۇران وقىتىپ، قۇرباندىققا شالعان كەزى دە بولعان. وسىلاي وسكەن گەنەرال-لەيتەنانت بىردە ءوزىنىڭ جوعارى اسكەري شەن - گەنەرالدىقتى العانىن اناسىنا كەلىپ جەتكىزگەندە جارىقتىق انا سۋ قۇبىرىنىڭ بۇزىلىپ قالعاندىعى جونىندە ايتىپتى. بۇل - ۇلدى ءوسىرۋدىڭ قازاق اناسىنا ءتان ءتاسىلى. بۇل - جىلاسا جاسىتپاۋ، قۋانسا تاسىتپاۋدىڭ جولى. انا ەركەلەتكەندى ءومىر ەركەلەتپەۋى مۇمكىن. انا جۇرەگى سونى سەزەدى. سەزەدى دە، مەن ەمەس، ورتاسى، حالقى ەركەلەتسىن دەگەنگە دەن قويادى. عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق تاربيەنىڭ وسى ءبىر تۇجىرىمى ءوزىنىڭ ومىرشەڭدىگىن دە كورسەتتى. اجار اپا تاربيەسىنىڭ ومىرشەڭدىگى - بۇگىنگى ەلباسى كەڭەسشىسىنىڭ ءبىتىم-بولمىسىندا، ونىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولى مەن ادال قىزمەتىندە جاتىر. اجار اپا سەكسەننەن اسقان شاعىندا ۇلكەن قىزمەتتەر اتقارىپ جۇرگەن ۇلىنا: «بالام، ساق بول. سەنى تەلەديداردان كوپ كورسەتىپ ءجۇر. ابايلا، بايقا» دەپ ەسكەرتەدى. كوزىنىڭ تىرىسىندە بەس بالاسىنان ساقتالىپ قالعان ەكەۋىنىڭ تىلەۋىن تىلەپ، ءبىر قۇدايعا جالبارىنۋمەن وتكەن عۇمىرىنىڭ، توككەن تەرىنىڭ جەمىسى - ۇلىنىڭ ۇلكەن ادامعا اينالعاندىعى. اجار اپا قازاق حالقىنىڭ ۇلى پەرزەنتتەرى - دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆقا جانە نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆقا باتا بەرگەن كىسى. ولجاس سۇلەيمەنوۆ اجار اپانىڭ ۇيىندە قوناق بولعانى جايلى ءبىر ەستەلىگىندە بىلاي دەپ جازادى: «ونىڭ جۇزىنەن نۇر توگىلىپ تۇ¬را¬تىن... قوشتاساردا بىزگە «ۇلدارى دوستىڭ، انالارى دا - دوس» دەگەن ەدى. ...قازاقتىڭ اناسى - ورتاق». ءيا، بارلىق ورتاق دۇنيەنىڭ ۇلى اناسى - حالىق.

بىردە، امانگەلدى شابدار¬باەۆ¬تىڭ قارا شاڭىراعى تۇرعان اۋىلعا ەلباسى ءىس-ساپارمەن بارىپ، قا¬زاقى سالت-ءداستۇردىڭ جونىمەن اجار اپا وتىرعان ۇيگە كىرىپ، اق باتاسىن الادى. ەلباسىنىڭ ۇلتتىق سالت-داستۇرلەر قۇندىلىقتارىنا دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە ەكەنى بەلگىلى. سوندا 87 جاسقا شىققان اجار اپا باتاسىن بەرەدى: «مەنىڭ ەنەم 96 جاسقا كەلىپ قايتىس بولدى، ول كىسى قاسيەتتى ادام ەدى. سىزگە تىلەيتىنىم: سونداي جاسقا كەلگەنشە امان بولىڭىز، ەلىڭىزبەن بىرگە بولىڭىز، سول جاسقا دەيىن تاقتان تۇسپەڭىز. ال مەنىڭ امانىم - سىزگە امانات». كەيىن، سونىڭ ارتىنشا-اق اجار اپا دۇنيە سالعان سوڭ ەلباسى: «ءبىز ۇلكەن ءىس جاسادىق. امان، سەنىڭ اناڭ ءتىرى تۇرعاندا باتاسىن العانىمىز ءجون بولعان ەكەن» دەيدى ىشكى تەبىرەنىسىن جاسىرماي.

امانگەلدى شابدارباەۆ - انا اماناتى مەن باتاسىن جۇرەگىنە تۇمار ەتكەن تۇلعا. شىركىن، انامىزدىڭ كوزى تىرىسىندە باتاسىن الىپ قالعانعا نە جەتسىن!

مىنە، قازاق حالقىنداعى انا ماحابباتى مەن مەيىرىمىنىڭ، اماناتى مەن باتاسىنىڭ قۋاتى وسىنداي! مىنە، ۇلكەن تۇلعالاردى ءومىر¬گە الىپ كەلگەن انالار تاربيەسىنىڭ جاسامپازدىعى!

«ايقىن» گازەتى