Avtordyng Jalaleddin Rumi. Mәjnýn - jýrek maqalasynyng jalghasy

«Mesneviydin» sóz basy,  bismillәsi - «Sybyzghy jyry» dep atalady. Búl býkil poemanyng kýretamyry. Rumy sybyzghyny sufiyding janyna balaydy. «Sybyzghynyng qúsaly jyryn  estiysiz be? Ol da biz siyaqty  airyludan zarlaydy. Neni ansap, neni jyrlaydy ol? Men óz dinimnen ajyrap qaldym. Endi týp-tamyrynan qiylyp, bólek qalghandardyn  bәrining qayghysyn arqalaymyn dep egiledi.  Tәn jannan alystap, bólingen, aralaryn perde býrkemelep, qaranghylyq basqan. Men qamys sybyzghy, maghan jyr arqyly Qúday men senderding arasyndaghy kedergini jong búiyrghan. Men Lәilini Mәjnýn sýigenin týisinip úghularyng ýshin jylaymyn. Aqyl es múny sezinuge dәrmensizdik tanytqanmen, adam jýregi ghana jyrdy baghalaydy. Mahabbat qúly jýrekti taza ústaydy. Onyng ghadal bolmaghy jandy emdep jazugha jaralghan.  Sýiispenshilikke toly, mahabbat oty laulaghan jýrek qana aqiqatty tany alady.  Ghashyq topyraqtan jaralghanmen ol sýigen zat núr shashady dep enireydi. Tәni topyraq jannyng haqqa  ghashyqtyghynan jýrek kózi ashylady, al aqiqat sәulesi týsetin aina tek jýrek. Eger búl ainada beyne joq bolsa, onda janynnyng ainasyn tazalaugha asyq. Tәninning búghauyn ruhyng qabyl almauy ýshin sybyzghy syr shertip syzyltady».

Avtordyng Jalaleddin Rumi. Mәjnýn - jýrek maqalasynyng jalghasy

«Mesneviydin» sóz basy,  bismillәsi - «Sybyzghy jyry» dep atalady. Búl býkil poemanyng kýretamyry. Rumy sybyzghyny sufiyding janyna balaydy. «Sybyzghynyng qúsaly jyryn  estiysiz be? Ol da biz siyaqty  airyludan zarlaydy. Neni ansap, neni jyrlaydy ol? Men óz dinimnen ajyrap qaldym. Endi týp-tamyrynan qiylyp, bólek qalghandardyn  bәrining qayghysyn arqalaymyn dep egiledi.  Tәn jannan alystap, bólingen, aralaryn perde býrkemelep, qaranghylyq basqan. Men qamys sybyzghy, maghan jyr arqyly Qúday men senderding arasyndaghy kedergini jong búiyrghan. Men Lәilini Mәjnýn sýigenin týisinip úghularyng ýshin jylaymyn. Aqyl es múny sezinuge dәrmensizdik tanytqanmen, adam jýregi ghana jyrdy baghalaydy. Mahabbat qúly jýrekti taza ústaydy. Onyng ghadal bolmaghy jandy emdep jazugha jaralghan.  Sýiispenshilikke toly, mahabbat oty laulaghan jýrek qana aqiqatty tany alady.  Ghashyq topyraqtan jaralghanmen ol sýigen zat núr shashady dep enireydi. Tәni topyraq jannyng haqqa  ghashyqtyghynan jýrek kózi ashylady, al aqiqat sәulesi týsetin aina tek jýrek. Eger búl ainada beyne joq bolsa, onda janynnyng ainasyn tazalaugha asyq. Tәninning búghauyn ruhyng qabyl almauy ýshin sybyzghy syr shertip syzyltady».

Sybyzghy - sufiy ruhynyng simvoly, ruh tәnmen birge bolsa da, biraq ol kózge kórinbeydi. Adam balasy tek syrtqy nәrseni qabyldaydy. Fransuz filosofy Miysheli de Monteni (1533-1592) adam turaly «Men oilay alatyn qamyspyn» dep oy tolghauynyng astarynda tap osy sheyh Rumy jyrlaghan ruh - qamys sybyzghy syry túnghan. Rumy - alhimiyk, sybyzghy - alhimiya, sufiylik dýniyetanymda alhimiyanyng shynayy ghadil maghynasyn dýniyeqorlyqtyng byqsyghan bylyghymen shatastyrugha bolmaydy. Allashyl ruhty sýyden ainyp sufiyler bóten oidy iyektetpeydi.

Sybyzghyny grek mifologiyasynda Germes jasaydy, al  germetikalyq shygharmalar dep qúpiya, jabuly, tandaulylargha búiyratyn bilimdi ataydy.

Bala aqynnyng ózin alghash qaz basyp tanyghanyna gimn bolyp tabylatyn «Muza» atty óleninde (1821)  Pushkiyn:

Sama iz ruk moih sviyreli ona brala.

Trostnik byl ojivlen bojestvennym dyhaniem.

Y serdse napolnyal svyatym ocharovaniem.

Pushkindegi «Y pesny mirnye frigiyskih pastuhov» -  frigiyalyq baqtashy, ol - Dafniys. Miftegi anyzdyq keyipker, bukolikalyq poeziyanyng jasaushysy, әnshi, qayghydan qanghyp jýrip әuen tartady, aqyry zar mendep, tenizge qúlap  óledi.

Grek mifologiyasynda Siringa («sviyreli, sybyzghy»)- nimfa, driada, Arkadiyany mekendeydi.  Ol Artemidany pir tútyp, qatang týrde pәktigin saqtaydy. Ádemi Siringanyng qyr sonynan miftik qúdaylar men  satirler qalmaydy. Birde ony Pan qúday kórip qalyp, qua jóneldi. Ýreyden bas  saughalaytyn jer tappay jan úshyrghan Siringany nayadalar qamysqa ainaldyryp jiberdi, jel soqsa qamystan ayanyshty ýn synsidy. Pan qamysty kesip alyp sybyzghy jasaydy, búl aspapty janymen sýidi. Ovidiy «Metamorfozy» poemasynda búl mifti jyrlaghan.

Al taghy birde baqtashylar sybyzghy oinaudan jarysqanda Pan men óner qúdayy Apollon bәsekege týsti.  Jarysqa tórelik qylghan Midas Apollonnyng asqan sheberligin baghalamady,  rasynda Pan jenildi, sonyng ýshin jaza alghan Midasqa esekting qúlaghy ósip shyqty.  Onyng ústaghan zaty altyngha ainalatyn alhimik bolghanyn úmytpau kerek.

Antikalyq filosofiyada, Plutarh anyzynda úly Pannyng ólimi dәuiri bitken antik әlemining simvoly retinde kórsetilgen dep jazady A.Losev.

Pan - Germes pen emen beyneli nimfa Driopanyng úly.  Pannyn  jýndes ayaghy  tekening siraghy, shekesine mýiiz ósken. Siringa  shoshynghanday  keyipti búl Pan sharapty, kónil kóterudi sýiedi, súlu  nimfalargha da kóp  qúmartady.

Nart epostarynda Asamaz altyn sybyzghyda oinap, qas súlugha ýilenedi. Eshqashan tolyq úiyqtap qalmaytyn jýz kózdi Argostyng qyraghylyghyn Germes sybyzghy tartyp, Pannyng Siringagha mahabbatyn әuenge salyp, úiyqtatyp óltiredi. Germesting esimi keyinnen okkulittik ghylymdargha baylanystyryldy. «Qos mýiizdi Eskendir» kýiining anyzynda  ishine syimaghan qúpiya syrdy shashtaraz tiri jan joq aidalada aiqaylap aitady ghoy. Adam balasyna tis jarsa Eskendir patsha basyn alady. Keruen toqtaghanda sybyzghyshy sol qúdyqtyng qasynan qamys kesip alady.  Sybyzghy jasap, oinayyn dese, sybyzghy «Eskendirding basynda qos mýiiz bar» dep adamsha sóilep qoya beredi. Qúpiyasy jariya bolghan sәtte Eskendir óledi. Búl kýy anyzy  jazushy-ghalym Aqseleu Seydimbekting «Kýy óneri» atty zertteuinde bayandalghan.

Ellindik mifpen ortaq saryndary kóp. Eskendir patsha sybyzghydan ajal tabuy kóne  qorqytshyl jadtyng bir  misteriyalyq hikmetin aighaqtaydy. Qazaqta Oral ónirinde Sarymalay esimdi (shyn aty Sadyq) tamasha sybyzghyshy bolghanyn  klassikalyq kýy ónerinin  alghashqy zertteushisi, kompozitor Ahmet Júbanovtyng «Qazaq kompozitorlarynyng ómiri men shygharmashylyghy» atty zertteu enbeginen (1942) bilemiz.  bilemiz. Sonday-aq sybyzghy turaly etnografiyalyq derekterdi Jaghda Babalyqúly jazdy.

Poeziyanyng teginde sybyzghy baryn orystyng A.S.Pushkinnen ózge de dara aqyndary jyrlady. «Tvoya sviyreli nad tihim mirom pela, / Y golos smerty tayno vtoril ei». (Anna Ahmatova. F.K. Sologubke).

Grek mifologiyasyndaghy sybyzghy men Rumy ruh salghan sybyzghy beynesine O.Mandelishtamnyng poeziya syryna arnau jyry  neghúrlym janay tughan: «Iz omuta zlogo y vyazkogo/  Ya vyros trostinkoy shursha, / Y strastno, i  tomno, y laskovo /  Zapretnoy jizniu dysha».

Orys aqyndary sybyzghyshyl. Blok kesh pen borannan, Kluev jelden, Severyanin kóktemnen, Kuzmin tannan sybyzghy ýnin estip eltiydi.

Velimir Hlebnikov (1885-1922) jýz jyl búryn jazghan óleninde  futuristik әsempaz kýy berilgen.

Y ya sviyrel v svoiy sviyreli,

Y mir hotel v svoi hoteli.

Mne  poslushnye svivalisi zvezdy

v plavnyy krujetok.

Ya sviyrel v svoiy sviyreli, vypolnyaya mira

rok.

Rumiyden júghysty bolghan mәjnýndik angharylmauy mýmkin be, delqúly eserlikten arasy ay men kýndey qashyq júmbaq  ruhqa taghzym. Aqyndar әrneden, qas әsemdikten shattyq andaydy, allegoriyagha óle ghashyq. Aghylshyn aqyny Uiliyam Vordsvort (1770-1850) «Narsisster» atty óleninde kýndey sary hosh iyisti gýlder alqapta dóngelenip, qol ústasyp әndetip biylep oinaydy, qamyqsa aqynnyng kókeyinen ketpes qas asyl mezet osy. Djalaleddin Rumi, naq bir sheyh Mevlevy ordenining biyshi  dәruishterindey dóngelenip.

Rumy turaly ensiklopediyalyq qysqa derekter ghana  qyrdaghy qyzghaldaqtay qaptap óskenine dәstýrli mýsheltoy aidaryn jariyalaghanda kózim jetti. («Abay» jurnaly, №2. 2007 j, Jalaliddin Rumiy).

Rumiyge ózinen keyingi tútas bir aqyndar úrpaghy eliktedi. «Rumiyding mәni» atty kitapty amerikan aqyny Kolman Barks qúrastyrghan. Aghylshyn tildi elderde búl kitaptyng taralymy kýlli poetikalyq jyr kitaptarynan asyp týsti.  Dj. Rumy atynda «Ruh alhimiyasy» atty әdeby syilyq bar.

Sony

«Abay-aqparat»