Mayra MÚHAMEDQYZY: «Sheteldegi mening ekinshi atym. Ol – Qazaqstan!»
Tәuelsizdik qanday tәtti, kiyeli sóz desenizshi. 1991 jylghy 16 jeltoqsan - Qazaq eli ghasyrlar boyy ansaghan Tәuelsizdigine qol jetkizgen, tórtkýl dýniyege jar salyp, alaqaylap sýiinshi súraghan tarihy da qasiyetti kýn. Búl - kózayym habar júmyr jerde shashylyp jýrgen iyisi qazaqtyng da jýregine ýmit otyn jaqqan kýn. Ózderining qazaq bolyp tughandaryna quanghan baqytty kýn. Óitkeni, әrkimning tughan jeri, tughan otany ózine jerúiyq. Mine, sol uaqyttan bastap shettegi qandastarymyzdyng tarihy Otanyna úly kósh-kerueni bastaldy. 1994 jyly sol kósheli kóshpen kóship kelgen aghayyndardyng arasynda býginde Qazaqstan Respublikasynyng enbek sinirgen әrtisi, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Qazaqtyng memlekettik Abay atyndaghy akademiyalyq opera jәne balet teatrynyng әnshisi Mayra MÚHAMEDQYZY da bar edi...
Tәuelsizdik qanday tәtti, kiyeli sóz desenizshi. 1991 jylghy 16 jeltoqsan - Qazaq eli ghasyrlar boyy ansaghan Tәuelsizdigine qol jetkizgen, tórtkýl dýniyege jar salyp, alaqaylap sýiinshi súraghan tarihy da qasiyetti kýn. Búl - kózayym habar júmyr jerde shashylyp jýrgen iyisi qazaqtyng da jýregine ýmit otyn jaqqan kýn. Ózderining qazaq bolyp tughandaryna quanghan baqytty kýn. Óitkeni, әrkimning tughan jeri, tughan otany ózine jerúiyq. Mine, sol uaqyttan bastap shettegi qandastarymyzdyng tarihy Otanyna úly kósh-kerueni bastaldy. 1994 jyly sol kósheli kóshpen kóship kelgen aghayyndardyng arasynda býginde Qazaqstan Respublikasynyng enbek sinirgen әrtisi, Memlekettik syilyqtyng laureaty, Qazaqtyng memlekettik Abay atyndaghy akademiyalyq opera jәne balet teatrynyng әnshisi Mayra MÚHAMEDQYZY da bar edi...
- Mayra Múhamedqyzy, esinizde me, sizding Respublika sarayynda ótken túnghysh konsertinizge at arytyp sonau Aspanasty elindegi ata-ana, bauyrlarynyz da kelgen-di. Mine, sol keshtegi ýziliste ananyz Kamal Quanyshqyzyna jolyghyp, súhbattasudyng sәti týsken bolatyn. Sonda ananyz: «...Balamnyng konserti ótedi degen song Qytaydan armandaghan qazaghymnyng jerine kelip, qyzymnyng ýlken sahnada әn shyrqaghanyna jýregim jarylarday quanyp túrmyn. Balapanymdy bauyrlaryna basyp, qúshaghyna alghan meyirimdi halqyma, ony basqaryp otyrghan Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng kórsetip otyrghan qamqorlyghyna basymdy iyip, rahmetimdi aitamyn», dep edi. Odan keyin de tamasha tabysqa qol jetkizdiniz. Memlekettik syilyqqa ie boldynyz. Áriyne, eng aldymen balasy alaman bәigeden oza shauyp kelip jatsa, tileuin tilep otyrghan ata-ana ýshin bir ghaniybet sәt, ýlken quanysh, zor maqtanysh emes pe...
- IYә, ata-anamnyng quanyshynda shek joq edi. Ol kezde әkem tiri, mening osy quanyshymdy kórip ketkeni ýshin Allagha myng razymyn. «Balam, búl jenising eng aldymen, tәuelsizdikting qúdireti, tәuelsizdikting arqasy. Sol tәuelsizdikti bayandy etip, elding ensesin kóterip, baryn-joghyn týgendep, basqa eldermen terezemizdi teng ústap otyrghan Elbasynyng jankeshti enbegining arqasy. Qarghaday kezinde Otanym, elim-júrtym dep kelgende shetke qaqpay, sening ónerindi baghalap, kórsetken qamqorlyqtyn, halyqtyng ónerge degen peyilining arqasy. Endeshe, búl syilyqtyng artynda ýlken salmaghy bar. Yaghni, el aldyndaghy jauapkershiliging búrynghydan jýz eselendi degen sóz. Osy biyiktikten týspey, odan әri de enbektenuing kerek», degen edi. Anamnyng sózine qosarym, jýregimmen de, kónilimmen de aitarym, Allagha da, Qazaqstangha da rizamyn.
- Úmytpasam, siz sol Memlekettik syilyqqa ie bolghanynyzda shetelde jýrgen ediniz. Sýiinshi habardy estigende qanday kýide boldynyz? Búghan qosa, birneshe halyqaralyq syilyqtardy aldynyz. Aytynyzshy, siz ýshin sol syilyqtardyng ara salmaghy, aiyrmasy qanshalyqty?
- Aytary joq... Elimizdegi eng mәrtebeli - Memlekettik syilyqtyng maghan búiyrghany turaly habardy estigendegi kónil-kýiimdi jetkizu mýmkin emes shyghar. Boyyma qanat bitip úshyp keterdey boldym. Sonday bir keremet baqytqa bólep jiberdi. Dәl sol kezde Fransiyanyng Tulon qalasyndaghy Últtyq opera teatrynda ótip jatqan spektaklide oinap jatqanmyn. Ýziliste әriptesterime jetkizip edim, barlyghy quanyp, qúttyqtaghany este. Spektakliding ekinshi aktisin sonday bir erekshe shabytpen oryndap shyqtym. Osy quanyshymdy bólisuge, әri óz elinde әnshisin qalay qarsy alyp, baghalaytynyn kórsin degen oimen teatr diyrektory men jeke menedjerimdi Tәuelsizdik toyyna, syilyqty tapsyru rәsimin kóruge ertip keldim. Búl men ýshin ómirimdegi eng qymbat marapat dep bilemin. Óitkeni, halyqaralyq bayqaularda jenimpaz atanu bir bólek te, óz elinde enbeging janyp, seni qoldap, qolpashtaghan, seni baghalaghan quanyshty sezinu odan da erekshe, odan da әserli de ystyq, jýregine jaqyn eken. Ózim ghana emes, menimen birge el de quandy. Internettegi jәshigim sonday qúttyqtaulargha tolyp ketti. Eng quanyshtysy, atamekenge kelgen oralmandar arasynan óner salasynda joghary syilyqqa ie bolghan jalghyz qazaqpyn. Endeshe, búl sonau eki ókpesin qolyna alyp tughan Otanyna jetken aghayyndargha da berilgen marapat dep bilemin.
- Mayra Múhamedqyzy, sizding tarihy Otanynyzgha oralghanynyzgha da attay on jeti jyldan asypty. Sol tughan jer dep ansarynyz auyp kelgende Otanynyz sizge ne berdi?
- Bәrin berdi. Eng aldymen, әri eng bastysy - Qazaqstan maghan erkindik berdi. Qazaqstan degende týsinetinim - Tәuelsizdik, qarapayym sózben aitsaq - bostandyq. Qaranyzshy, sol bostandyqqa qanshama últ kýresip jete almay jatyr. Sol erkindikting bolmauynan taghdyrlary ózgerip, otanynyng joqtyghynan ómirde de, ónerde beyshara bolyp jýrgender qanshama. Solardy kórip, Allagha myng shýkirlik jasaysyn. Eger Qazaqstangha kelmegende, mýmkin osylay әn sala almas pa edim dep oilaymyn. Olay deytinim, Qytayda jýrgende bala kezden armandaghan Chaykovskiy atyndaghy dýniyejýzilik bayqaugha qatysugha bel budym. Oghan bes әnshi qatysatyn boldyq. Qytay ýkimeti tarapynan eki әnshi qytay últynan, qalghandary óz qarajatymen barsyn degendi estigende, jýregim qan jylady. Onday mýmkindik qayda? Ústazym professor Go Shu Djen: «Men eki qytay әnshisin dayyndaymyn, saghan qolym tiymeydi. Shәkirtim retinde aitarym, qatysqyng kelse, Qazaqstangha bar. Ondaghy myqty oqytushylardyng deni Mәskeu, Leniyngradtaghy orys mektebining týlekteri, sonda baryp dayyndal, sol jaqtan jolyng bolar», dep kenes berdi. Áriyne, men eki elding mәdeniyetimen, eki elding dәstýrimen óstim. Osyghan deyin 5 myng jyldyq tarihy bar Qytaydyng mәdeniyeti, tәrbiyesi, mektebinen ótip, jaqsy-jamanyn kórdim. Ol bir alghashqy shyndalu mektebi boldy. Biraq Qazaqstangha kelgen song týpki sanamdaghy adamgha kerek erkindikti sezindim. Shekarany óte bastaghanda úshy-qiyry joq keng dalany kórip, tynysym ashylyp sala bersin. Keldim. Kórdim. Qiyndyq ta boldy. Mening qinalatynym, keybir otandastarymyz Tәuelsizdiktin, erkindikting ne ekenin bilip, týsinip jatpaytynday kórinedi. Qytayda, әriyne, mende onday sezim bolghan joq. Óitkeni, әr memleketting óz sayasaty, óz dәstýr-salty bar demekshi, kópti kórgenmen, ishki erkindikti sezinbeytinsin. Qazaqstan Tәuelsizdigin alghan kezdegi ondaghy aghayyndardyng quanghanyn aitpanyz. Men sol erkindikti izdep keldim. 1994 jyly tughan topyraqqa ayaq basyp, Otanymyzgha oraldyq. Sodan bergi 17 jylda qazaghymmen, elimning tarihymen birge ósip kele jatqanymdy maqtanysh sezimmen aita alamyn. Qazir tipti Qytayda tughanymdy úmytyp kettim. Qayda baramyn deymin, baramyn. Erkin sóileymin, erkin pikirlesemin, emin-erkin ólenimdi aitamyn. Maghan bir adam tosqauyl qoya almaydy. Óitkeni, derbes túlghamyn. Ol - sol erkindikting arqasy. Mine, sony әrqaysymyz týsine biluimiz, sol erkindikti qorghauymyz kerek. Atameken - sening mәngilik qaytar mekenin, ainalyp keler temirqazyghyn. Mine, sol tәuelsizdigimizge biyl jiyrma jyl tolyp otyr. Qay zamanda da, qay uaqytta da adamzat balasy ýshin tәuelsizdikten asqan qúdiretti sezim bolmaghan. Toydyng da tóresi - osy Tәuelsizdik toyy.
- Óner joly qiyn jol. Adamzat taghylymynda ataqty, belgili adamdardyng ómirine erekshe silkinis әkelip, ómirine әser etken, bolmasa ózin osy dengeyge jetkizgen adamdargha degen yqylas, niyeti ózgeshe bolyp jatady. Bylaysha aitqanda, ómir boyy qaryzdar bolyp ótetin adamdary bolady. Osy túrghydan alghanda, kimning aldynda ózinizdi boryshtar sezinesiz?
- Eng aldymen, qazaq bolyp tughanym ýshin halqyma qaryzdarmyn. Odan keyin ata-anama. Baqytym shyghar, ónerli otbasynda dýniyege kelip, tәrbiyelendim. Ákem Múhamed Ábdiqadyrúly muzykant, әri kompozitor, al anam 40 jyl sahnada әn salghan Qytaydyng birinshi dәrejeli әrtisi, bizding ólshemmen halyq әrtisi boldy. Qazaqtyng kim, qanday ekenin, kóbine anam oryndaytyn halyq әnderining qasiyetinen, sózinen, nәrinen topshylap óstim. Búl osy elge degen arman, qúshtarlyghymdy kýsheyte týsti. Ýshinshiden, taghdyryma kezikken, baulyghan ústazdaryma qaryzdarmyn. Áriyne, óner joly auyr da, qiyn jol. Osynda kelgen song qalay ómir sýrip, ónerimdi qalay jalghastyramyn degende iygi jaqsy adamdargha keziktim. Al ýlken bayqaulargha qatysu ýshin qajymas qayrat, jigerinmen qatar, qoldau da qajet. Býgingidey jetistikterge jetip, birden-bir ýlken sahnalargha shyghuymda Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng enbegi zor. Sondyqtan da, odan keyin kimge qaryzdarsyz dep súrasanyz, Elbasyna qaryzdarmyn dep aitar edim.
1997 jyly Portugaliyagha bayqaugha baryp kelgen song alghash ret ol kisining aldynda sahnagha shyqtym. Zerektigi, talantty tany biletin qasiyeti shyghar, sol joly: «Búl qay bala?» dep súrastyryp, jaghdayymdy bilipti. Ol kezde shetelden kelgen qazaqtargha azamattyq alu óte bir qiyn sharua edi. Sóitip, eki jyl ala almay jýrgen azamattyghymdy, oghan qosa pәterding kiltin óz qolymen tabys etti. Al basynda baspanang bolmasa, býkil zeyinindi qoyyp, birdenege qol jetkizu mýmkin be? Mine, sodan bastap jolym ashyldy.
- Mayra, siz qazaq opera әnshilerining arasynan shetelde kelisim-shartpen júmys istep jýrgen sanauly әnshining birisiz. Olardaghy ónerding dengeyi, baghalanuy qalay eken? Neni bayqap, neni týiip jýrsiz?
- 2002 jyly taghy bir ýlken jetistikke jettim. Fransiyagha kelisim-shartpen baryp, júmys isteytin boldym. Onda óz ónerimdi tanyta jýrip, alpauyt el - Ameriykanyng ýlken sahnasyna joldama aldym. Ýlken-ýlken óner adamdarymen birge jýrdim. Biraq, adam syrtta jýrgende jalghyzdyqty qatty sezinedi eken. Degenmen, halyqtyng maghan degen kónil-kýii, ýmiti, senimi, bergen aq batasy bóten elde ruh, kýsh berdi. Múnyng bәrin tәptishtep aityp jatqanym, jýregi nәzik óner adamyna kishkene ghana qoldau, osynday bir auyz jyly sóz ýlken shabyt әkelmek.
Ras, syrttaghy óner joly onay emes. Óitkeni, shetelde sahnagha qazaghymnyng aty menimen birge shyghady ghoy. Qazirding ózinde meni kim dese - bәri «Qazaqstan» deydi. Sondayda odan beter jauapkershilikti eseleysin.
- Ádette óner adamdary talant 1 payyz, enbek 99 payyz dep jatady. Sol sózge qalay qaraysyz?
- IYә, qúdaydyng beretini bar da, enbek, uaqyt, tәjiriybemen keletini de bar. Qazir men kez-kelgen sahnadan - ol ýlken be, kishi me, qoryqpaymyn. Óitkeni, Qytaydyng da, kenesting dau-damayy kóp sahnasyn da kórip, shyndaldym. Qazaqtyng da, qytaydyng da әnin aityp, kez kelgen stildegi kәsipqoylardyng aitqanynyng bәrin qaghyp alyp, mengerdim. Nege deseniz, sol tәjiriybening bәri jinalyp, adamdy bir satygha shygharady. Sony úghynghanda ónerding qanshalyqty qiyn jol ekenin bilesin.
Qytayda Ýrimshi qalasynda jýrekke operasiya jasaytyn qazaq jigiti bar. Sol jýrekke jasaghan operasiyasyna 99 payyz bolmasa da, 90 payyzyna kepildik beremin dep otyrady. Al jýrekke ekining biri onday kepildik bere almaydy. Kýndelikti internet arqyly AQSh-tan, basqa elderden «anany qalay jasau kerek, mynany qalay jasau kerek» dep súraytyn kórinedi. Onyng qúpiyasy sol, kýnine әr on miynót sayyn bir operasiya jasap, qoly ýirenip, mashyqtanghany sonshalyqty, әri onay, әri tez bolatyn әdis-tәsilin tauyp alghan. Sonyng nәtiyjesinde toqsangha kelgen qariyagha da jasay beredi. Óitkeni, óz kәsibin óte jaqsy biledi. Mine, múnyng bәri tәjiriybening arqasynda kelip otyr. Artyna týskendikten, sonyng shynyna jetken. Ónerde de sol siyaqty. Mening bayqaghanym, Alla taghala ózi talant bergenmen, jalqaulyqty qosyp jiberetin kórinedi. Al ony tabandy bolsang ghana jenesin. Kóp adamnyng jete almay jatatyny sondyqtan bolsa kerek.
- Onynyz ras, jalpy jalqaulyq qazaqtyng qanynda bar ma deymin. Ony tipti ómir sýru saltymyzdan da, jeytin tamaq, jýris-túrysymyzdan da bayqaugha bolatyn siyaqty.
- Meninshe, ol tәrbiyege de kóp baylanysty. Ata-anamnyng sanamyzgha sinirgeni, balam dýniyedegi eng qasiyetti nәrse - ol ýirenu. Qazir anamnyng jasy kelse de, kitapty syghyrayyp oqyp, oryssha ýirenip alayyn deydi. Qazaqta «bolar bala ...» degen sóz tura aitylghan. Ata-anamnan estigen sózding bәri ras bolyp shyghady. «Bilegi bar birdi, bilimi bar myndy jyghady», «Bilgenge bir toghyz, bilmegenge toqsan toghyz»... Keyin oilasam, bәri ras.
- Mayra Múhamedqyzy, sizding ónerding ishindegi tandap alghan salanyz, kýrdeli klassikalyq janr - opera. Osy janr jónindegi tújyrymynyz qanday, onyng kýrdeliligi nede?
- Birinshiden, býkil mýmkindikti beretin enbek ekenine kóz jetkizdim. Yaghni, mýmkindik - ol enbek. Mýmkindik jolynyzdy ashady, enbektenseng ghana, onyng rizyghyn kóresin. Basqany bilmeymin, ózim sahnany sýiip tughan ekenmin. Sahnagha shyghugha asyghamyn. Kóp әnshiler sahnadan qorqatyn siyaqty. Áriyne, tolqiysyn, tolghanys bolady degendey. Ol qanday jaghdayda bolady? Sen dayyndalmaghan, ózindi dayyn emespin dep sezingen shaqta. Pispegen, shala bolghanda qorqytady. Al saqaday say kezinde baryndy salyp aitqan sahna - sol kiyeli sahna. Ne ýshin kiyeli degende - sahnany sýiip, soghan taghzym etkeninde ol sening bar mýmkindigindi ashady. Eger búryn el aldyna «joghary notany ala almay qalsam, qaytemin?» dep qorqyp shyqsam, qazir olay emes, sahnada senimdimin, batylmyn, erkinmin. Sahnany jaqsy kóretinim sonshalyq, kishkene balalar siyaqty konsertke shyqqansha asyghyp, soghan jetkenshe qúmarlanamyn. Búryn konsertting aldynda qobaljyp, úiyqtay almasam, endi «qashan konsert bolady, dayyndaghanymdy qashan aitamyn» dep jaqsylyqqa asyqqanday taghatsyzdana kýtemin. Mineki, kórdiniz be, sonda bizge jetispeytini senim eken. Men sol senimdi tapqan siyaqtymyn.
- Shetel sizge taghy ne berdi? Ne ýirendiniz?
- Shet el maghan qalay ómir sýrudi ýiretti. Jana aittym ghoy, shetelde tynbay júmys istep, ózindi, talantyndy kórsete alasyn, soghan qaray ómir sýresin. Al onyng bәri - kýres. Men sol kýrese biludi ýirendim. Al kýresu - qyzghanu, bireuge jamandyq oilau emes. Búl - naghyz óner jolyndaghy kýres. Ol - basqalarmen emes, ózinmen kýresu. Mine, sol qasiyetti europalyqtardan ýirendim. Olar eshkimnen eshnәrse qyzghanbaydy. Árkimning ózining saghaty miynótyna deyin jazylyp túrghan kelisimsharty bar. Eshkim senimen talaspaydy, eseptespeydi. Tek agenting júmys isteydi, ol talabyna, kәsiby sheberligine, kelisimsharttyng azdy-kóptigine baylanysty. Endigi jerde sol jauapkershilikti abyroymen atqara alasyng ba, mәsele sonda. Qazaq ony úyat bolyp qalmasyn dep jatady. Yaghni, Qazaqstannyn, býkil bir memleketting atynan kelip túrghannan keyin úyat bolmasyn, basqalar jetken jetistikke nege jetpeymin, nege jasqanamyn dep baryndy salasyn. Ol bireudi qyzghanyp, baghyn kesu, jamandyq oilau emes.
-Taza ónerding bәigesi demeksiz ghoy...
-IYә, taza ónerding bәigesi. Onday kezde janaghy qyzghanysh, basqa oilar týkke túrmay qalady. Men tabighatymnan adamdy qyzghanbaymyn. Al qyzghanysh әr adamda bolatyn nәrse. Adamnyng qolynan keletin nәrseni ol istey alsa, saghan nege istemeske. Tek qana ózinning júmysyndy bil. Yaghni, ózindi bilip basqara bilsen, ónerding aldynda aryng taza bolady.
Bir aita keterligi, bizding qazirgi ónerde, әsirese, klassikada әlemdik dengeyge kóterilgen óner iyeleri sausaqpen sanarlyq. Sol top tezirek kóbeyse eken deymin. Óitkeni, Astanada opera teatry salynuda, oghan jaqsy rejisser, әnshiler kerek. Ony kim isteui kerek? Jastar. Al kópshiliginde sol jastardyng jaghdayy týzelgen joq. Jalaqy kóterilip jatyr, biraq әli de az. Az bolghan son, olar eki-ýsh júmysqa bólinedi. Al taza óner adamy jalaqy, basqa nәrselerge kónil bólmey, tek qana әn aitugha tiyispiz. Býginde sonday dәrejege jetken Jәniya, Ayman, Maratpen maqtanamyz. Biraq, olar az. Ol ýshin talant tәrbiyeleuimiz qajet. Bizding teatrda jana operalar qongha bas, bariton, tenr jetispeydi, kópshiligi әielder. Al talanattar qayda? Auylda. Solardy inju-marjanday talmay izdegenimiz abzal. Al bar degen kóp talanttyng materialdyq jaghdayy joq. Qytaydyng bir jaqsy jeri, talantty kórip qalsa, qaydan bolsa da júlyp әkelip, oqytady. Tipti, Italiyagha jiberedi. Kóp qytay qazir Italiyada oqyp jatyr. Sebebi, operanyng bastau jeri, búlaqtyng kózi - Italiya. Bizding ónerdegi kele jatqan úrpaghymyz jalghasyn tabuy kerek. Qarap jýremin, konsertke baryp tyndap jýremin, bir-ekeui bar. Biraq, olargha qoldau joq. Ne ýi, ne kýy joq. Olar bir kýn aitsa, bir kýn aitpaydy. Al taza óner sonyna týskende ghana jemisin beredi.
Taghy da sheteldikterge tәnti bolghanym, olardyng әrqaysysy óz elining partiottary. Mәselen, amerikalyqtar óz tuyn qalay qúrmetteydi. Qúdaygha qatty senedi, әri adamgha jaqsylyq jasau kerek dep túrady. Sonan keyin Otanyna degen sýiispenshiligi. Oipyrmay, desenizshi! Ózining tuyn mayka, shalbar etip kiyip alady. Mysaly, men «Kók tuy jelbiregen» degen әnge elime degen sýiispenshiligimdi bildireyinshi dep, konsertimde ekrangha Elbasynyng jýrgizip kele jatqan sayasatyn kórsetetin beynefilim jasap, Kók tudy sahnagha gvardiya sarbazdarymen alyp shyghamyn degende maghan kóp adam qarsy túrdy. «Búlay jasaytyn sen kimsin?» dep rejisser ekeumizge pәle saldy. Sonda qatty qapalandym. Biraq, týsinetin adamdar sol әndi dәl solay aitqanda jylap túrdy. «Mayra, jaraysyn!» degender kóp boldy. Sol kezderi Qazaqstanda Tudy sahnagha alyp shyghyp aitqan әnshi men ghana shygharmyn. Mine, sol arqyly halyqqa degen mahabbatymdy, ózimning erkin elding azamaty ekenimdi kórsettim dep oilaymyn.
- Ángimenizge kóp rahmet. Alar asularynyz, shyghar asqarlarynyz biyiktey bersin.
Ángimelesken Gýlzeynep SÁDIRQYZY.
http://www.egemen.kz/315029.html