نەمەسە بوكەنباي باتىر قاراۇلىنىڭ جارقىن تۇلعاسى قانجىعالى قارت بوگەمباي باتىرعا كولەڭكە تۇسىرمەيدى

قازاق گۋمانيتارلىق عىلىمىندا گيپەركريتيتسيزم تاريحاتتىق باعىتى كەڭىنەن ورىستەي باستادى. باتىستا ءحىح-حح عاسىرلاردىڭ توعىسىندا ومىرگە كەلگەن بۇل باعىتتىڭ نەگىزىن 1902 جىلى «ريم تاريحى» ەڭبەگى بويىنشا ادەبيەتتەن نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتانعان نەمىس تاريحشىسى، فيلولوگ-كلاسسيك جانە زاڭگەر تەودور موممزەن سالىپ، كارل يۋليۋس بەلوح پەن ەتتورە پايس سىندى عالىمدار دامىتتى. ولار العاش رەت بۇلتىرتپاس دەرەك سانالاتىن گەرەك پەن ريم كونە تاريحي جازبا مۇرالارىنا كۇمان كەلتىرە ءبىلدى. ءارى اريستوتەل، گومەر، گەرەدوت ت.ب. تاريحي تۇلعالاردىڭ ومىردە بولماعان جاندار ەكەندىگىنە ءوز دالەلدەرىن كەلتىردى.

ءيا، بۇل باعىتتا قالام تارتىپ جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ وڭدى ىستەرى بار، ايدى اسپانعا شىعاراتىن ارەكەتتەرى دە بار. وسى باعىتتىڭ ەڭ وڭدى ءىسى اتاقتى بەكەجان باتىردى اقتاپ الۋى بولدى. شەكتى بەكەجان ايبەكۇلى تولەگەندى ولتىرمەگەن كەرىسىنشە ول قوجا تۇقىمىنان شىققان كەسكەن تەرەكتىڭ قولىنان قازا تاپقاندىعى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءسابيت جولداسوۆ ت.ب. تاراپىنان دالەلدەندى. جانە قازاق ەسكىلىگىنىڭ اراب تۇبەگىندەگى كونە ىزدەرى جانە مۇحامەد پايعامبارمەن بايلانىستىلىعى ءبىرىنشى رەت جاڭاشىل تاريحىشىلار تاراپىنان «اباي كز»، «ۇلت كز» ت.ب. سايتتاردا ءسوز ەتىلە باستادى.

قازاق گۋمانيتارلىق عىلىمىندا گيپەركريتيتسيزم تاريحاتتىق باعىتىن دامىتۋدا ەلىمىزدىڭ باتىس ءوڭىرىنىڭ زيالىلارى ءوز عىلىمي مەكتەپتەرىن قالىپتاستىرا الدى. بۇل داۋسىز شىندىق. بىراق وسى باعىتتا قالام تارتىپ جۇرگەن كەيبىر ورىس ءتىلدى وتانداستارىمىز بەن قانداستارىمىز  ۇلتتىق وركەنيەتىمىزگە قاياۋ تۇسىرەتىن تاريحي بۇرماۋلاۋشىلىق پەن ميفتىك گيپوتەزالاردى قاسقانا قالىڭ بۇقارا ساناسىنا ءسىڭىرۋ جولىندا تىنىمسىز ەڭبەك ەتۋگە كوشتى. بۇعان كەرسىنشە قازاق گۋمانيتارلىق عىلىمىندا گيپەركريتيتسيزم تاريحاتتىق باعىتىنا ۇستانعان ادالجاندى زەرتتەۋشىلەر «قازاق قالا سالماعان ۇلت» دەگەن جالعان رەسەي عىلىمىنداعى ءميفتىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ، دەشتى-قىپشاقتىڭ وسكەمەننىڭ ورىندا – «تاس قالا» نەمەسە «تاس بالىق»، سەمەيدىڭ ورىندا «جەتى شاھار// دورجىنكەنت»،  پاۆلوداردىڭ ورىندا «وردا» قالالارىنىڭ بولعاندىعىن ەجەلگى ورتا عاسىرلىق باتىس كارتالارى ارقىلى دالەلدەدى. 

قازاق ەگىنشىلىگى وڭىرىمىزگە كەيىن قونىستانعان ورىس قارا شەكپەندەرىنەن وزگەشەلىگى وزەن بويىنداعى (نەگىزىنەن; ەرتىس، سىر جانە ءامۋ ايماعىنداعى) سۋارىلمالى جۇيەگە نەگىزدەلگەنى. ۇلتىمىز نەگىزىنەن تارى وسىرگەنىن ارحەولوگيالىق قازبالار دالەلدەپ وتىر. ءدال بىردە ءبىر ۇلت قازاق سياقتى 2000 جىل ۇزبەي سوعىسقان ەمەس. سونىڭ 300 جىلى قازاق-جوڭعار سوعىسىنا تيسەلى. وسى سوعىستاعى اتتاس باتىرلاردىڭ ەرلىك ىستەرى ۇلتتىق جازبا دەرەكتەردىڭ ازدىعىنان كوپ جاعدايدا تاريحي كەلەڭسىزدىكتەرگە ۇرىندىراتىندىعىن جاسىرىپ جابۋعا بولمايدى.

وسىنىڭ ءبارىن ەسكەرمەي تاريحي اۋا جايىلۋشىلىق، ارينە ۇلتتىق تاريح عىلىمى ءۇشىن قاۋىپتى دە، زالالدى. ويتكەنى، ورىس ءتىلدى قازاق تاريحىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى كوبىنە قىتاي، اراب، پارسى جانە شاعاتاي تىلدەرىن بىلمەگەندىكتەن ورىس جانە باتىس دەرەكتەرىنە سۇيەنەدى. 

قانجىعالى قارت بوگەمبايدىڭ ەرلىگى مەن ءومىر جولىنا كۇمان كەلتىرۋ 2009 جىلدان باستاۋ الدى. تاريحتا قانجىعالى بوگەنباي باتىردىڭ بارىن بىلەمىز. ال ەندى تابىن بوكەنباي باتىر تۋرالى ەستىپ پە ەدىڭىز؟ دەپ تابىن بوكەنباي باتىردىڭ ەرلىگى قانجىعالى بوگەنبايدىڭ ەنشىسىنە جازىلىپ كەتكەندىگىن العا تارتۋشى تاريحشىلار لەگى ءوز ويلارىن جۇرت تالقىسىنا سالا باستادى.

ەرالى تۇراباەۆتىڭ دەرەگى بويىنشا قازاق تاريحىندا 4 بوكەنباي، 2 بوگەنباي بار. اتاپ ايتساق:

بوكەنباي بوزقوزۇلى.       (8-عاسىردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن)
بوكەنباي مەرگەنۇلى.      (1717-1758 ج.ءو.س.)
بوكەنباي قوجەكەۇلى.      (1700-1759 ج.ءو.س.)
بوكەنباي قاراۇلى.             (ت.ج.ب.-1741 ج.ق.ب.)
بوگەنباي مايانبايۇلى.
بوگەنباي اقشاۇلى.            (1690-1745 ج.ءو.س.)

جۇبانوۆ اتىنداعى اقتوبە ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى تابىن بوكەنباي باتىر قاراۇلىنىڭ ۇرپاعى ايسۇلۋ احماديقىزى تاسيموۆانىڭ پىكىرى بويىنشا ابىلقايىردىڭ باس باتىرى بولعان  بوكەنباي قاراۇلىنىڭ كەيبىر ەرلىكتەرى قانجىعالى قارت بوگەنباي اقشاۇلىنا تەلىنىپ كەتكەن. ايسۇلۋ احماديقىزى بۇل تۋراسىندا: "پۋتانيتسا دەلاەتسيا سپەتسيالنو ۆ ۋگودۋ چيم-تو ينتەرەسام، نيۆەليرۋيۋتسيا دوستيجەنيا ناشەگو پرەدكا ۆوپرەكي ۆسەم يزۆەستنىم يستوچنيكام. يمەننو باحادۋر باتىر بوكەنباي وبەدينيل ۆەس كازاحسكي نارود، چتوبى دات وكونچاتەلنىي وتپور دجۋنگارام", - دەيدى "اكتوبە-تايمس"-قا بەرگەن سۇحباتىندا. 

ءيا ەكى باتىردا قاراقۇم، بۇلانتى ماڭىنداعى، اڭىراقاي شايقاستارىنا قاتىسقان.  

وسى بۇلانتى ماڭىنداعى، اڭىراقاي شايقاستارى جونىندە كلاسسيك جازۋشى، زەردەلى تاريحشى مۇقتار ماعاۋين «قازاق تاريحىنىڭ الىپپەسى» اتتى ەڭبەگىنىڭ 99-شى بەتىندە: «ەگەر بۇلانتى مەن اڭىراقايداعى جەڭىستەر بولماسا، قازاق ورداسى وسىدان ءجۇز  جىل بۇرىن مۇلدە توزىپ، قۇرىپ بىتكەن نوعاي ورداسىنىڭ كەبىن كيەرى انىق-تى. توقتاۋ كورمەگەن جوڭعار قالماعى ەندى بىرەر سەرپىننەن سوڭ ەدىل قالماعىمەن توعىسار ەدى. سارىارقادان ايرىلعان سوڭ قازاقتىڭ بارار جەرى، باسار تاۋى قالماس ەدى. حاندىق ساداعا، حالقىڭنىڭ ءوزى قۇرىپ كەتەر ەدى.

قۋاتتى جوڭعار تۇمسىعى تاسقا ءتيىپ ءبىر مارتەگە توقىرادى. بۇلانتى مەن اڭىراقاي شەشۋشى شايقاس ەمەس-ءتى، بىراق الاش ۇلىنىڭ عۇمىرىن ۇزارتقان، وعان ەڭ قاجەت كەزىندە تىنىس بەرگەن ەلەۋلى وقيعا بولدى» – دەپ جازعان بولاتىن. بۇل شايقاستارداعى قوس باتىردىڭ ەرلىگىن ۇرپاقتارى ەشقاشان ۇمىتپايدى.  تەك تاريحي سانا مەن جادىعا جەرشىلدىكپەن سىنا قاعىلماسا ەكەن.

بار ايىرماشىلىق بوگەنباي اقشاۇلى تەك كوبىنە كىشى ءجۇزسىز تەك ورتا ءجۇز بەن ۇلى ءجۇز قاتىسقان قازاق-جوڭعار سوعىسىندا ەرلىك كورسەتسە، تابىن بوكەنباي باتىر قاراۇلى كىشى ءجۇز قاتىسقان بارلىق سوعىستاردا العى شەپتە بولعان. XVIII عاسىردىڭ باسىندا باشۇرتتار كوشىپ قونىپ جۇرگەن قازىرگى اقتوبەنىڭ سولتۇستىگىندەگى جەرلەردى ازات ەتكەن. ورال، اتىراۋ مەن ماڭعىستاۋدى قالماقتار مەن تۇركىمەن تەڭ بولە يەلەنىپ العان بولاتىن. وسى وڭىرلەردى جات جۇرتتان قايىرىپ الۋدا زور ەرلىك كورسەتكەن. 

قوس باتىردى بەتپەردە ەتۋشى زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىرى قازاقستان عا تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى يرينا ەروفەەۆا: "بوگەنباي-باتىروۆ بىلو تروە، نو ۆ يستوريچەسكوي ناۋكە پرويزوشەل ينتەرەسنىي پارادوكس: ۆو منوگيح ەنتسيكلوپەدياح - ستارىح ي نوۆىح - پەرسونالنىە بيوگرافي ۆسەح يح "سليلي" ۆ بيوگرافيۋ ودنوگو باتىرا بوگەنبايا يز رودا كانجيگالى پلەمەني ارگىن. ا ەتو سوۆەرشەننو رازنىە ليۋدي س نەبولشوي رازنيتسەي ۆ ۆوزراستە: بوكەنباي-باتىر كاراۋلى يز رودا تابىن; بوكەنباي بۋركۋتكاۋلى (يلي بايكۋرتكاۋلى) يز رودا شاكشاك پلەمەني ارگىن; ەششە ودين بوگەمباي اكشيۋلى يز رودا كانجيگالى پلەمەني ارگىن. يمەنەم ودنوگو يز نيح نازۆانا ۋليتسا ۆ الماتى". 

ەروفەەۆانىڭ سوزىنە سەرەر بولساق: «...رياد يستوريكوۆ يز-زا نەدوستاتوچنوگو زنانيا پيسمەننىح يستوچنيكوۆ سچيتايۋت، چتو كانجيگالى-كارت بوگەمباي پروسلاۆيلسيا گلاۆنىم وبرازوم ۆ كازاحسكو-دجۋنگارسكوي ۆوينە 1723-1730 گودوۆ. حوتيا نا ساموم دەلە ۆزلەت ەگو پوپۋليارنوستي سرەدي كازاحوۆ پريحوديتسيا نا بولەە پوزدنەە ۆرەميا - نا 40-50-ە گودى XVIII ۆەكا. يز-زا ەتوگو زنامەنيتۋيۋ رەچ نا كاراكۋمسكوم كۋرۋلتاە ۆ 1710 گودۋ، كوگدا بىلو پرينياتو پەرۆوە رەشەنيە وكازىۆات سووبششا وتپور نەپرياتەليۋ، پريپيسىۆايۋت ەمۋ، حوتيا ەە پرويزنوسيل ياكوبى بوكەنباي-باتىر يز رودا تابىن. 

ۆ پرەداني كازاحوۆ سوۆەرشەننو وپرەدەلەننو يدەت رەچ و پوجيلوم چەلوۆەكە، ستارەيشينە بوكەنباە س سەدىمي ۆولوسامي ي سەدوي بورودوي، ا كانجيگالى-كارت بوگەمبايۋ توگدا بىلو تولكو 19-20 لەت، ي ستارەيشينوي رودا ون، ەستەستۆەننو، ۆ تو ۆرەميا نيكاك بىت نە موگ!" – دەگەندى العا تارتادى.

1680 جىلى ومىرگە كەلگەن قانجىعالى بوگەنباي اقشاۇلى ول كەزدە وردا بۇزار وتىز جاستا بولاتىن. سوندا كىمگە سەنەمىز. 

"اك-وردا. يستوريا كازاحسكوگو حانستۆا", "كازاحي ي روسسيا", "كازاحي. پۋت پرەدكوۆ" كىتاپتارىنىڭ اۆتورى تاريحشى راديك تەميرگاليەۆ: «باتىرا بوكەنبايا يز رودا تابىن، سويۋزا جەتىرۋ، كازاحستانسكيە يستوريكي وچەن چاستو پۋتايۋت س باتىروم بوگەمباەم يز رودا كانجيگالى. ۆ نەكوتورىح رابوتاح، وبا پەرسوناجا سليۆايۋتسيا ۆ ودنوگو چەلوۆەكا، كوتورىي وتليچالسيا نەوبىچاينىم دولگوجيتەلستۆوم ي وتمەننوي فيزيچەسكوي فورموي، پوزۆولياۆشەي ەمۋ نا پروتياجەني شەستيدەسياتي لەت پرينيمات اكتيۆنوە ۋچاستيە ۆ سراجەنياح» دەيدى.

بيىل ارامىزدان ماڭگىگە كەتكەن مارقۇم جۋرناليست مۋاپيح تاليۇلى بارانكۋلوۆ وسى جايىندا: 

«تاك سلۋچيلوس، چتو دولگوە ۆرەميا زاسلۋگي باتىرا بوكەنبايا كاراۋلى يز رودا تابىن پو وشيبكە، ا ۆوزموجنو، سوزناتەلنو پريپيسىۆاليس درۋگومۋ باتىرۋ يز رودا ارگىن بوگەنبايۋ كانجيگالي. نو سپراۆەدليۆوست ۆوستورجەستۆوۆالا. ۋچەنىم ۋدالوس دوكازات، چتو يمەننو تابىنسكي باتىر بىل ودنيم يز اكتيۆنىح ورگانيزاتوروۆ بوربى س ينوزەمنىمي زاۆوەۆاتەليامي ۆ ناچالە حVIII ۆەكا دو سوروكوۆىح گودوۆ توگو ستولەتيا.

ۆ 1710 گودۋ، نا كۋرۋلتاە كازاحوۆ ۆ كاراكۋماح، يمەننو ۆىستۋپلەنيە بوكەنبايا پولوجيلو كونەتس نەسكونچاەمىم سپورام – ۆوەۆات پروتيۆ جۋنگار يلي وستاۆيت رودنىە زەملي. ەگو پلامەننايا رەچ پوبۋديلا كازاحوۆ ۆزيات ۆ رۋكي ورۋجيە ي ۆستات نا زاششيتۋ سۆوەي رودينى: «وتومستيم ۆراگام ناشيم يلي ۋمرەم س ورۋجيەم، نە بۋدەم سلابىمي نابليۋداتەليامي رازگرابلەننىح كوچەۆي ي پلەنەننىح دەتەي. روبەلي لي كوگدا ۆوينى كيپچاكسكيح راۆنين!؟..» دەپ جازادى.

تاريحشى راديك تەميرگاليەۆ: «باتىر بوگەمباي (ۆار. – بوگەنباي) يز رودا كانجيگالى، پلەمەني ارگىن ياۆلياەتسيا، پوجالۋي، سامىم يزۆەستنىم باتىروم ۆرەمەن كازاحسكو-دجۋنگارسكيح ۆوين ۆ گەرويچەسكوم ەپوسە ي پرويزۆەدەنياح جىراۋ. ۆ تو جە ۆرەميا، ۆ پيسمەننىح يستوچنيكاح ون ۋپوميناەتسيا گورازدو رەجە، چتو، پرەجدە ۆسەگو، سۆيازانو بىلو س ەگو وبششەستۆەننىم پولوجەنيەم. ۆ وتليچيە وت درۋگيح زنامەنيتىح باتىروۆ، ون وسوبوي ۆلاستي نە يمەل ي نە پرينيمال ۋچاستيا ۆ ۋپراۆلەني سۆويم رودوم. ك پريمەرۋ، ۆ پەرەگوۆوراح س روسسيسكيمي ۆلاستيامي رود كانجيگالى پرەدستاۆليالي سوۆسەم درۋگيە پەرسونى»،-دەپ اقيقاتتى اشىپ جازادى.

وسى زەرەتتەۋشى «بوگەمباي ياۆليالسيا كلاسسيچەسكيم جەكە باتىروم (باتىروم-ودينوچكوي). ۆ مولودوستي ون پروياۆيل سەبيا كاك ليحوي كونوكراد، و چەم ۆپوسلەدستۆي ەمۋ ناپومينال بۋحار-جىراۋ» دەپ شىنايى پىكىردى جايىپ سالادى. قانجىعالى بوگەنباي اقشاۇلى ەشقاشان ءوز رۋى اتىنان سويلەگەن ەمەس. ونى قارقۇم قۇرىلتايىندا سويلەتۋشىلەر تاريحي بىلمەستىككە بارىپ وتىر. 

بار اقيقات اشىلۋى ءۇشىن ءابىش كەكىلباەۆتىڭ «ۇركەر» رومانىنىڭ 117-119 بەتتەرىندەگى ۇزىندىلەرگە جۇگىنەيىك:

«ول جىلعى جيىن حانابادتا ەمەس، قاراقۇمدا وتەتىن بولىپتى. ونىسى باس كوتەرەرلەرى جيىنعا كەتكەندە ارتتاعى ەل كوزسىز قالماسىن دەگەندەرى بولار. ءۇش ءجۇزدىڭ ورىسىنە بىردەي تەڭ ورتا، شىنىندا دا قاراقۇم ەدى.

 ...ءۇش ۇلىستىڭ ەركەك كىندىگى، تايلى-تاياعى قالماي تۇگەل جيىلدى. حان تاۋكەنى ورتاعا الىپ ءماجىلىس باستالدى... ءالىپتىڭ ارتىن باققان ابىلقايىر وقتىن-وقتىن بوكەنباي جاققا كوز تاستاپ قويادى. تاس تولتىرعان قارا قانارداي ورنىقتى بوكەنبايدىڭ قىلپ ەتەتىن ءتۇرى كورىنبەيدى. كۇمىس بۋناق كوك الا دويىردى وڭ تىزەسىنە قاداي شانشىپ، سويلەگەندەردى قالت جىبەرمەي قاداعالاپ وتىر. ەڭگەزەردەي تورتباق دەنەسىنىڭ ەش جەرىنەن قيمىل-قىبىر بايقالمايدى...

...قازىر بوكەنباي ءسوز سۇراماق.

...— جاماعات! — دەدى قاجىڭقى داۋىسپەن جايباراقات ءتىل قاتىپ. جۇرت قۇلاعى ەلەڭ ەتە ءتۇستى...

— مەنىڭ ايتارىم — دەدى بوكەنباي. — بۇدان بىلاي ءارى ىرعالىپ، بەرى ىرعالاتىن ۋاقىت جوق. ءوز باسىم وسى اتا قونىستا مولا بولىپ قالامىن. بىراق تىرلىگىمدە كۇن شىعىستان بوسىپ كەلە جاتقان قازاقتى كورسەم دە، مەيماناسى اسىپ، ءبوسىپ كەلە جاتقان ويراتتى كورسەم دە، قانجارىم سىنعانشا قارناپ، نايزام سىنعانشا شانشىپ باعام، — دەپ اشۋعا تۇنشىقتى دا قولىن ءبىر سىلتەپ وتىرا كەتتى. جۇرت تىم-تىرىس...»

ال، بوگەنباي باتىر تاۋكە حان ەلدى بيلەپ تۇرعان كەزدە 1710 جىلى قاراقۇمدا قازاق جۇزدەرىنىڭ تولە، قازىبەك جانە ايتەكە بيلەر قاتىسقان جيىنى ءوتىپ، بيلەرمەن بىرگە حالىق جاساعى وكىلى رەتىندە سايلاندى (بوگەنباي باتىر ۋيكيپەديا). كەي ءبىر تاريحىشىلارىمىز ونى سويلەتىپ قويادى. تاريحي داۋدىڭ باسى تەك وسى عانا. ءبىر كەزدەگى ءبىرجان مەن سارا ايتىستى نەمەسە ايتىسپادى دەگەن سياقتى بوكەنباي باتىر قاراۇلىمەن شاتىستىرىپ العان. 

وسى  ۋيكيپەديا  ماقالا جازۋشىلار جۇرىسىنەن جاڭىلىپ، «اقساقالداردىڭ الدىنا شىققان ول سەمسەرىن اياعىنىڭ استىنا تاستاپ، كويلەگىن ايىرىپ، كەۋدەسىن اشىپ جىبەرىپ: "جاۋىمىزدان ەسەمىزدى قايتارامىز، تونالعان جايلاۋىمىزدى، تۇتقىندالعان بالالارىمىزدى كورىپ قاراپ وتىرا المايمىز، ولسەك قولىمىزعا كارۋ الىپ ولەمىز. قىپشاق دالاسىنىڭ باتىرلارى قاي كەزەڭدە باستارىن تومەن تۇسىرعەن؟ مەن قولىمدى جاۋىمنىڭ قانىنا بوياعان كەزدە ساقالىما ءالى اق تۇسپەگەن ەدى! قازىرگى كەلىمسەكتەردىڭ زورلىعىنا قالاي شىدايمىن. ءبىز ءالى جۇيرىك اتتاردان كەندە ەمەسپىز. ءالى قورامساقتا وتكىر ۇشتى ساداعىمىز بار", - دەدى. بوگەنباي باتىردىڭ بۇل ءسوزى جوڭعار ماسەلەسىن شەشۋدىڭ شەگى بولدى. بۇل سوزدەن كەيىن ەشقايسىسى اشىق شىعىپ سويلەي المادى. قازاق جاساعىنىڭ باسشىسى بولىپ بوگەنباي سايلاندى»،-دەپ قاتە پىكىردى ايتادى. 

ال بوگەمباي باس قولباسشى بولىپ، اراعا 16 جىل سالىپ،  تەك 1726 جىلى 46 جاسىندا ورداباسىدا سايلانادى. 

ابىلقايىر حان جانە ونىڭ باس باتىرى بوكەنباي باتىر قاراۇلى ءتورت باعىتتا نوعاي، قالماق، باشقۇرت جانە تۇركىمەندەرمەن ۇزبەي سوعىسىپ كوپ تاجىريبە جيناعان جاندار بولاتىن. 1710 جىلى شىعىستاعى قازاق جەڭىسى ءۇشىن ءوز قول ۇشىن بەرگەنىمەن. كەيىنگى شايقاستارعا ءجوندى قاتىسا الماعانى باتىستاعى ەل تۇتاستىعىن ساقتاۋدان تۋىندادى. وسىنداي كىشى ءجۇزدىڭ ەشبىر الاش جۇرتىنىڭ قولداۋىنسىز جالعىز ءوزى ءتورت باعىتتا بىردەي سوعىسۋى ورىسپەن ۋاقىتشا مامىلەگە كەلۋگە ءماجبۇر ەتتى. ودان بودان بولۋعا تىرىسۋشىلىقتى ىزدەۋشىلىك تاريحي اداسۋشىلىق. 

ءتۇيىن 

سوندا ورىس ءتىلدى تاريحشىلاردىڭ كەيبىرىنىڭ زىميان پىكىرى ورىس ەلىنە بودان بولۋدى اڭساعان باتىردى بۇكىل قازاق ءپىر تۇتقان باتىرلاردىڭ ىشىنەن بوكەنباي باتىر قاراۇلى ارقىلى ىزدەپ تابۋ ەكەن. "اكتوبە-تايمس" باسىلىمىنىڭ ت.ب. رەسەيشىل باسىلىمداردىڭ قازاق وقىعاندارىنىڭ اۋزىنا ءسوز سالىپ، تاريحي جادىنى بولشەكتەۋدەگى، ميلەتي جادىنى قاققا بولۋدەگى كوزدەگەن ماقساتتارى ەلىمىزدىڭ ازاتتىعى مەن جەرىنىڭ تۇتاستىعى ءۇشىن عۇمىرلارىن سارپ ەتىپ، ومىرلەرى ات ۇستىندە وتكەن قوس باتىردىڭ اياۋلى بەينەلەرىنە ۇلت تاراپىنان سىزات تۇسىرۋشىلىكتەرىنەن اڭعارىلادى. 

بىلمەستىكپەن ەكى باتىردىڭ ەسىمىن شاتىسىرۋ ەكى بىردەي تاريحي كونتسەپتسيانى ۇستانۋشىلاردىڭ بىتىسپەس جاقتاۋشىلارىن قالىپتاستىردى. ءبىرىنشىسى –  بوكەنباي باتىر قاراۇلى 1710 جانە 1726 جىلدارى قازاق بىرىككەن اسكەرىنىڭ قولباسشىسى بولعان. ەكىنشىسى – قانجىعالى قارت بوگەمباي باتىر 1710 جانە 1726 جىلدارى قازاق بىرىككەن اسكەرىنىڭ قولباسشىسى بولعان. سوڭعىسى رەسمي تاريح عىلىمىندا مويىندالىپ وتىر. 

ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى گۋمانيتارلىق عىلىمدار جانە ونەر فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى گۇلفايرۋز قايىرعاليەۆانىڭ «بۇل جەردە قانجىعالى بوگەنباي باتىردىڭ قازاق ەلىنىڭ ازاتتىعى، جەرىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاۋداعى ەرلىك ءومىرى ۇرپاقتان ۇرپاققا باتىرلىقتىڭ سيمۆولىنداي بولعانىنا ەش كۇمان جوق. الايدا ءار تۇلعانىڭ تاريحتاعى وزىندىك ۇلەسى مەن ىسىنە اقيقات تۋراسىنان باعا بەرىلۋى ءتيىس» دەگەن پىكىرى ورىندى.

بىراق تاريح سالاسىنداعى سوڭعى زەرتتەۋلەر ەكى باتىردىڭ دا كەزەكتەسىپ، قازاق بىرىككەن اسكەرىنىڭ قولباسشىسى بولعاندىعىن عىلىمي اينالىسقا ءتۇسىردى. وسىلايشا بوكەنباي باتىر قاراۇلىنىڭ جارقىن تۇلعاسى قانجىعالى قارت بوگەمباي باتىرعا كولەڭكە تۇسىرمەي تاريحي ادىلەتتىلىكپەن ۇلتىنا ورالدى.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz