قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ق-ج.توقاەۆتىڭ حالىققا العاشقى جولداۋىنىڭ تۇپكىلىكتى ءمانى ەلىمىزدىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى – سىندارلى قوعامدىق ديالوگ ەكەندىگىن جەتكىزۋدى ماقسات تۇتقانى ايقىن اڭعارىلدى.

«بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەشە» دەمەكشى، قۇجاتتىڭ باستى ەرەكشەلىگىنىڭ ءوزى - بۇدان بىلاي بيلىك پەن قوعام اراسىندا نەمقۇرايلى، جاساندى ەمەس، ءتىرى، ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتۋ كوزدەلىپ وتىرعانى بۇكىل ەل تۇرعىندارى اراسىندا ەلەۋلى ىقىلاسپەن قابىلدانۋىنىڭ دا سىرى وسىندا بولسا كەرەك.

وسى تۇستا قوعامدىق ديالوگ، اشىقتىق، ادامداردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىنا جەدەل نازار اۋدارۋ بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باسىمدىقتارى سانالاتىندىعى جاريالانۋىنىڭ ماڭىزى تەرەڭ. مەملەكەت باسشىسى ايتقاندارىنىڭ ءسوز جۇزىندە قالمايتىنىن، ياعني وسى ماقساتتا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە قاراپايىم ازاماتتاردان كەلىپ تۇسەتىن وتىنىشتەردى تيىسىنشە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ۋاقتىلى، ءفورمالدى ەمەس، ساپالى قاراۋىن قاداعالاپ، جەدەل شارالار قابىلدايتىن ارنايى ءبولىم قۇرىلعاندىعىن جەتكىزۋى ۇلكەن ءۇمىت ۇيالاتتى. دەمەك، حالىقپەن ءتيىمدى كەرى بايلانىس ورناتىلاتىنى مالىمدەلدى. ويتكەنى ۇزاق جىلدار بويىندا ازاماتتار «ورتالىق جانە جەرگىلىكتى ورگاندار باسشىلارىنىڭ قۇلىقسىزدىعى مەن بەيقامدىعىنا بايلانىستى ەڭ جوعارى بيلىككە - پرەزيدەنتكە جۇگىنۋگە ءماجبۇر» بولىپ كەلگەن. مەملەكەت باسشىسى بۇكپەسىز مالىمدەگەندەي، تۇرعىندار تاراپىنان بەلگىلى ءبىر سالاداعى شەشىمدەردىڭ ادىلەتسىزدىگىنە قارسى شاعىمداردىڭ كوبەيۋى مەملەكەتتىك ورگانداردا، سونداي-اق ايماقتاردا كۇردەلى تۇيتكىلدەردىڭ، بۇعان ءبىزدىڭ قوسارىمىز، تەرەڭ داعدارىستىڭ، رۋحاني قۇلدىراۋدىڭ بار ەكەنىن كورسەتەدى. ءبىرىنشى كەزەكتە، قوعامدا مادەنيەتتىلىكتىڭ تومەندەۋمەن بىتىسپەس كۇرەس تۋراسىندا جاقىندا عانا وتكەن قوعامدىق كەلىسىم ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ العاشقى وتىرىسىندا اشىق ورتاعا سالىنعانى ءمالىم.

باسقاسىن ايتپاعاندا، جولداۋدا ەل ىشىندە جىنىستىق زورلىق-زومبىلىق، پەدوفيليا، ەسىرتكى تاراتۋ، ادام ساۋداسى، ايەلدەرگە قاتىستى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق جانە باسقا دا اۋىر قىلمىستارعا، اسىرەسە، بالالارعا قاتىستى قىلمىستاردىڭ جيىلەگەنى، ەندەشە ولارعا قاتىستى قولدانىلاتىن جازانى شۇعىل تۇردە قاتايتۋ قاجەتتىگى پارلامەنت پەن ۇكىمەتكە تاپسىرىلدى.

ءيا، بۇگىنگىدەي ادامزات ءوز دامۋىنىڭ وراسان جەتىستىكتەرىنە قول جەتكىزىپ وتىرعان كەزەڭدە مۇنداي جابايىلىق بەينەدەگى قيانات قىلمىستاردىڭ ورىن الۋىنىڭ جالعاسىپ كەلە جاتۋى ءسوزسىز اشىندىرادى، سونىمەن بىرگە ەلدەگى الەۋمەتتىك جاعداي مەن ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك قاسيەتتەردىڭ احۋالى جونىندە ەلەۋلى الاڭداتادى. ونىڭ تامىرىن ىزدەگەندە وي-جەلىسى ەلىمىزدىڭ وتكەن تاريحىنا جەتەلەپ، قولدان بيلىك، باستان ەرىك كەتكەن وتارلىق كەزەڭدەردىڭ كومەسكى، كولەڭكەلى كۇندەرىنە، سول ءزىلدى زاماننىڭ زۇلماتىن ۇرپاق ساناسىنان وشىرمەۋدى مۇرات تۇتقان الاش قايراتكەرلەرىنىڭ وسيەتتەرىنە، وشپەس ۇلتتىق ادەبي تۋىندىلارعا تاعى ءبىر ورالىپ، تەرەڭىرەك ۇعىنۋدى تالاپ ەتەدى. ويتكەنى، ءبىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان كەڭىستىكتە سوڭعى ءجۇز جىل كولەمىندە قوعامدىق قۇرىلىستىڭ اتاۋلارى مەن سىرتقى بەلگىلەرى بىرنەشە مارتە وزگەرگەنىمەن، ىشكى دۇنيەدە، سانا-بولمىستا اينا-قاتەسىز قايتالانىپ كەلە جاتقان كەلەڭسىز جايتتاردىڭ قالىپ قويعاندىعىنا كوز جەتۋدە.

بۇل تۇرعىدا ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا ءداۋىر سۋرەتكەرى، ۇلى گۋمانيست مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ايگىلى «قورعانسىزدىڭ كۇنى» اڭگىمەسىنىڭ اۋىر وقيعاسى كەلەدى. شەكسىز كەڭ ساحارانىڭ يەن ءبىر تۇكپىرىندە ۇيتكىگەن بوراندى قىستا جاپادان جالعىز قىستاۋدا اسىراۋشى ازاماتىنان ايرىلىپ، قاسىرەتتەن قان جۇتىپ وتىرعان:  ءبىرى تورىنەن كورى جاقىن كارى كەمپىر، ەكىنشىسى كوزى سۋ قاراڭعى جەسىر، ءۇشىنشىسى ەندىگى ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز سۇيەنەرى، سوڭعى ۇمىتىندەي بولعان كۇنادان پاك ون ءۇش جاستاعى عازيزا – وسىناۋ بەيشارا ءۇش ايەلدىڭ باسىنداعى قيساپسىز تاۋقىمەت، شەتى-شەگى كورىنبەس قاسىرەت. مۇنىڭ بارلىعى ازداي، ەندى ولاردى  باسىنىپ، قارالى وتاۋعا باتا جاساعانسىپ كەلىپ وتىرىپ،  ءوز ۇيىندە زورلىقپەن عازيزانىڭ ابىرويىن توككەن اقان دەگەن بولىستىڭ ايۋاندىعى. قورلىق پەن مازاققا، سۇم دۇنيەنىڭ توزاعىنا كونە الماعان عازيزا عازيز جانىنىڭ سوڭعى زارىن ايتۋعا بوراندى تۇندە اكەسى مەن باۋىرى جاتقان مولاعا جەتىپ، ايازدى دالادا قاتىپ ولگەن سۇمدىق جايت.

وسىلايشا، «قورعانسىزدىڭ كۇنىندە» دانا مۇحاڭ ءبىر ءۇيدىڭ باسىنا تۇسكەن ءزىل-باتپان قاسىرەت وقيعاسى ارقىلى  ءتۇپسىز داعدارىسقا تۇسكەن جالپى قوعامنىڭ سوراقى بەينەسىن، ادامدىق قالىپتان شىعىپ، ازعىنداپ  بارا جاتقان كەيبىر ەل جۋاندارىنىڭ وپاسىزدىعىن، قىرداعى قاراپايىم ادامداردىڭ باستان كەشىپ وتىرعان وراسان تاۋقىمەتىنىڭ تەرەڭ تامىرلارىنا دەيىن جالاڭاشتاپ،  ايقارا اشىپ قاپىسىز بايانداپ بەرگەن. كولەمى شاعىن، ماعىناسى تۇڭعيىق وسىناۋ تۋىندىدا ادىلەتسىزدىكتىڭ سۇمدىق كورىنىسى، ورەسكەل، شەكتەن شىققان، ادامنىڭ اقىلىنا سىيمايتىن زۇلىمدىق اشكەرەلەنىپ، بارشا ادامزات الدىنا اششى ساۋال تاستالعان. مۇنداي ادامدىقتان تىم الىس، حايۋان ەكەش حايۋاننىڭ دا جاسامايتىن جاۋىزدىعىن قازاقتىڭ نادان، ازعىن، وپاسىز بايشىكەشى ءوز قارىنداسىنا جاساۋعا نەگە باردى؟  ۇلى گۋمانيست م.اۋەزوۆ قوعام باسىنا تۇسكەن وسىناۋ تەرەڭ تراگەديانىڭ تابيعاتىن تانۋعا، ودان قورىتىندى جاساۋعا، كەلەر ۇرپاقتاردىڭ مۇنداي جابايىلىقتان قامىرىعىپ قارسى شىعۋىنا شاقىرادى.

«قورعانسىزدىڭ كۇنىندە» ءبىز وتكەن عاسىر باسىنداعى قازاق قوعامىنىڭ كۇردەلى ساياسي، الەۋمەتتىك، ەتنيكالىق پروبلەمالارىن كورەمىز: ەلدىك قۇرىلىمنىڭ كۇيرەۋى، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، ادام قۇقىعىنىڭ اياققا تاپتالۋى، كۇشتىلەردىڭ السىزگە اشىق قياناتى، ايەل تەڭسىزدىگى، تۇرمىستىق قياناتتىڭ ءورشۋى، ادامگەرشىلىك قاسيەتتىڭ، مورالدىك، ءدىني قۇندىلىقتاردىڭ قۇلدىراۋى. شىندىعىندا، بۇل بايانداعى قورعانسىزدار اياۋلى عازيزا، ونىڭ سوقىر شەشەسى، كارى اجەسى ەمەس – سول كەزەڭدە وتارلىق قامىتى موينىن قيىپ، ەڭسەسىن ەزگەن جالپى، ۇلت، الەۋمەت، حالىق بولاتىن.

ءتاۋبا! سودان بەرى دە، مىنە، بۇتىندەي ءبىر عاسىردى ارتقا تاستاپ، تاريحتىڭ قاتىگەز تولقىندارىنان قيساپسىز زارداپ شەكسە دە رۋحى سىنباعان، جىگەرى جاسىماعان ماڭگىلىك اتا جۇرتتا ورناعان تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدە ونىڭ پرەزيدەنتىنىڭ ەلىنە جولداۋىندا تايدا تاڭبا باسقانداي مالىمدەلگەندەي، قازاق حالقىنىڭ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت رەتىندەگى رولى بارعان سايىن بەكەمدەلىپ، ەتنوسارالىق تاتۋلىق پەن دىنارالىق تۇسىنىستىك نىعايا بەرمەك. مۇنداي ماۋەلى ماقساتتارعا قول جەتكىزۋدىڭ جالعىز جانە بىردەن ءبىر سارا جولى - ۇلكەن ساياساتتىڭ قۇرالىنا اينالعان مەملەكەتتىك قازاق ءتىلىنىڭ ساياسي ءھام قوعامدىق قۋاتىنىڭ تۇبەگەيلى مويىندالىپ، ءتۇرلى تاريحي سەبەپتەرمەن، انىعىندا كوپ جاعدايدا ءوز ەرىكتەرىنەن تىس، قازاقستانعا قونىس اۋدارىپ تۇرىپ جاتقان  ءتۇرلى ەتنوستاردىڭ ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى بولۋىندا. ولاي بولسا، «قورعانسىزدىڭ كۇنىندەگى» سوناۋ كوڭىلسىز جايتتار بۇگىنگى زامانىمىزدا ەندى قايتالانباستاي كەلمەسكە كەتىپ، جولداۋدا ورتاعا سالىنعان وزەكتى، ءۇمىتتى جايتتاردىڭ قاپىسىز شەشىمدەرىن تاباتىندىعىنا كامىل سەنىمدەمىز.

مۇحتار كارىباي

قر ءسىم قىزمەتكەرى

Abai.kz