Bizde keyingi kezde halyqty aldaudyn, sóitip joghary jaqqa jaqsy atty kórinip qaludyng tamasha bir әdisin tauyp alghan. Onysy «biz budjet aqshasyn kózding qarashyghynday saqtaymyz, al merekelik sharalargha negizinen demeushilerding qarjysyn júmsaymyz» dep asa ýnemshil, halyqtyng aqshasynyng kók tiynyn da orynsyz júmasamaytyn keremet bir janashyr jandardyng obrazyn jasaugha tyrysady. Tek bir ókinishtisi, búlardyng onday «pysyqaylyghy» bolmashy nәrseden ayaq astynan әshkere bolyp, aiday әlemge betteri shiyedey bolyp jatqandyghy.

Bir ghana fakti. Biylghy jyldyng qyrkýiek aiynda «Qostanay qalasynyng 140 jyldyghy» degen dýrkiregen toy ótti. Jergilikti biylik búl merekeden eshtene de ayaghan joq. Ony este qalatynday qylyp ótkizu ýshin tanytqan myrzalyghy da adam qyzygharlyqtay. Bir-eki kýndik mereke ýshin anau-mynau emes, 106 million tengeni sózge kelmesten bere saldy. Qarjy jetip artylatyn bolghandyqtan elimizding Qaraghandy, Semey, Lisakov, Aqtóbe, Núr-Súltan, Almaty, Kereku, Týrkistan men Qyzylorda qalalarynan neshe týrli sheberler shaqyryldy. Tipti «qúday qosqan kórshimiz» de úmytylghan joq. Reseyding Omby qalasynan da ismerler keldi. Olar qalamyzdyng ortalyq alandary men shaghyn audandaryn ózderining «erekshe eskertkish» dep atalatyn, anau-mynau adam týsine bermeytin, abstraktizm be, әlde kubizm be, әiteuir bir jana aghymdaghy kýldi-badam dýniyelerimen toltyryp baqty. Qostanaydyng qashanda tanymal óz týlekterine jany ashy bermegen ghoy, búl joly da júrtqa onsha belgili emes Reseyding әrtis-symaqtaryn shaqyryp, olarmen qala әkimi Qayrat Ahmetov birge әn salyp, әi, bir jasap qaldy ghoy. Múny az deseniz, qalanyng ýsh alanynda 700 әrtis óz ónerlerin kórsetti. Tegin emes, әriyne. Kóre almaytyndar qashanda tabylady ghoy, alayda, múnday kól-kósir quanyshtan tartynyp qaludyng ózi úyat emes pe?

Merekeden qalghan «múralar» osylar. Qalghandarynyng ghúmyry úzaq bolmady.

Al endi qazir sol toydyn-shuy әli de basylar emes. Mәsele, sol bayaghy osy aty-shuly merekege júmsalghan mol qarjygha kelip tireledi. Kezinde qala basshylyghy  «búl qarjynyng tek budjetten ghana shyqpaghandyghyn, onda demeushilerding de mol ýlesi bar ekendigin» aityp eldi tynyshtandyryp baqqan. Endi qazir sol demeushi degen «myrzalardyn» qalamyzdy qalay jarylqaghandyghy aiqyndalyp jatyr. Álgi «jomart jandar» degenimiz jergilikti jerdegi kәduilgi kәsipkerler kórinedi. Olar qaladan shalghay jerde túrsa da audan әkimdigining «ótinishimen» tyrnaqtap jinaghan dýniyesinen bólisken kórinedi. Osynau asa bir siyqsyz jaytty Memlekettik qyzmet isteri jóninidegi departamentting әdep jóninidegi kenesi aiday әlemge jayyp saldy.

«Baqsaq-baqa eken» degendey, oblys ortalyghynan qashyqtaghy Áuliyekól audany әkimining orynbasary Aydar Tileubaevtyng isin qarau ýstinde «óz erkimen demeushilik kórsetu» degen qúbylystyng syry ashyldy. Sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agettigining Qostanay oblysy boyynsha departamenti asa manyzdy ister jónindegi tergeu basqarmasynyng tergeushisi Qayrat Jýsipovtyng aituyna qaraghanda, osy Áuliyekól audanynyng әkimi Ashat Qisyqovtyng tikeley tapsyrmasy boyynsha onyng orynbasary Áset Aysiyn, Meyramhan Beysenov jәne Didar Tileubaev múndaghy kәsipkerlerden jylu jinaugha belsene kirisken. Ol ýshin audandaghy 16 tauar óndirushilerding tizimin jasap, olargha barlyghy 30 million tenge aqsha jinap berudi «qatty ótinip» súraghan kórinedi. Tipti búlargha ózderining qoly qoyylghan ýshbu hatta ta jibergen.Ondaghy bar maqsat - búl mol dýniyeni oblys ortalyghyndaghy «Suikti Gostanai» dep atalatyn qoghamdyq qorgha demeushilik kómek esebinde jedel jiberu kerek eken. Bir qyzyghy, eshkim eshtene sezbesin degen, maqsatpen búl qújat esh jerge de tirkelmegen. Yaghny búlar sonau aidaladaghy, tek biylghy jyldyng mamyr aiynda ghana jedel qúrylghan qordy qoldau ýshin jalghan qújat jasau sekildi qylmysqa da barghan. Qayrat Jýsipovtyng aituyna qaraghanda, múnyng ózi qaydaghy bir qorgha eshbir negizsiz aqsha audarudy talap etken.

- Búl kәsipkerler jergilikting biylikke tikeley tәueldi bolghandyqtan, zansyz talapqa amalsyz baghynghan, - deydi ol. - Tipti әlgi tizimge enbegenderden de qomaqty aqsha alyp, qorgha jetkizip otyrghan jayttar da anyqtaldy.

Al Ádep jóninidegi kenesting mýshesi Quanysh Bekbasov kәsipkerlerden mәjbýrlep aqsha jinaudyng qauipti qúbylys ekendigin atap aitty.

- Endi búl kәsipkerler qalghandary qashan kelip, esikti qaghar eken dep kýtip otyrady, - dedi ol. - Bermese, subsidiyadan qaghylamyz ba degen de qorqynysh bar.

Jalpy, Qostanay qalasyn qarq qylu «operasiyasy» kezdeysoq, sol Áuliyekól audany әkimining qomaqty paramen ústalyp, sottalyp ketuinen keyin anyqtalghan dýniye. Eger audan әkimining arany ashylyp, dýniyeqonyzdyq tanytpaghanda, kim bilsin, jabuly qazan jabuly kýiinde qalyp, sol qarjylar «Suikti Gostanai»-gha ýzdiksiz aghyla berer me edi?

Bizdinshe, búl «demeushilik operasiyasynyn» tek Áuliyekól audanymen shektelip qalghandyghyna ýlken kýmәnimiz bar. Bir ókinishtisi, kәsipkerlerdi qorqytyp-ýrkitip, belgili bir maqsatqa aqsha jinau sekildi asa qauipti qúbylys oblysymyzda tereng zerttelmey qaldy. Eger bir ghana audannan 30 million tenge talap etilse, ónirimizdegi 16 audan men 4 qaladan jinalatyn aqsha qansha bolatyndyghyn eseptep jatudyng ózi artyq. Búlay deytinimiz, qaydaghy bir qalalyq qoghamdyq qorgha kómek kórsetemiz dep audan әkimderining erekshe belsendilik tanytuy eshbir aqylgha syimaytyn әreket. Eger joghary jaqtan, aitqanyn jerge tastaugha bolmaytyn, asa syily adamgha degen qúrmet sezimnen tuyndaghan dýnie bolmasa. «Syigha—syi, syragha—bal» degendi qazekem beker aitpaghan shyghar.

Qysqasy, «Suikti Gostanai»-ymyz bireulerge erekshe sýiikti kóringenmen, ekinshi bireulerge asa sýikimsizdeu bolyp túrghan jayy bar.

Jaybergen Bolatov

Abai.kz