«A.Baytúrsynúly atyndaghy Til bilimi instituty qazaq tilining latyn grafikasyna negizdelgen jana әlipbiyin tanystyrdy» degen habarlamany oqyp, men bizdegi ghalymdardyng rasynda da ózge kenistikte, ózge ólshemdermen ómir sýretinine kezekti ret kóz jetkizdim. Eger, búlar rasynda osy ghalamsharda, Qazaqstan atty memlekette ómir sýretin bolsa, onyng halqynyn, Elbasynyng pikirimen sanasatyn bolsa, dәl búlay jasamas edi...

Halqy ne dedi? Bizge qoldanugha ynghayly, filolog-ghalymdar ýshin emes, qarapayym halyq tútynatyn әlipby jasap berseniz dep otyr. Elbasy ne dedi? «Bizge Týrkiyanyng әreketin qaytalaudyng qajeti joq. Olardyng jaghdayynda, Atatýrik shúghyl týrde Europamen yntymaqtasuy ýshin, ózi әlipby jasap, asyghys engizip jiberdi. Al, bizding jaghdayda – eshqanday astyn-ýstin týrtpey, ýtir, nýktelersiz әlipby jasau kerek» dedi. Endigi saual – Erden Qajybek bastaghan újym sonda aldynda ózderi Elbasynyng aldynda bas shúlghyp maqúldaghan núsqadan bas tartyp, onysymen qoymay, onyng bergen tapsyrmasyn qasaqana keri oryndap otyr ma? Múny qalay týsinuge bolady?
Búryn ghoy, kirill grafikasyna ótkende orys tilinin, Kenestik Reseyding yqpalynda boldyq. Jaraydy, olargha bodan boldyq. Nәtiyjesinde tilimizding býkil zandylyqtary búzylyp, bylyghyp ketti. Endi, tәuelsiz el bolyp otyrghan túsynda elimizding bir top ghalymy – týrki birligi degen syltaumen bizdi – Týrkiya respublikasyna bodan qylmaqshy. Búl sózim – bazbireulerge baybalam, populistik әreket kórinui mýmkin. Biraq, ekonomikada, IT tehnolojida vendorlyq tәueldilik degen úghym bar.

Búl degen sóz, týsinikti tilmen aitsaq, eger sening әlipbiyin, baghdarlama jazu tiling jalpygha ortaq, beytarap halyqaralyq standarttargha sәikes jasalmay, búghan deyin ainalymda bar belgili bir tilding grafikasyna negizdelip jasalsa, ghylymiy-tehnikalyq, halyqaralyq qatynastar standarttarynyng bәrinde sen sol elding jalpygha ortaq standarttar negizinde jasalghan transliyterasiyasyn qoldanugha mәjbýrsin. Demek, sen ortadaghy deldal memleketke Vendorly tәueldisin. Qarjy, ekonomika, IT, baghdarlamalau tilinen bastap, memlekettik qorghanys mәselesine deyin sol el aralasa alady. Reseylik transliyterasiyanyng "Jaysanbek" - "Zhaisanbek" (dúrysy Jaisangbek bolu kerek edi) siyaqty jemisteri sonyng aighaghy. Sózim qiyndau bop ketse, mysalmen týsindirip kóreyin. Sen ýileneyin dep niyet ettin. Shanyraq kóteruge súlu da, symbatty, aqylyna kórki say, qolynan týrli is keletin ismer qyzdy kezdestirip, ýileneyin dep әreket etip jatsan, myna jaqtan, bir alys qúdandaly bolyp keletin bir kisi: "Eshteneni bilmeymin, mening myna qaryndasymdy alasyn, men senderding qashan jatyp, qashan túratyndaryndy, qansha balaly bolatyndaryndy, janúyalyq budjetterindi, kimmen aralasyp túratyndaryndy, bәrin kórip, baqylap otyratyn bolamyn!" dep búiyrady. Tyqpalap otyrghan qaryndasy onyng ýstine kóriksiz, olaq, ne minezge jarymaghan bolsa. Sizding әreketiniz qanday bolmaq?
Alty shaqyrym aulaq jýr deytininiz anyq!

Endi, tura sonday Týrkiyagha tәueldilikke әkeletin latyndy tyqpalap, soghan lobby jasap otyrghan Til bilimi institutynyng Erden Qajybek bastaghan qyzmetkerlerining әreketin qalay baghalaugha bolady? Eshteneni úqpaytyn sauatsyzdyq pa, әlde "Elbasynnan bastap, bәrinning pikirlerindi úrghanym bar!" degen mensinbeushilik pa?!.

Núraddin Sadyqovtyng facebook paraqshasynan

Abai.kz