Búl mәsele «Ayqyn» gazeti úiymdastyrghan basqosuda jan-jaqty sóz boldy

Tәuelsizdik alghan 20 jyl ishinde Qazaqstandaghy qazaq halqynyng sany 67 payyzdan asty. Biraq resmy mәlimetter boyynsha, elimizdegi jalpy mektepterding jartysyna juyghy ghana memlekettik tilde bilim beredi. Onyng ýstine, qazaq mektepterining 85,6 payyzy auyldyq jerlerde ornalasqan. Tipti әli kýnge deyin birde-bir qazaq mektebi ashylmaghan qalalar da kezdesedi. Qazaq mektebining qazirgi jay-kýii «Ayqyn» gazeti úiymdastyrghan býgingi dóngelek ýstelde talqylandy.

Búl mәsele «Ayqyn» gazeti úiymdastyrghan basqosuda jan-jaqty sóz boldy

Tәuelsizdik alghan 20 jyl ishinde Qazaqstandaghy qazaq halqynyng sany 67 payyzdan asty. Biraq resmy mәlimetter boyynsha, elimizdegi jalpy mektepterding jartysyna juyghy ghana memlekettik tilde bilim beredi. Onyng ýstine, qazaq mektepterining 85,6 payyzy auyldyq jerlerde ornalasqan. Tipti әli kýnge deyin birde-bir qazaq mektebi ashylmaghan qalalar da kezdesedi. Qazaq mektebining qazirgi jay-kýii «Ayqyn» gazeti úiymdastyrghan býgingi dóngelek ýstelde talqylandy.

«Ayqyn»:
Tәuelsizdikting 20 jyldyghymen túspa-tús kelgen jana oqu jylynyng qarsanynda Temirtauda ýlken dau-damay tútandy. Statistikagha jýginsek, ondaghy 31 mektepting 2-eui ghana qazaq tilinde bilim berip kelgen. Jana oqu jylynda әkim sheshimimen qolgha alynghan qosymsha eki qazaq mektebin ashu bastamasy qoghamda nelikten sonshama dýrbeleng tughyzdy? Jalpy, qazaq mektepterining sany býgingi kýnning qajettiligine say kele me?
Gharifolla Esim, Senat deputaty: - Orys azamattarynyng kóshege plakat kóterip, qarsy shyghuy olardyng kinәsi emes dep oilaymyn. Búl sol jerde júmys isteytin atqarushy biyliktin, ziyaly qauymnyn, memlekettik iydeologiyagha qatysy bar azamattardyng dәrmensizdiginen tuyndap otyr. Eger qoldaryna plakat alyp shyqqan azamattargha jaghdaydy dúrystap týsindirse, múnday mәsele shyghar ma edi?! Qazaq mektebi degenimiz - tek qazaq tilining ghana emes, búl ómir sýrip otyrghan qazaq elining taghdyrymen baylanysty ýlken mәsele. Búl jas úrpaqtyng ertenine jol ashady.
Orazkýl Asanghazy, Astana qalasy Tilderdi damytu basqarmasynyng basshysy:
- Mening oiymsha, Bilim jәne ghylym ministrligi qazaq tilin damytugha, qoldanysqa engizuge osy jiyrma jyl ishinde eshqanday júmys istegen joq. Qazir on jylgha baghdarlama jasap jatyr, ózderining songhy bekitken bilim baghdarlamasynda da til degen tarau bar. Biraq ol tarau tek qaghaz jýzinde qalyp otyrghanday. Men deputat myrzalardan ótinip súrar edim, on jyl ishinde osylar qazaq tilin damytugha qanday is-sharalar atqarghan eken?! Tóbemde Qúday túr. Mening til basqarmasynda jýrgenime alty jyl boldy. Ókinishke qaray, Bilim jәne ghylym ministrligi birde-bir jinalysyn qazaqsha ótkizgen emes. Mәselen, kýni keshe Astana qalasynda Tamyz kenesi ótti. Astana qalasynyng әkimi óz sózining teng jartysyn qazaqsha, teng jartysyn oryssha aitty. Sóilegen bes adamnyng ishindegi ózge últtyng ýsh ókili jartylay qazaqsha sóiledi. Al Bilim jәne ghylym viyse-ministri bir auyz sóz qazaqsha sóilegen joq. 1600 múghalimning aldynda qazaqsha «sәlemetsiz be» dep aitugha arlanghany ma búl?! Búl Bilim jәne ghylym ministrligining qazaq tiline degen kózqarasy emes pe?!
Bizdinshe, Bilim jәne ghylym ministrligining aldynda karta jatuy kerek: Astanada jalpy, qansha mektep bar, qay orys mektebi qashan aralas mektepke ainalady, al qazirgi aralas mektep qashan qazaq mektebi bolady?! Osylaysha, ministrlik Astana qalalyq Bilim basqarmasynan esep alyp otyruy kerek. Mәselen, kezinde Ál-Faraby audanynda salynghan №38 mektep ashylar kezde 47 adam qol qoyyp, sol kezdegi әkim Jaqsybekovke aryzyn jetkizgen edi. Onda: «Biz, ata-analar balalarymyzdy qazaq mektebine bergimiz kelmeydi. Óitkeni qazaq mektebinde bilim joq. Biz Almatydan kelgen «vysshiy eshelonbyz» degen. Sol tústa Bilim basqarmasynyng bastyghy Qúramysov degen azamat tabandy týrde jana bilim ordasynyng qazaq mektebi bolyp ashyluyna tolyq jaghday jasady. Yaghny eng basynda tabandy týrde týsindiretin azamat kerek! Temirtauda da sonday júmys qajet dep oilaymyz.
Tipti kýni keshegi Joldauda Elbasy: «Endi on jylda mektepke baratyn bala qazaq tilin tolyq bilsin!» dedi. Biraq ókinishke qaray, odan keyin Bilim jәne ghylym ministrliginen bir paraq sóz kelgen joq. Búl mәselening tamyry terende. Býgin keybir balalar Kenes ýkimetinde tek orys tilinde bilim alghan ata-analarynyng yqpalymen orys mektepterine baryp jatyr. Olardyng әkeleri últtyq kompaniyalardy basqaryp, ministrlikter pen Parlamentte otyr. Al elimizde ashylyp jatqan qazaq synyptary shetelden jәne elimizding ónirlerinen kelgen qazaqtardyng esebinen ashylyp jatqany jasyryn emes. Eger de Bilim jәne ghylym ministri Kәrim Mәsimovke qyzmettik hat jazyp, nege qazaq balasy qazaqsha bilmeydi degen mәseleni kóterse, onda qimyl bastalar edi.
Elbasynyn: «Qazaq tilin uaqytyly nasihattau kerek» degen sózi bar. Shyn mәninde, bizde nasihat jetispeydi. Meninshe, BAQ-tarda arnayy aidarlar ashyp, memlekettik tilding nasihattaluyna kóp mәn beru qajet.

Gharifolla Esim:
- Shynynda da, Bilim jәne ghylym ministrligi búl mәselede naqty monitoring jasap otyr dep aitu qiyn. Mysaly, Pavlodar qalasyndaghy qazaqtar kóp túratyn audandaghy Abay atyndaghy №10 liysey mektebinde boldym. Sebebi balalaryn qazaq mektebinde oqytqysy kelgen ata-analar maghan deputat retinde ótinish jasaghan edi. Qazaq mektebinde oryn jetpegendikten, ata-analar balalaryn jetektep, orys mektebine aparyp jatyr eken. Sol jerlerde shaghyn qazaq mektepterin ashugha bolady ghoy?! Biraq ol ýshin monitoring ótkizilip, úsynys jasalmaghan. Búl býkil respublikagha tәn dep oilaymyn. Qazaqtildi mektepke degen nemqúraydy kózqaras beleng alyp túr.
Jarasbay Sýleymenov, Mәjilis deputaty:
- Men kezinde deputattyq saual joldap, oqityn balalar sany azayghan orys mektepterin ontaylandyru isin úsynghan edim. Kenes Odaghy kezinde toly bolghan múnday mektepterde bala sanynyng azangyna týrli sebepter bar. Mәselen, kóship ketken basqa últ ókilderi qanshama?! Biraq qazaq mektebin ashu mәselesi shyqsa, key jerlerde «ata-analar qarsylyq tanytty» dep mәseleni keri tartugha tyrysatyndar joq emes. Shyn mәninde, búl atqarushy biylikting dәrmensizdigimen baylanysty. Mәseleni kórip, bilip otyryp, ony sheshu joldaryn taba almau - dәrmensizdikting belgisi. Búl el boyynsha qolgha alynatyn júmys. Qazir kóptegen orys mektepteri jartylay toly. Nelikten osynday mektepterdi bosatyp, qazaq mektepterining jýiesin keneytuge qarsylyq bildiredi? Meninshe, jana mektep salghannan góri qolda bar qordy dúrys paydalanghan jón emes pe?! Sondyqtan búl tarapta ministrlik, atqarushy biylik tarapynan birlese atqaratyn júmys óte kóp.

«Ayqyn»:

Kenes Odaghy túsynda «qazaq mektebining bilim dengeyi tómen» degen úran boldy. Qazirgi tanda qanshalyqty búl aqparatty shynayy deuge bolady? Shynymen de, qazaq mektepterining bilim dengeyi tómen be, әlde múnyng bәri kenestik zamannan qalghan stereotip pe?
Orazkýl Asanghazy:
- Búl ótkennen qalghan stereotip qana. Qazaq mektepteri ózderining myqty ekenin songhy on jylda dәleldedi. Jalpy, Astana qalasynda Últtyq birynghay testen sýrinbey ótetinder, Altyn belgi alatyndar, grant iyegerlerining sany orys mektepterinen góri, qazaq mektepterinde әldeqayda joghary. Ekinshiden, qazaq mektepterinde tәrbie beru isi alda. Jalpy, mektepterde 14 sala boyynsha monitoring jasalady. Múnday monitoringterde qazaq mektepteri oq boyy ozyq keledi.
Gharifolla Esim:
Qazaq mektepterindegi bilim sapasy tómen be, joghary ma degen mәsele boyynsha birjaqty pikir aitu qiyn. Mәselen, jazda Lebyajie audanyndaghy Qyzyl qogham degen fermada boldym. Sol fermanyng mektebinde bir oqushy «Altyn belgimen» bitirse, alty oqushy memlekettik grantqa ie bolypty. Yaghny bir jerde bilim tómen bolsa, ekinshi jerde joghary boluy mýmkin. Sondyqtan on-on bes jylghy «qazaq mektebining bilimi tómen» degen stereotippen qalugha bolmaydy.

Jarasbay Sýleymenov: 
- Eger shyndyqtyng betin ashar bolsaq, býginde qazaq mektepterining jay-kýii orys mektepterimen salystyrghanda sәl tómen. Onyng kóptegen obiektivti sebepteri bar. Mysaly, Kenes zamanynda orys mektepterine bar jaghday jasaldy, materialdyq bazasy jaqsy boldy. Bilikti mamandar kóbirek tartyldy. Kenes Odaghynda ashylghan qazaq mektepteri de artta qalyp qalghan joq. Olar da kósh ilgeri keledi. Al janadan ashylyp jatqan mektepterding dengeyi qanday? Meninshe, olardyng qalyptasuy, bilikti kadrlarmen jasaqtaluy úzaqqa sozylyp bara jatyr. Sondyqtan Bilim jәne ghylym ministrligi últtyq mýddeni eskerip, qazaq mektepteri turaly arnayy baghdarlama qabyldauy kerek dep úsynys tastar edim. Sol baghdarlama boyynsha júmys istep, qazaq mektepterin qysqa merzim ishinde biyik dengeylerge kóteru kerek. Mәsele sanda emes, bizding mektepterge sapa kerek.

Roza Battal, Bilim jәne ghylym ministrligining bas sarapshysy:
- «Qazaq mektebining bilimi tómen» degen úghym Kenes dәuirinde әdeyi qalyptastyrylghan. Qazirgi qazaq ziyalylarynyng barlyghy qazaq mektepterinen óte joghary bilim alyp shyqty emes pe?! Al býgingi derekterge jýginsek, biyl «Altyn belgi» alghan týlekterding 69,7 payyzy qazaq mektepterin tamamdaghan. Halyqaralyq olimpiadalarda jýldeli oryn alghandardyng 73 payyzy - qazaq mektebining oqushylary. Biylghy testileu nәtiyjesi boyynsha ortasha ball - 86,68 ball. Qazaq tilinde bilim alghandardyng ortasha baly 87,02 bolsa, orys tilinde bilim alghandardyng ortasha baly 85,99. Mine, qazaq balalary alda keledi. Búl kórsetkish jyl sayyn ósip otyr.
«Ayqyn». Qazaq mektepterin damytu boyynsha eshtene jasalmady degen syngha Bilim jәne Ghylym ministrligining ókilderi ne aitar eken? Tәuelsizdikting jiyrma jylynda qazaq mektepterining sany kóbeydi me?
Roza Battal, Bilim jәne ghylym ministrligining bas sarapshysy:
- Birinshiden, jalpy mektepterding sany qysqaryp ketken. Eger 1990-1991 jyly elimizde 8146 mektep bolsa, ótken oqu jylynda 7516 mektep qalghan. Búl jalpy bala sanynyng azangy, shalghay auyldardaghy mektepterding biriktiriluimen baylanystyrylady. Biraq qazaq tilinde oqytatyn mektep sany jiyrma jylda ýzdiksiz ósip keledi. Mysaly, byltyrghy jyly jalpy 60 mektep qysqarsa, qazaqtildi mektep sany 10-gha kóbeydi. Sonda 1990-1991 jylghy oqu jylynda qazaq mektepteri jalpy mektepterding 33,9 payyzy bolsa, býgingi kýni olar 50,8 payyzyn qúrap otyr. Qazaq mektepteri jalpy mektepter sanynyng jartysynan asyp barady. Al orys tilinde oqytatyn mektepter jyl sayyn jýzdep jabylyp jatyr. Oghan birinshi sebep: últy orys balalardyng kóship ketuine, demografiyalyq jaghdaygha baylanysty bolsa kerek.
Eng ýlken jaqsylyq: qazaq balalarynyng kópshiligi ózining ana tilinde bilim alugha kýrt bet búruda. Býgingi kýni qazaq balalarynyng 85,3 payyzy qazaq tilinde bilim aluda. Kenes zamanynda olardyng 60 payyzy qazaq tilinde oqyghan. Sonda 14,7 payyz bala әli de bolsa, orys mektepterinde bilim aluda. Búlar - kóbinese qaladaghy balalar.
Bizde qaladaghy qazaq mektepteri jelisining bayau ósip otyrghany alandatady. Qazaq mektepterining sany artyp otyr. Biraq olardyng 85,6 payyzy auyldyq jerlerde ornalasqan. Mysaly, Qostanayda 36 mektep bolsa, sonyng jeteui (19,4%) ghana, Pavlodardaghy 40 mektepting tórteui (10%) ghana, Petropavlovskide 40 mektepting jeteui ghana qazaq tilinde oqytady. Temirtaudaghy 30 mektepting tórteui ghana qazaq tilinde, Lisakovsk, Ridder, Shahtinsk qalalarynda jalghyz ghana qazaqtildi mektep bar. Qaraghandy týbindegi Sarani qalasynda birde-bir qazaq mektebi joq.

Gharifolla Esim:

Al sonda sizder, ministrlik ne istep otyrsyzdar?!
Roza Battal:

Mynanday jaghday bar: bir ghana Temirtaudy mysalgha alayyq. Osydan eki jyl búryn «balalar syimay otyr» dep, janadan salynghan ghimarat qazaqtildi mektepke berilgen. Sonda ata-analar qanday shu shyghardy?! Sonyng ishinde qazaq ata-analary da bar ghoy. Aqyry olar «qazaq mektebi» degen ghimarattyng mandayshasyndaghy jazuyn alghyzyp tastap, ony aralas mektepke ainaldyrdy. Sol qalada qazaq mektebinde oryn jetispegendikten, eki mektepti qazaq mektebine auystyru jóninde qalalyq әkimdik sheshim shyghardy. Biraq ata-analar oghan kónbey, barlyq jerge jazyp, tynym bermey jatyr. Tayauda bir hat keldi. Sonda ata-analar Parlament deputaty Nehoroshevting ózi: «Búl mektepter orystildi boluy kerek!» dep aitqanyn jazypty. Osynday da kedergiler bar. Qalada qazaq mektebi ashylady dese, ata-analar kýrt kóteriledi.
Endi ministrlikke keletin bolsaq, zang boyynsha, ókinishke qaray, mektepti ashu, mektepti jabu, oghan basshyny taghayyndau, onyng basshysyn ornynan alu, mektepting tilin anyqtau - jergilikti organdardyng biyligine berilip qoyghan.
Gharifolla Esim:

- Toqtay túrynyzshy. Osy qate sayasat qaydan kirip ketken sizderge? Sizder jergilikti organdar degendi qate týsinip otyrsyzdar. Olardyng júmysy dúrys, sizderge kómekshi boluy kerek. Ministr degen - Ýkimetting mýshesi. Ministrlik degen - Ýkimet. «Ýkimetti tyndamaydy, Ýkimetting sózi jýrmeydi» degendi toqtatu kerek! Búl qay elding ýkimeti? Ýkimet mýshesining sózi jýrmeydi deuge bolmaydy!
Roza Battal:
- «Bilim turaly» zannyng 3-babynyng 2-tarmaghy boyynsha mektepterdi ashu, jabu, oghan kadrlar qabyldau, basshyny taghayyndau, bosatu, sonyng barlyghy jergilikti atqarushy biylik qúzyretinde. «Bilim ministrligi bos otyr» deuge bolmaydy. Qazaq mektepteri ashylghan kezde shaghymnyng barlyghy osynda týsip, sheshimin shygharuda da Bilim ministrligi ýlken ról atqarady. Biraq bizde ata-ana jenedi ghoy. Oghan deputattar da aralasady. Aryzda kórsetilgendey, deputat Nehoroshev №17 mektepti aralas mektepke ainaldyrghan kezde de solargha basu aitudyng ornyna, olardy qoldap shyqqan.
Ardaq Sadyqova, Bilim jәne ghylym ministrligi mektepke deyingi jәne orta bilim departamenti bilimdi úiymdastyru-әdistemelik qamtamasyz etu basqarmasynyng bastyghy:
- 2005 jyldan bastap memlekettik baghdarlama jýzege asa bastady. Biz sol baghdarlamanyng negizinde júmys isteymiz. Búl baghdarlamada qazaq mektepterining jelisin kóbeytu mәselesi qoyylghan. Ol jerde býkil әkimderge mindet jýktelgen. Soghan say, qazaq mektepteri ýzdiksiz kóbeyip otyr. Al esep nege súralmady deysizder? Negizi, esep berilip jatyr.
Jarasbay Sýleymenov: - Bilim ministrligi ókilderining aituynsha, qazaq balalarynyng 85 payyzy qazaq mektepterinde oqyp jatqangha úqsaydy... Men búghan sene almay otyrmyn. Kýni keshe aimaqta bolghanymda, auyl mektepterin de araladym. Basqa ónirlerdi aita almaymyn, biraq soltýstik aimaqta, teriskey audandardaghy auyldarda qazaq mektepterining jaghdayy mýlde nashar. Bilim ministrligi múnday mektepterge nazar audarmay otyr. Mysaly, bir auylgha barsam, onda elu shaqty bala oqidy eken. Búryn ol orta mektep bolghan, qazir negizgi mektepke ainalghan. Ókinishke qaray, negizgi mektep dәrejesin de saqtay almaytyn týri bar. Negizgi pәnderden kimder sabaq berip jatyr desek, arnayy mamandar joq. Shet tili mýldem oqytylmaydy. Al múnday mektepterding bizge keregi bar ma? Auyldy saqtaymyz deymiz. Áriyne, auyldy saqtau kerek. Biraq meninshe, eger de biz jaghdaydy týzey almasaq, onday mektepterdi jabu kerek. Óitkeni sol mektepti bitirgen bala erteng basqa ónirge barsa, ózining qúrbylarymen bilim jaghynan bәsekelese almay, dalada qalmay ma?!
Roza Battal:
Bilim ministrliginde eshqanday júmys joq dep jalpylama aitugha bolmaydy. Bizde josparly týrde jýrgizilip jatqan júmys kóp. Biz qay mektep apatty jaghdayda túrghanyn, qay mektepting beyimdelgen ghimaratta otyrghanyn anyqtap, jana mektepter salynuy ýshin kýresip, respublikalyq budjetten aqsha bólinuin súraymyz. Keyde biz de degenimizge jete bermeymiz. Mәselen, auyldaghy kishkentay ghana mektepting diyrektoryn alyp tastay almaymyz. Óitkeni búl zang boyynsha әkimning qúzyretine berilip qoyylghan. Keyde shynynda, mektepti tәjiriybesi joq, pedagogikadan biliktiligi tómen adamdar basqaryp jatady. Solar tanystyqpen júmyssyz qalghan qúdasyn, jekjatyn mektepke qyzmetke alady.
Qostanay, Pavlodar, Soltýstik Qazaqstan oblystaryndaghy qazaq mektepteri jelisining keneymeui - tikeley әkimder tarapynan júmys jasalynbay otyrghanynyng kórinisi. Jergilikti atqaru organdarynyng qazaq mektebine janashyrlyghy joqtyghynyng aighaghy. Eger qalada qazaq mektebi ashylmasa, onda búl - tikeley әkimge baylanysty mәsele. Taghy bir aitarym: qazaq mektepteri qalalarda әli jetkiliksiz bolghanymen, qazaq synyptary kóptep ashyluda. Aralas mektepter birte-birte qazaq mektepterine ainaldyryluda. Jyl sayyn qazaq mektebinde oqyghysy keletin basqa últ ókilderining balalary kóbengde. Ózge últ ókilderining 30 403 balasy qazaq mektepterinde oqidy.
Gharifolla Esim:
- Ministrlik júmys istemey jatyr dep otyrghan joqpyz. Tek songhy jyldary mynanday ýrdis qayta boy kótere bastady. Bir kezderi ata analar balalaryn jappay qazaq mektepterine berse, endi orys mektebine beru ýrdisi bayqalady. Nelikten yqylas qaytadan orys mektebine auyp ketti?
«Ayqyn»: Onday ýrdis bar ma? Múny bilim ministrligi ókilderinen súrayyq.
Roza Battal:
Múnday ýrdis bar deuge bolmaydy. Biraq jekelegen faktiler bar. 1989 jyly qazaq tiline memlekettik mәrtebe berilgen kezde Almatyda 11 synypta oqyp jýrgen balalaryn da qazaq mektebine aparghandar da boldy. Al qazirgi sebepter qanday? Birinshi ýlken kedergi - qazaq tilin bilmeytin ata-analardyng dýniyetanymyna baylanysty. Orys tilinde tәrbiyelenip, sol tilde bilim alghandardyng dýniyetanymynda ýlken ózgeshelik bar. Olargha qazaq mektepterinde bilim tómen siyaqty kórinedi. Ekinshiden, búl qazaq tilining óz mәrtebesine tolyq ie bola almauymen baylanysty. Ata-analardyng kónilinde kýdik payda boldy.

Gharifolla Esim:

Birinshiden, qay mektepte sapa bolsa, ata-ana sony tandaydy. Qazaq mektebinde sapa bolyp, onyng kórsetkishteri joghary shyghyp, sonyng týlekteri oqugha týsip, grant alyp jatsa, nege soghan búrylmasqa?! Eng aldymen, qazaq mektebining bilim sapasy myqty boluy tiyis. Ekinshiden, bizde qazaq, orys, kәris, úighyr jәne taghy basqa mektepter bar. Biz keshegi kýnning mәselesin qualap jýrgen joqpyz ba? Eger ertengi kýnning biyiginen qaraytyn bolsaq, bir memleketpiz, bir elmiz, sol qazaq elining azamattary bar. Qazaq tili - etnostaryna qaramastan, býkil qazaq halqy azamattarynyng ortaq tili. Búghan zang jaghynan bәri jasaldy, iydeologiyalyq tújyrymdama bar. El birligi doktrinasynda jazylghan. Endi osy túrghydan kelsek, bir mektepting tiypi boluy tiyis. Ol qazaq elining mektebi boluy kerek. Balabaqshadan bastap tórt synyp tek qana memlekettik tilde oqytyluy qajet. Bir elde bir mektepting bolghany jón. Oghan deyin qazaq mektebining sapasyn kýsheyte bergenimiz abzal.
Ardaq Sadyqova: - Ár salada otyrghan azamattar búl mәselede auyzbirshilikpen júmys isteui kerek dep oilaymyn. Nelikten biz búl jergilikti atqaru organdarynyng mindeti dep aityp otyrmyz, sebebi negizgi biylik solardyng qolynda bolyp otyr. Auyzbirshiligimiz zor bolsa, qazaq mektepterining kóbeyyine birige júmys isteymiz. Ár jerde әr adam ózinen bastauy kerek. Parlament qazaqsha sóilep, ózi de júmys jasasa deymiz.
Ókinishke qaray, Temirtaugha deputat aghamyz (Nehoroshev avt.) baryp, iritki salyp ketti. Áytpese búl mәsele shilde aiynda sheshilip qoyghan edi. Biz ondaghy әr balany zerttedik, qay bala qay mektepke baratynyn aldyn ala bildik. Negizi, qazir sheshim qabyldandy. Ákim sheshimi keri qaytarylghan joq. Tipti ata-analar sotqa deyin bardy, biraq sotta olar jenilis tapty. Ákim sheshimi qaldy. Sondyqtan ondaghy eki mektep te qazaq tilinde bala oqytatyn bolady. Búl ýlken júmys.

1. «Biyl «Altyn belgi» alghan týlekterding 69,7 payyzy qazaq mektepterin tamamdaghan. Halyqaralyq olimpiadalarda jýldeli oryn alghandardyng 73 payyzy - qazaq mektebining oqushylary. Biylghy testileu nәtiyjesi boyynsha ortasha ball - 86,68 ball. Qazaq tilinde bilim alghandardyng ortasha baly 87,02 bolsa, orys tilinde bilim alghandardyng ortasha baly 85,99. Mine, qazaq balalary alda keledi».
2. 1990-1991 jylghy oqu jylynda qazaq mektepteri jalpy mektepterding 33,9 payyzy bolsa, býgingi kýni olar 50,8 payyzyn qúrap otyr. Qazaq mektepteri jalpy mektepter sanynyng jartysynan asyp barady.
3. Qostanayda 36 mektep bolsa, sonyng jeteui (19,4%) ghana, Pavlodardaghy 40 mektepting tórteui (10%) ghana, Petropavlovskide 40 mektepting jeteui ghana qazaq tilinde oqytady. Temirtaudaghy 30 mektepting tórteui ghana qazaq tilinde, Lisakovsk, Ridder, Shahtinsk qalalarynda jalghyz ghana qazaqtildi mektep bar. Qaraghandy týbindegi Sarani qalasynda birde-bir qazaq mektebi joq.

Dóngelek ýsteldi úiymdastyrghan
Ayjan KÓShKENOVA,
Kәmshat TASBOLAT

http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=9694&Itemid=2