قازاق تاريحىنداعى يسلام ءدىنىنىڭ ءرولىن زەرتتەپ  جۇرگەن تاريحشى-ءدىنتانۋشى جاراس احانمەن ەلىمىزدەگى بۇگىنگى ءدىني احۋال، ءدىن سالاسىنداعى وڭالتۋ جۇمىستارى مەن تەولوگ مامانداردىڭ جاعدايى تۋرالى سۇقباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

—  جاراس مىرزا، ءسىز يسلامدى تاريح تۇرعىسىنان زەرتتەپ جۇرگەن تاريحشى جانە ءدىنتانۋشى مامانسىز. رۋحاني تاريح تۋرالى جازبالارىڭىزدا ءجيى ايتاسىز. بۇگىنگى كۇنى قازاق تاريحىنداعى يسلامنىڭ ءرولىن دۇرىس تاني الىپ جاتىرمىز با؟

— جوق، رۋحاني تاريحىمىزدى ءبىز ءالى تولىقتاي تاني الماي جاتىرمىز. تاني الماي جاتقانىمىزدىڭ كەسىرىنەن، ءتۇرلى راديكالدىق باعىتقا كىرىپ كەتكەن باۋىرلارىمىزدىڭ سانى ارتىپ كەتتى. تاريح ازاماتتىق جانە رۋحاني دەگەن ەكى بولىكتەن تۇرادى. قازىرگى ءبىزدىڭ تاريحشىلار سونىڭ ازاماتتىق تاريحىن بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن زەرتتەپ جاتىر. بىراق رۋحاني تاريح مۇلدەم زەرتتەلىپ جاتقان جوق. رۋحاني تاريح نە ءۇشىن كەرەك دەسەك، ول تاريح سەنىڭ بولمىسىڭ، نەگىزىڭ، جانىڭ، رۋحىڭ. وسى تاريحتىڭ رۋحاني تاريحىنا بىرتىندەپ كىرگەن كەزدە، قازاقتىڭ رۋحاني تاريحىن يسلامسىز ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس.  ويتكەنى كەز كەلگەن جىرىڭىز، اقىنداردىڭ سوزدەرى مەن دانىشپاندارىمىزدىڭ ويلارىندا، نەشە ءتۇرلى حيكمەتتەر مەن اڭىز-اڭگىمەلەردىڭ بارلىعىندا يسلامنىڭ نەگىزى بار. سودان زەرتتەپ-زەرتتەپ كەلىپ قاراعانىمىزدا، بۇكىل قازاقتىڭ نەگىزىن، بولمىسىن قۇراپ تۇرعان مادەني بولىكتەردىڭ بارلىعىندا يسلامنىڭ ورنى بار ەكەنىن كوردىك. قازىر كوپشىلىگىمىزدڭ ايتاتىنىمىز ۇلتجاندىلىق، يسلام مەن ۇلتتىق ءداستۇردى، مادەنيەت پەن سەنىمدى  بايلانىستىرۋ. جالاڭ ءدىن ەشقاشان ادامدى جاقسىلىققا اپارمايتىنى تۇسىنىكتى(ويتكەنى ءدىن ساناعا وتە اۋىر نارسە), جالاڭ مادەنيەتپەن دە ادامنىڭ رۋحى ويانبايدى، سەبەبى، قۇدايمەن بايلانىس جوق. بۇگىنگى قوعامدا ءبارىمىز مۇسىلمانبىز، قازاقپىز دەگەنىمىزبەن ءىشىنارا بىرنەشە كاتەگوريالارعا ءبولىنىپ جاتىرمىز. الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن سايتتاردا ادامداردىڭ اراسىنداعى سوزدەردى وقىساڭىز، ءبىزدىڭ قاسيەتتى نارسەلەرىمىز ورتاق بولعانىمەن، اڭگىمەمىز ۇيلەسپەيدى. بۇنىڭ ءبارى ادامنىڭ وتكەن رۋحاني تاريحى مەن ءوزىنىڭ ءدىني سەنىمىنىڭ حالىقپەن بايلانىسىپ، بەرىلمەگەنىدىگى. بۇل قالاي بەرىلدى، ادامنىڭ جانى سولاي تىرىلەدى.

قازاقستانعا ناعىز تاۋحيد 90-شى جىلدارى كەلدى دەگەن قوعام قايراتكەرلەرى بولدى. جالپى ءدىني ءبىلىمىن جەتىلدىرگىسى كەلەتىن جاستارعا كىمدى تىڭداماق كەرەك؟

— بىزدە قازاقستان مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسى دەگەن قارا شاڭىراق بار. ول جەردە ءبىلىمدى عالىمدار جەتەرلىك. ول كىسىلەر ەشقاشان جەكە دارا ءوز پىكىرلەرىن بىلدىرمەيدى، وندا كەلىسىلگەن تۇردە ءمۇفتياتتىڭ تاراپىنان ايتىلاتىن پىكىرلەردى قوعامعا تاراتادى. بىراق ءمۇفتياتتا ءالى كۇنگە دەيىن قازاق بولمىسى مەن مادەنيەتىن، ءداستۇرىن يسلاممەن بايلانىستىرۋ كەش دامىپ كەلە جاتىر. ونى ءبىز ايتىپ تا، كورىپ تە ءجۇرمىز. بۇعان نە كەدەرگى بولىپ  تۇرعانىن ءوزىم تۇسىنبەيمىن، اركىم ءارتۇرلى پىكىر ايتادى. قانشا دەگەنمەن قمدب-نىڭ ابىرويى ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى، ول ءبىزدىڭ قارا شاڭىراق. دىنگە قاتىستى جار استىنان جىك شىققان كەزدە، ءبىزدىڭ باعدارشامىمىز مىندەتتى تۇردە قمبد بولادى. ءبىز وعان ەشقاشان دا ءتىل تيگىزبەي، سول قارا شاڭىراقتى دامىتۋعا قولىمىزدان كەلگەنشە ۇلەس قوسىپ، تىڭدار قۇلاق بولسا، سىپايى سىن ايتا ءبىلۋىمىز كەرەك. جاڭاعى قازاققا تاۋحيد 90-جىلدارى كەلدى اعالارىمىزدىڭ سوزىنە كەلسەك، قازاقتا: «جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق» بولمايدى دەيدى. ول اعالارىمىز قازاقى بولمىستى قازىر قوعامعا تاراتىپ، ايتىپ جاتىر. بىراق وكىنىشكە وراي، سول جىلدارى قاتەلەسكەن ازاماتتارىمىز ءدىن عالىمدارى ەمەس. 90-شى جىلدارى بىزگە ءارتۇرلى قورلار ارقىلى اعىمدار كەلدى. بىزدە ءدىن ماماندارى بولمادى، وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ شولىركەگەن كەيبىر قايراتكەرلەرىمىز بۇل ازاماتتارمەن بايلانىسقا شىقتى. ءبىز جاڭىلىسقاندارعا قاشان دا كەشىرىممەن، سابىرمەن قاراۋ كەرەكپىز. ەگەر ول ازاماتتار قازىر قوعامعا، ۇلتقا، مەملەكەتكە، ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەگە قىزمەت ەتىپ جاتقان بولسا، نەگە ونى تۇسىنىسپەسكە، كەشىرمەسكە؟! ال ەگەر ءالى سول ءانىن ايتىپ جۇرگەن بولسا، وندا كەشىرىڭىز قازاققا بۇل جاۋ. تاۋحيد ەشقاشان قازاقستانعا 90-شى جىلدار كەلگەن ەمەس. ءبىز اتا-بابالارىمىز ۇستانعان تاقۋالىققا ءالى كەلە الماي جاتىرمىز.

— نەگە ءبىز ونداي كۇيگە تۇستىك؟

— نەگە دەسەك، سونىڭ ءبارى تاريحىمىزدى بىلمەگەننەن. ال ونى بىلەيىك دەسەك، بىزگە كەڭەس ۇكىمەتى تاپسىرىسپەن تاريح جازىپ بەردى. ول تاريح ءالى كۇنگە دەيىن ءبىزدىڭ سانامىزدا، ءالى كۇنگە دەيىن ءبىزدىڭ تاريحشىلار وريەنتەليستەردىڭ جازعان سوزدەرىنە، دايەكتەمەلەرىنە قاراپ، سۇيەنىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن سول تاريحتى جالعاستىرىپ كەلە جاتىر. ءبىزدىڭ تاريحىمىزدىڭ كوبىسى وتىرىك، ويعا سىيمايتىن نارسەلەر بار. ءبىز ءتورت مىڭ جىل ارتقا شەگىنسەك، قازىرگى يمپەريالاردىڭ ەشقايسىسى ول كەزدە جوق.  ءتورت مىڭ جىلدان بەرى ءبىز ساقتىڭ، عۇننىڭ، تۇرىك قاعاناتىنىڭ، ودان كەيىنگى وعىز، قاراحان مەملەكەتتەرىنىڭ، قىپشاق حاندىعىنىڭ، التىن وردانىڭ، قازاق حاندىعىنىڭ كەزىندە ورتا ازيانى جاۋلادى، ەۋرازيا كەڭىستىگىندە قالاي يمپەريا بولدى دەگەندى كەيبىر ازاماتتار بىلمەگەندىكتەن، سولاي ايتىپ جاتقان شىعار. سەبەبى ءبىز ەشقاشان تاۋحيدتەن اجىرماعانبىز. ءبىر اللاعا، ارعى-بەرگى دە ءبىر تاڭىرگە تابىنعانىمىز تاريحتا بار. ادام تاريحتى بىلمەگەن كەزدە، شاتاسادى. «ادام بىلمەگەننىڭ – جاۋى» دەيدى عوي، راديكاليزممەن سوتتالعان ازاماتتارمەن سۇقبات جۇرگىزۋگە كەيبىر تۇرمەلەرگە بارعان كەزدە سولاردىڭ كوبىسى «اتا-بابامىز اداسقان، ءدىندى ۇستانباعان» دەپ ايتتى. سودان كەيبىر راديكالداردىڭ رۋىن ءبىلىپ الىپ، اتالارىن زەرتتەپ، سول رۋدان شىققان تاقۋا بولعان، باتىر، بي، شەشەن بولعان ازاماتتاردى الدىنا تارتتىق. كوبىسى ويلانىپ قالدى، كەيبىرەۋى ماعان: «مەنىڭ اتا-بابامدى تاۋىپ تۇرسىز، ارى قاراي وسىنى زەرتتەي بەرەسىز بە؟!» دەپ ءوتىنىش ايتتى. عازالي: «ادام نەگە سەنسە، سول ونىڭ الەمى بولادى» دەيدى. سالافيتتەردىڭ سىرتتان كەلگەن ۋاحابيلەردىڭ الەمىنە سەنگەنى ءۇشىن ءبىز ولاردى كىنالاۋىمىزعا بولادى، بىراق جازعىرماۋىمىز كەرەك. ونىڭ ساناسى جاۋ، بىراق ءوزى جاۋ ەمەس. ءبىز وڭالتۋ جۇمىستارى كەزىندە وسى نارسەلەردى تۇسىنبەيمىز. ونىڭ ءوزىن جاۋ قىلىپ الامىز. سوسىن ءبىزدىڭ سانامىزدا «سالافيت ەشقاشان وڭالمايدى» دەگەن پىكىر قالىپتاسىپ قالعان. ول وتە قاتە پىكىر.سالافيتتەر بۇرىن قازاقى بولمىسپەن جۇرگەن ادامدى قالاي سالافيت قىلدى، ءبىز قايتادان ونى ءوز بولمىسىمىزعا قايتارامىز دەگەن سەنىم بولمايتىن بولسا، ول راديكال كۇيىندە قالا بەرەدى.

جوعارىدا كوپشىلىگىمىزدىڭ «سالافيت ەشقاشان وڭالمايدى» دەگەن پىكىردە ەكەنىمىزدى اتاپ ءوتتىڭىز. مۇنداي پىكىر قالىپتاستىرۋعا نە سەبەپ، تەولوگ مامانداردىڭ  وڭالتۋ جۇمىسىندا ناتيجە بولماۋىنان با، الدە، ەلىمىزدەگى ءدىن سالاسىنداعى يدەولوگيانىڭ السىزدىگى مە؟

بىزدەگى وڭالتۋ سالاسىنداعى كوپ تەولوگتار  كوڭىل ءىلىمىن عىلىم دارەجەسىندە تانىعىسى كەلمەيدى. وكىنىشكە وراي، سالافيتتەردىڭ ادامداردى كىنالايتىن پسيحولوگياسىن كەيبىر ماماندارىمىز وزدەرىنە ءسىڭىرىپ العان. كەيبىر تەولوگتار سىني پىكىر-تالاستان قاشادى. ءبىزدىڭ ورتالىق بۇكىل وڭالتۋ جۇمىستارىن ءبىر ۆەرتيكال باعىتتا ۇيىمداستىرۋى قاجەت. ءبىز ونى ايتىپ تا ءجۇرمىز. مينيسترلىك قاناتىندا ىستەپ وتىرعاندىقتان قىزمەتىمدى ويلاپ، مۇنداي ولقىلىقتاردى ايتپاسام دا بولادى، بىراق حالىقتى ويلاساق بۇل ماسەلەلەر ايتىلۋى ءتيىس. ماعان قىزمەت ەمەس، قىزمەت ەتۋ ماڭىزدى. بىزدە مامان تاڭداۋ ماسەلەسىندە قىزمەتتىڭ قۇلى بولعان ادامداردى تاڭداپ الادى دا، ناتيجە شىقپايدى. ال قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازاماتتاردا مىنەز بار، ولاردى وسى ىسكە يتەرمەلەپ تۇرعان سول مىنەزى. اباي ايتتى عوي: «اقىلدى ساقتاپ تۇراتىن – مىنەز دەگەن قالىپ» دەپ. وسى مىنەزدىڭ كەسىرىنەن كوپ ءبىزدىڭ بىلىكتى ازاماتتارىمىز توقپاقتانىپ، شەتتە، قوعامعا رەنجىپ ءجۇر. سوندىقتان ءبىز قوعامدى وڭالتۋ سالاسىنا ۇلتتىق بولمىس پەن يسلامدى تۇسىنە العان مامانداردىڭ شوعىرىن قالىپتاستىرا الساق، وندا ءبىزدىڭ سانامىز بىرىزدىلىككە تۇسەدى. جاڭاعى وڭالتۋ سالاسىنداعى «كوڭىل ءىلىمى» تۋرالى ايتىپ جاتىرمىز، اباي: «مۇڭداسقان كوڭىل دە كىر قالماس» دەيدى. بىزدە سالافيتتەرمەن مۇڭداسا الماۋ، ولاردىڭ كوڭىلىن اۋلاي الماۋ، كوڭىل ءىلىمىن عىلىم دارەجەسىندە كوتەرە الماعاندىقتا وڭالتۋ جۇمىستارىندا ناتيجە جوق، ءبىر ورىندا تۇرمىز. ەگەر بۇل فاكتى قاتە دەيتىن بولسا، كەشىرىڭىز، مەن ورالدا وڭالتۋ ورتالىعىن التى جىل باسقاردىم. ودان بەرى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنان دا كورىپ وتىرمىز. جاپونيا، كورەيا، اقش، گەرمانيا سىندى دامىعان مەملەكەتتەر «كوڭىل ءىلىمىن» عىلىم دارەجەسىنە كوتەرىپ تاستادى. ال ءبىز «زايىرلىلىق» دەگەندى ءالى كۇنگە دەيىن تۇسىنبەيمىز. زايىرلىلىقتى – اتەيزم دەپ تۇسىنەمىز, ەشقانداي ءبىلىم، رۋحانيات سالاسىنا ءدىندى جولاتپاۋ كەرەك دەگەن تۇسىنىك بار. وكىنىشكە وراي، يمامدارىمىز حالىققا زايىرلى دەپ بەلگىلەنگەن ورتاعا مادەنيەتتى اتتاپ بارىپ تۇسۋدە. سول جەردەن قاقتىعىس تۋىنداۋدا. مەملەكەتتىك قىزمەت ۇيىمدارى، مەكتەپ ورىندارى: «ءسىز بىزگە ءدىندى تىكەلەي تۇسىندىرمەڭىز» دەپ ءدىن ماماندارىن  كىرگىزبەيدى. نەگە. ويتكەنى ءوزىمىز ءدىندى مادەنيەت ارقىلى ءتۇسىندىرۋدى ءالى ۇيرەنە الماي وتىرمىز.

— ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان كونفليكتىنى شەشۋدىڭ قانداي وڭتايلى جولدارى بار؟

— ول ءدىندى قوعامعا مادەنيەت ارقىلى كىرگىزۋ.  سوندا زايىرلىلىق تا ساقتالادى، ەكىنشىدەن، حالىقتىڭ ساناسىندا يسلام مەن ۇلتتىق بولمىس، مادەنيەت بىرىگەدى. كەزىندە راديكاليزم ماسەلەسى تۋىنداعان شاقتا گەرمانيا ءوزىنىڭ شىركەۋىنە باسىمدىق بەردى، اعىلشىندار «انگليكاندىق شىركەۋدى» مەكتەپكە ءپان رەتىندە ەنگىزدى، سول سياقتى تۇركيا، مالازيانى ايتار بولساق مىسال كوپ. قىتاي كونفۋتسيدى ەنگىزدى، ال بىزدەر ەنگىزە الماۋدامىز. مەكتەپتەردە «ءدىنتانۋ» دەگەن فاكۋلتاتيۆ بار، بىراق ول جەردە ءدىننىڭ تاريحى عانا. ول حالىققا كەرەك ەمەس، ونداعى تاريحشى مامانداردىڭ دا كاسىبيلىگى جوعارى دەپ ايتا المايمىن. بۇل جەردە قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن يسلامدى بىرىكتىرىپ، مادەنيەت تىلىمەن وقۋشىلارعا، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە، حالىققا ءسىڭىرۋ كەرەك. وسى باعىتتا جۇمىس ىستەۋ كەرەك. بىزدە قازىر ادەبيەتشىلەر مەن تاريحشىلار، مادەنيەتتانۋشىلار ءوز الدىنا ءجۇر، كەيبىرەۋلەر تاڭىرشىلدىكتى اڭسايدى، مىنا جاقتا يمامدارىمىز «جالاڭ» يسلاممەن ءجۇر، سالافيتتەر وزىنشە ءبىر الەم، اتەيستەر بار. مۇسىمانبىز دەگەندەر عيباداتتان الشاق، قاراپ وتىرساق قوعام بىرنەشەۋ بولىپ بولشەكتەنىپ كەتكەن. وسىنىڭ سالدارىن قازىر كورمەسەك، قاشان كورەمىز. تۇركيادا بايقاساڭىز، ساياساتقا ءدىني جاماعات ارالاستى، ەردوعان ۇلكەن رەفورما جاسادى. قازىرگى تاڭدا تۇركيادا، مالايزيادا يسلام مەن ۇلتتىق يدەولوگيانى بىرىكتىرگەن يدەولوگيا قالىپتاستى. ادام ءبارىبىر جاننىڭ سۇراقتارىن ىزدەپ تۇرادى. باسقا دا كوپتەگەن مەملەكەتتەردە سونداي جاعداي. يزرايلدە ءيۋددايزمدى ۇلتتىق ماسەلەلەرمەن كونستيتۋتسياعا ەنگىزىپ قويعان. سول ءۇشىن ءبىز ءوزىمىزدى كوپتىلدى، كوپدىندى دەمەي، ۇلتتىق ماسەلەلەرگە دەن قويۋىمىز قاجەت. ولاي ەتپەگەن جاعدايدا، قوعامدا بىرنەشە توپتار قالىپتاسىپ، ارتى ازاماتتىق سوعىسقا اكەلەدى. ويتكەنى ادامنىڭ ارەكەتىنىڭ ءبارىن سانا بيلەيدى. دانىشپانداردىڭ «نەنى ويلاساڭ، سونىڭ قۇلى بولاسىڭ» دەگەن ءسوزى بار. سول سەبەپتى سانانى، ويدى وزگەرتۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن، ودان باسقا فورمۋلا كورىپ تۇرعان جوقپىن.

— وسىدان بىرنەشە اي بۇرىن ارىپتەسىڭىز اسقار سابدين مىرزا وڭالتۋ ورتالىعىندا راديكالدارمەن جۇمىس ىستەيتىن تەولوگتارعا قوسىمشا قاراجات ءبولىنۋى ءتيىس ەكەنىن ايتتى. ەلىمىزدەگى ءدىنتانۋشى ماماندارعا جاسالىپ جاتقان جاعداي قالاي، كوڭىلىڭىزدەن شىعادى ما؟

— دىنتانۋشى ماماندارعا قولداۋ جەتىسپەيدى. مىسالى، وڭالتۋ سالاسىندا بىزدە ادىستەمە جوق. مەن كورىپ وتىرعان  ءۇش-ءتورت ادىستەمە بار، بىراق سوعان بولىنەتىن قارجى از. وڭالتۋ سالاسىنداعى وڭىرلەردەگى، قالاداعى مامانداردى جوق دەگەندە توقسانىنا ءبىر رەت ءبىر-ءبىرىنىڭ تاجىربيەلەرىن تىڭداپ، ارالارىندا بايقاۋ جاريالاپ، ۇزدىك دەپ تاپقان وڭالتۋ سالاسىنداعى ادىستەمەگە ميلليونداپ قارجى بولسە، ول ماماندارعا موتيۆاتسيا بولاتىن ەدى.  دىنتانۋ سالاسىندا پوتەنتسيالى وتە جوعارى ماماندار كوپ. ءبارى تۇنشىعىپ جاتىر، سەبەبى، ساناسىن تۇرمىس بيلەگەن. ولاردىڭ الاتىنى ارى كەتكەندە 80-90 مىڭ تەڭگە، ول بالا-شاعاسىن اسىراۋعا تولىقتاي جەتپەيدى. ءبارىبىر كاسىپپەن اينالىسقىسى كەلەدى، بۇكىل ويى مەن ساناسىن سول كاسىپكە بۇرعان. ەگەر سول وي-سانالارىن حالىققا قىزمەت ەتۋگە بۇرۋ ءۇشىن، قارجىلاندىرۋ جاعىن قولعا الاتىن گرانت ماسەلەلەرىن قولعا الماساق، ءبارى سول كۇيى قالا بەرەدى. ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ كەمشىن تۇستارى، ادىستەمە جازۋعا مامانداردى قارجىلاندىرۋ جوقتىڭ قاسى. ءبىر مەكەمەگە بەرىپ قويادى، بولماشى ايلىقپەن ول ماماننىڭ ادىستەمەگە قۇلشىلىق تانىتۋى قيىن. قۇلشىلىق تانىتاتىن ماماندار مىنەزدى بولىپ كەلەدى، مىنەزدى بولعان ادام ءوز پىكىرى بار، ءوز دەگەنىمەن جازعىسى كەلەدى، جوعارعى باسشىلىق جاقتان كەلەتىن «ءويت-ءبۇيت» دەگەنگە ىمىراعا كەلمەيدى، اقىر سوڭى جۇمىستان كەتەدى. وسىنداي قولداۋ بولماعاندىقتان، ادىستەمەنى ءبىر ورتانقول مامان جازىپ شىعادى.

— ەلىمىزدەگى ءدىن سالاسىندا شەشىمىن تاپپاي جاتقان تاعى قانداي وزەكتى ماسەلەلەر بار دەپ ويلايسىز؟

— بىزدە مىنانداي ءبىر وزەكتى ماسەلە بار، حالىقتى توزاقپەن، اقىرەتپەن قورقىتا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. اللادان قورقۋ كەرەك، بىراق ونى ءسۇيۋدى دە ەلۋ دە ەلۋ-عىپ ۇستاۋ كەرەك. ەكىنشى ماسەلە، يسلامنىڭ رۋحىن، كۇشىن پايدالانۋ. سەبەبى ءبىزدىڭ حالىق قۇدايشىل حالىق. وسى ارقىلى حالىقتىڭ رۋحىن كاسىپكەر بولۋعا، عىلىممەن اينالىسۋعا، وتانشىلدىق سەزىمگە باۋلۋعا يتەرمەلەۋ كەرەك. دامىعان امەريكا، ەۋروپا سىندى ەلدەردى قاراساق ولاردىڭ پرەزيدەنتتەرىنىڭ سويلەيتىن سوزدەرىنىڭ بارلىعى موتيۆاتسيالىق سوزدەر. ايگىلى كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماڭدايىندا: «ءسىزدىڭ جانىڭىز بەن قابىلەتىڭىزدە جوق قاسيەتتى، ءبىز سىزگە بەرمەيمىز» دەپ تۇر. سوندىقتان ءبىزدىڭ سوزدەرىمىزدە موتيۆاتسيا بولماعاندىقتان، حالىقتىڭ رۋحىن شارشاتىپ جىبەردىك. «كاسىپ جاسا، كاسىپ جاسا» دەيدى، بىراق كاسىپ جاسايىن دەسە حالىق نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن بىلمەيدى. حالىققا العا ۇمتىلۋعا رۋح جەتىسپەيدى. يسلام قۇندىلىعى بويىنشا دۇنيەنى ادال جولمەن تاۋىپ، سول تاپقان دۇنيەڭمەن جاقسىلىق پەن قايىرىمدىلىق جاساپ تۇرساڭ، ول دۇنيە سەنىڭ ءجانناتىڭ بولادى ەكەن.
پايعامبارىمىز: جاقسى كاسىپتە قۇلشىلىق دەگەن. ال بىزدە ول نارسە كەمشىن. پايعامبارىمىز: «بۇل دۇنيە احيرەتتىڭ ەگىستىگى» دەگەن. ويتكەنى تانىم وسى دۇنيەدە. ال سالافيت راديكالداردىڭ كوپشىلىگى: «بۇل دۇنيە توزاق، بۇل ومىردەن تەزىرەك «جيھاد» جاساپ كەتۋ كەرەك. راحات ءومىردىڭ بارلىعى جۇماقتا، احيرەتتە» دەيدى.  جالپى بىزگە ناسيحات، ۋاعىز جۇمىستارىندا اللانى ءسۇيۋ مەن قورقۋدى تەڭ ۇستاۋ كەرەك.  قاي ىسىمىزدە دە ورتا جول قاجەت.

سۇقباتتاسقان: قاليەۆا. ا.

Abai.kz