قازاق توپىراعى ىقىلىم زاماننان بەرى ويشىل ءھام دارىندى ادامدارعا كەندە بولعان ەمەس. سونداي دارىنداردىڭ ءبىر شوعىرى ءتول ادەبيەتىمىزدە دە جەتەرلىك. بۇل كۇندەرى اۋىز ادەبيەتىمىز قاتتالىپ، جازبا ادەبيەتىمىز تۇگەندەلدى. ولاردى ءوز ۋاقىتىمەن دارىپتەپ، سانامىزدا قايتا جاڭعىرتىپ كەلەمىز. بيىل ەل بولىپ اباي قۇنانبايۇلىنىڭ 175 جىلدىعىن وتكىزۋدەمىز. ودان بولەك، ءۇش بايتەرەگىمىز – بەيىمبەت مايلين، ءىلياس جانسۇگىروۆ، ساكەن سەيفۋلليندەردىڭ 125 جىلدىعى دا نازاردان تىس قالمايدى.

كەيىنگى بىرەر جىلدا قازاق ادەبيەتشىلەرى ايتارلىقتاي تابىسقا قول جەتكىزدى. مىسالى، وسى كۇندەرى قازاق ادەبيەتىنىڭ 30 اقىنى مەن 30 جازۋشىسىنىڭ شىعارمالارى بۇۇ-نىڭ التى تىلىنە اۋدارىلۋدا. مۇنى ماماندار زور جەتىستىككە بالاپ، قازاق ادەبيەتىنىڭ جاڭا ءداۋىرى باستالدى دەگەندى ايتىپ ءجۇر. جۋرناليست گۇلجان مارقاباەۆا: «ستيۆەن كوۆيدىڭ جۋىردا عانا اۋدىرلعان «جاسامپاز جانداردىڭ جەتى داعدىسى» كىتابىنداعى ادامنىڭ اقىل-وي قابىلەتىن 4-كە بولىنەتىندىگىن ماعجان جۇماباەۆ «پەداگوگيكا» كىتابىندا بۇدان ءبىر عاسىرداي بۇرىن ايتىپ كەتەن. ءبىز اۋدارمانىڭ بولماۋىنان ماعجانمەن ماقتانا المادىق» – دەيدى. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، اقىن اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆانىڭ ايتۋىنشا، قازاق قالامگەرلەرى شەتەل ادەبيەتشىلەرىنەن ارتىق بولماسا كەم ەمەس. ولار ءۇشىن ءبىزدىڭ ادەبيەت اشىلماعان جۇمباق بولىپ وتىر. قازاق ادەبيەتىنىڭ اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلۋ ناتيجەسىندە كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرى ەلىمىزگە كەلىپ، مادەنيەتىمىزبەن تانىسىپ، باۋىرساقتىڭ ءدامىن تاتىپ، دومبىرا ءۇنىن ەستىپ، اتقا مىنگىسى كەلەتىن كورىنەدى. بۇل «Cambridge University Press» دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى دجەين مانننىڭ اۋزىنان شىققان ءسوز. وسىلايشا جۋىق ارادا قازاق ادەبيەتىنىڭ شىعارمالارى الەمنىڭ 70-تەن اسا ەلىنە تارايدى. دەمەك، وسىنشاما ەلدىڭ وقىرماندارى ءبىزدىڭ قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارىمەن ەتەنە تانىس بولادى دەگەن ءسوز. ەندى وسى تۇستان نازارىمىزدى ءوز ەلىمىزگە قاراي بۇرالىق.

قازىرگى ۋاقىتتا اقپاراتتىق تەحنولوگيانىڭ شارىقتاۋىنان با، اعا بۋىننىڭ جاستارعا كوڭىلى تولماۋىنان با، كوبىنە-كوپ «جاستاردىڭ كوپشىلىگى كىتاپ وقىمايدى» دەگەندى ءجيى ەستەيمىز. ءجيى ەستىلگەنى سونشالىق – سول سوزگە بوي ۇيرەتىپ، كوزبەن كورمەي تۇرىپ سىرتتان تون ءپىشۋ ەتەك الىپ كەتتى.

ايگىلى اقىن، دراماتۋرگ يوسسيف برودسكي: «ەگەر ءبىر ادام كىتاپ وقىماسا، بۇل ونىڭ ءوز قاسىرەتى، ال ميلليونداعان ادام كىتاپ وقىماسا، تۇتاس ءبىر ۇلتتىڭ قاسىرەتى»، – دەگەن ەكەن.

ءسوزدىڭ شىنى كەرەك، بۇل كۇندەرى بۇرىنعى كەزەڭمەن سالىستىرعاندا كىتاپ وقىمايتىن جاستار، جاستار دەيمىز-اۋ، جالپى كىتاپ وقىرماندارى شىنىمەن دە ازايىپ كەتكەندەي. ويتكەنى جارىق كورگەن كىتاپتاردىڭ تيراجى ەڭ كوپ دەگەندە 10 مىڭنىڭ ار جاق، بەر جاعىندا عانا. ورتا ەسەپپەن العاندا كىتاپتاردىڭ كوبىسى 5000 دانامەن عانا شىعادى.

ارينە، ءبىز بۇل جەردە كىتاپحانالاردىڭ قانشاما وقىرمانداردى كەرەكتى كىتاپتارمەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعانىن جوققا شىعارعىمىز جوق. كىتاپ قۇندىلىعى كوپتىگىمەن ەسەپتەلمەيدى دەسەك تە، تارالىمىنا قاراپ يوسسيف برودسكي ايتقانداي كوڭىلگە قورقىنىش ۇيالايدى. ءبىر قۋانارلىعى ادەبي تۋىندىلارىمىز ەلەكتروندى نۇسقامەن دە جيناقتالعان.  وقىرماندار كەز-كەلگەن ۋاقىتتا كەرەگىنشە وقي الادى. ەلەكتروندى اقپاراتپەن حات-حابار الىسقان كەزەڭدە مۇنىڭ دا ماڭىزى زور. دەسە دە وقىرماندار اراسىندا ەلەكتروندىق نۇسقا مەن كىتاپتىڭ ايىرماشىلىعى تۋرالى پىكىر قايشىلىعى بار. قالاي بولعاندا دا ەڭ باستىسى كىتاپ وقىسا بولعانى.

جاستاردىڭ كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتاتىن ءتاسىلدىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – شىعارما يەسىمەن، بەلگىلى ادەبيەتشىلەرمەن كەزدەسۋ. وسى ورايدا الماتى قالاسى قوعامدىق دامۋ باسقارماسى «ادەبيەت الەمى» جوباسىن باستاپ، ونى ۇيىمداستىرۋدى «ماڭگىلىك قازاقستان» قوعامدىق قورىنا تاپسىردى. قور قىركۇيەك جانە قازان ايلارىندا الماتى قالاسىنداعى مەكتەپتەر مەن جوو-دا ەلىمىزگە بەلگىلى ادەبيەت وكىلدەرىمەن اتاپ ايتقاندا، مارالتاي رايىمبەكۇلى، باقىت بەدەلحان، امانحان ءالىمۇلى، ەسەي جەڭىسۇلى، اقبەرەن ەلگەزەك سەكىلدى ادەبيەت وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر.

ج.سارقاسقا

Abai.kz