الماتى قالاسىندا 29 تامىز – يادرولىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ حالىقارالىق كۇنىنە وراي ارنايى باسقوسۋ ءوتتى. ءىس-شارانى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ الماتى قالاسىنداعى وكىلدىگى، بۇۇ-نىڭ قازاقستانداعى اقپاراتتىق بيۋروسى جانە ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى بىرلەسىپ ۇيىمداستىردى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى الماتى قالاسىنداعى وكىلدىگىنىڭ جەتەكشىسى ەرلان ىسقاقوۆ ءسوزىنىڭ القيسساسىن 2009 جىلى 2 جەل­توق­سان كۇنى بۇۇ باس اسسامبلەياسى №64\35 قارارىن قابىلداپ، 29 تامىز يادرو­لىق سىناقتارعا قارسى ءىس-قيمىلدىڭ حالىق­ارالىق كۇنى رەتىندە بەكىتكەنىن ەسكە ءتۇسى­رۋمەن باستادى. «كەڭەس وداعىنىڭ سە­مەي يادرولىق پوليگونىندا 1949 جىلدان باستاپ جۇرگىزگەن يادرولىق سىناقتارى 1991 جىلى جابىلعان بولاتىن. 40 جىلعا سوزىلعان وسىنداي سىناقتار بارىسىندا 2000 يادرولىق سىناق جۇرگىزىلدى. 1949-1963 جىلدارى سەمەيدەگى اشىق يادرولىق جارىلىستار كەزەڭى بولىپ سانالدى»، دەپ اتاپ ءوتتى ديپلومات.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عى­لىم اكادەمياسى جوعارى ەنەرگەتيكا ينستيتۋتىنىڭ ەسەبى بويىنشا سە­مەي پوليگونىندا سىنالعان يادرولىق زاريادتاردىڭ قۋاتى حيروسيماداعى سى­نالعان يادرولىق بومبانىڭ قۋاتىنان 2,5 مىڭ ەسە كوپ ەكەنىن كورسەتتى. يادرولىق باسە­كەلەستىكتىڭ ەكىنشى كەزەڭى 1963 – 1989 جىلدار ارالىعى. 1963 جىلى كسرو، اقش جانە ۇلىبريتانيا اراسىندا جەر بەتىندەگى جانە اۋادا، سۋ استىندا اتوم قارۋىن جارۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. جەر بەتىندەگى جانە اۋاداعى يادرولىق جارىلىستار توقتاتىلدى، بىراق يادرولىق باسەكەلەستىكتى توقتاتقان جوق. كەلىسىم تەك يادرولىق جارىلىستاردى جەردىڭ استىنا اكەتتى. ارينە بۇل ەكى ەلدىڭ يادرولىق باسەكەلەستىگىنە ەشقانداي جاقسى ناتيجە بەرگەن جوق، تەك قانا حالقىمىزدىڭ ومىرىنە، دەنساۋلىعىنا، مادەنيەتىنە، ەكونوميكاسىنا ۇلكەن زيانىن تيگىزدى. كسرو سياقتى الىپ يمپەريا قۇلاعاندا وعان قاراستى ستراتەگيالىق يادرولىق كۇشتەر ءتورت ەلدە قالدى. رەسەي جەرىندە 20750, ۋكراينادا 4025, بەلارۋستە 825, قازاقستاندا 1216 يادرولىق وقتۇمسىقتار ساقتالعان ەكەن. امەريكا ۇكىمەتى نەۆادا شتاتىندا جۇرگىزىلگەن سىناقتاردىڭ ادامزات پەن تابيعاتقا الىپ كەلگەن شىعىن كولەمىن 100 ميلليارد دوللارعا شاققان كورىنەدى. «قازاقستان جەرىندەگى جۇزدەگەن جارىلىسقا ۇلاسقان بۇل سىناقتاردىڭ سالدارى ايماقتا تۇراتىن ادامدارعا ۇلكەن قاسىرەت اكەلدى»، دەپ اتاپ ءوتتى ديپلومات.

ودان ءارى ديپلومات، بۇل ماسەلە حالىقارالىق قوعامداستىقتاردىڭ نازارىندا تۇرۋى ءتيىس ەكەنىن جيىلعان قاۋىم­نىڭ قاپەرىنە سالىپ ءوتتى. «ءوت­كەندى وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس، الايدا كەلەشەكتى وزگەرتۋ مۇمكىندىگى بار. قازاق­ستاننىڭ عالامدىق باستاماسى، اتوم جوباسى ارقىلى قازاقستان يادرولىق قا­رۋدان ازات الەمنىڭ جاڭا بولاشاعىن قا­لىپ­تاستىرۋعا ءوز ۇلەسىن قوسىپ وتىر. ءبىز مۇنداي باسقوسۋلار الاڭى ارقىلى حا­لىقارالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى بو­يىنشا ديالوگتى دامىتۋ مۇمكىندىك­تەرىنىڭ جاڭا قىرلارىن تانىتاتىن بولامىز. يادرولىق قارۋ بار جەردە ادام­زاتتىڭ جارقىن بولاشاعى نەمەسە ەرتەڭگى كۇنگە سەنىم تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى ءبىز بۇگىنگى جيىنعا جاستاردى تارتىپ وتىرمىز» دەپ اتاپ ءوتتى ديپلومات.

قازاقستاننىڭ بۇۇ-داعى قازاق­ستان­نىڭ تۇڭ­عىش وكىلى اقمارال ارىس­تانبەكوۆا 1991 جىلداعى ساياسي احۋالدى ەسكە الىپ ءوتتى. «قازاقستان كوپ­ۆەك­تورلى سىرتقى ساياسات باعىتىن جۇرگىزە وتىرا باسقا مەملەكەتتەرمەن ءبىرى­گىپ ءوزىنىڭ ىقپال ەتۋ ايماعىندا مەم­لەك­ەت­ارالىق قاتىناستاردىڭ قازىرگى زامانعى جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، ورتالىق ازيا مەن قازاقستان يادرولىق قارۋدان ازات ايماققا اينالدى.

قازاقستانعا اسا ءىرى يادرولىق ارسەنال كسرو-دان «مۇراعا» قالدى. وعان قوسا، رەسپۋبليكا اۋماعىندا الەمدەگى ەڭ ءىرى پوليگونداردىڭ ءبىرى – سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونى ورنالاسقان ەدى. وسىلايشا تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاپقى جىلدارىنان رەسپۋبليكامىز ءوزىن وزگە ەلدەرمەن كەڭ اۋقىمداعى ىنتىماقتاستىق ءۇشىن اشىق، بەيبىتسۇيگىش مەملەكەت رەتىندە كورسەتتى. كوبىنە وسى شەشىمدەردىڭ ارقا­سىندا ەلىمىز اۋقىمدى شەتەلدىك ينۆەس­تيتسيالار تارتۋعا قول جەتكىزىپ، الەمدىك دەرجاۆالاردىڭ كەڭ قولداۋىنا يە بولدى»، دەپ اتاپ ءوتتى ا.ارىس­تانبەكوۆا.

كەزدەسۋ – پىكىر الماسۋى فورماتىندا وتكەن حالىقارالىق جيىندا قازاق­ستانداعى قوعامدىق بىرلەستىكتەر اتىنان سويلەگەن جاستاردىڭ باتىل پىكىرى حا­لىقارالىق ۇيىم وكىلدەرىنىڭ نازارىن اۋدارعانى جيىن بارىسىندا بايقالىپ تۇردى. اقپاراتتىق تەحنولوگيا سالاسىنىڭ مامانى، ساراپشى مەدەۋ ءابىشوۆتىڭ «ادامزاتقا تونگەن قاۋىپ ەسەلەنىپ كەتتى. كۇنى كەشەگە دەيىن ءبىز تەك يادرولىق قارۋعا عانا نازار اۋدارىپ كەلدىك. قازىر جاساندى ينتەللەكتەردىڭ مۇمكىندىگى ادامزاتتىڭ باقىلاۋىنان شىعىپ كەتتى. بۇگىنگى عالىمدار كومپيۋتەر مۇمكىندىگىن بىرنەشە مىڭ ەسەگە كۇشەيتكەنىمەن، ونى باعدارلامالاۋ كودىنىڭ شەڭبەرىنەن شىعارۋعا قول جەتكىزبەي، شەكتەپ تاستادى. «جاساندى ينتەللەكت» تىركەسى ادامنىڭ ساناسىن جاساندى جولمەن جاساۋ يدەياسىن ارقالاعاندىقتان، ول ادام سياقتى ەركىن ويلاۋ قابىلەتىنە يە بولۋى ءتيىس. بۇدان كەيىنگى جاعداي نە بولماق؟ GoogleX عالىمدارى ادام ميى مەن كوزدەرىنىڭ اراسىندا اقپارات تاسىمالدايتىن نەيرونداردىڭ فۋنكتسيونالدىق جۇيەسىن كوشىرىپ الا الدى. قازىر بۇل ءادىستى قىتاي ۇكىمەتى حالقىن باقىلاۋدا ۇستاۋعا پايدالانىپ وتىر. ولار كوشەلەردەگى كامەرالاردىڭ كومەگىمەن ءوتىپ بارا جاتقان ازاماتتىڭ بەتىن سكانەرلەۋ ارقىلى ونىڭ كىم ەكەنىن انىقتاي الادى. وكىنىشكە قاراي، جاساندى ينتەللەكت وسىنداي ماقساتتا دا قولدانىلىپ جاتىر. ادامزاتقا تونگەن جاپپاي قىرىپ-جويۋدى كوزدەيتىن يادرولىق قارۋمەن شەكتەلىپ وتىرعان جوق. قاۋىپ ەسەلەنىپ كەتتى. سول سەبەپتى وسى ماسەلەنى جاستار اتىنان نازارلارىڭىزعا ۇسىنعىم كەلەدى»، دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى مەدەۋ ءابىشوۆ.