Майра МҰХАМЕДҚЫЗЫ: «Шетелдегі менің екінші атым. Ол – Қазақстан!»
Тәуелсіздік қандай тәтті, киелі сөз десеңізші. 1991 жылғы 16 желтоқсан - Қазақ елі ғасырлар бойы аңсаған Тәуелсіздігіне қол жеткізген, төрткүл дүниеге жар салып, алақайлап сүйінші сұраған тарихи да қасиетті күн. Бұл - көзайым хабар жұмыр жерде шашылып жүрген иісі қазақтың да жүрегіне үміт отын жаққан күн. Өздерінің қазақ болып туғандарына қуанған бақытты күн. Өйткені, әркімнің туған жері, туған отаны өзіне жерұйық. Міне, сол уақыттан бастап шеттегі қандастарымыздың тарихи Отанына ұлы көш-керуені басталды. 1994 жылы сол көшелі көшпен көшіп келген ағайындардың арасында бүгінде Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақтың мемлекеттік Абай атындағы академиялық опера және балет театрының әншісі Майра МҰХАМЕДҚЫЗЫ да бар еді...
Тәуелсіздік қандай тәтті, киелі сөз десеңізші. 1991 жылғы 16 желтоқсан - Қазақ елі ғасырлар бойы аңсаған Тәуелсіздігіне қол жеткізген, төрткүл дүниеге жар салып, алақайлап сүйінші сұраған тарихи да қасиетті күн. Бұл - көзайым хабар жұмыр жерде шашылып жүрген иісі қазақтың да жүрегіне үміт отын жаққан күн. Өздерінің қазақ болып туғандарына қуанған бақытты күн. Өйткені, әркімнің туған жері, туған отаны өзіне жерұйық. Міне, сол уақыттан бастап шеттегі қандастарымыздың тарихи Отанына ұлы көш-керуені басталды. 1994 жылы сол көшелі көшпен көшіп келген ағайындардың арасында бүгінде Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақтың мемлекеттік Абай атындағы академиялық опера және балет театрының әншісі Майра МҰХАМЕДҚЫЗЫ да бар еді...
- Майра Мұхамедқызы, есіңізде ме, сіздің Республика сарайында өткен тұңғыш концертіңізге ат арытып сонау Аспанасты еліндегі ата-ана, бауырларыңыз да келген-ді. Міне, сол кештегі үзілісте анаңыз Камал Қуанышқызына жолығып, сұхбаттасудың сәті түскен болатын. Сонда анаңыз: «...Баламның концерті өтеді деген соң Қытайдан армандаған қазағымның жеріне келіп, қызымның үлкен сахнада ән шырқағанына жүрегім жарылардай қуанып тұрмын. Балапанымды бауырларына басып, құшағына алған мейірімді халқыма, оны басқарып отырған Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың көрсетіп отырған қамқорлығына басымды иіп, рахметімді айтамын», деп еді. Одан кейін де тамаша табысқа қол жеткіздіңіз. Мемлекеттік сыйлыққа ие болдыңыз. Әрине, ең алдымен баласы аламан бәйгеден оза шауып келіп жатса, тілеуін тілеп отырған ата-ана үшін бір ғанибет сәт, үлкен қуаныш, зор мақтаныш емес пе...
- Иә, ата-анамның қуанышында шек жоқ еді. Ол кезде әкем тірі, менің осы қуанышымды көріп кеткені үшін Аллаға мың разымын. «Балам, бұл жеңісің ең алдымен, тәуелсіздіктің құдіреті, тәуелсіздіктің арқасы. Сол тәуелсіздікті баянды етіп, елдің еңсесін көтеріп, барын-жоғын түгендеп, басқа елдермен тереземізді тең ұстап отырған Елбасының жанкешті еңбегінің арқасы. Қарғадай кезіңде Отаным, елім-жұртым деп келгенде шетке қақпай, сенің өнеріңді бағалап, көрсеткен қамқорлықтың, халықтың өнерге деген пейілінің арқасы. Ендеше, бұл сыйлықтың артында үлкен салмағы бар. Яғни, ел алдындағы жауапкершілігің бұрынғыдан жүз еселенді деген сөз. Осы биіктіктен түспей, одан әрі де еңбектенуің керек», деген еді. Анамның сөзіне қосарым, жүрегіммен де, көңіліммен де айтарым, Аллаға да, Қазақстанға да ризамын.
- Ұмытпасам, сіз сол Мемлекеттік сыйлыққа ие болғаныңызда шетелде жүрген едіңіз. Сүйінші хабарды естігенде қандай күйде болдыңыз? Бұған қоса, бірнеше халықаралық сыйлықтарды алдыңыз. Айтыңызшы, сіз үшін сол сыйлықтардың ара салмағы, айырмасы қаншалықты?
- Айтары жоқ... Еліміздегі ең мәртебелі - Мемлекеттік сыйлықтың маған бұйырғаны туралы хабарды естігендегі көңіл-күйімді жеткізу мүмкін емес шығар. Бойыма қанат бітіп ұшып кетердей болдым. Сондай бір керемет бақытқа бөлеп жіберді. Дәл сол кезде Францияның Тулон қаласындағы Ұлттық опера театрында өтіп жатқан спектакльде ойнап жатқанмын. Үзілісте әріптестеріме жеткізіп едім, барлығы қуанып, құттықтағаны есте. Спектакльдің екінші актісін сондай бір ерекше шабытпен орындап шықтым. Осы қуанышымды бөлісуге, әрі өз елінде әншісін қалай қарсы алып, бағалайтынын көрсін деген оймен театр директоры мен жеке менеджерімді Тәуелсіздік тойына, сыйлықты тапсыру рәсімін көруге ертіп келдім. Бұл мен үшін өмірімдегі ең қымбат марапат деп білемін. Өйткені, халықаралық байқауларда жеңімпаз атану бір бөлек те, өз еліңде еңбегің жанып, сені қолдап, қолпаштаған, сені бағалаған қуанышты сезіну одан да ерекше, одан да әсерлі де ыстық, жүрегіңе жақын екен. Өзім ғана емес, менімен бірге ел де қуанды. Интернеттегі жәшігім сондай құттықтауларға толып кетті. Ең қуаныштысы, атамекенге келген оралмандар арасынан өнер саласында жоғары сыйлыққа ие болған жалғыз қазақпын. Ендеше, бұл сонау екі өкпесін қолына алып туған Отанына жеткен ағайындарға да берілген марапат деп білемін.
- Майра Мұхамедқызы, сіздің тарихи Отаныңызға оралғаныңызға да аттай он жеті жылдан асыпты. Сол туған жер деп аңсарыңыз ауып келгенде Отаныңыз сізге не берді?
- Бәрін берді. Ең алдымен, әрі ең бастысы - Қазақстан маған еркіндік берді. Қазақстан дегенде түсінетінім - Тәуелсіздік, қарапайым сөзбен айтсақ - бостандық. Қараңызшы, сол бостандыққа қаншама ұлт күресіп жете алмай жатыр. Сол еркіндіктің болмауынан тағдырлары өзгеріп, отанының жоқтығынан өмірде де, өнерде бейшара болып жүргендер қаншама. Соларды көріп, Аллаға мың шүкірлік жасайсың. Егер Қазақстанға келмегенде, мүмкін осылай ән сала алмас па едім деп ойлаймын. Олай дейтінім, Қытайда жүргенде бала кезден армандаған Чайковский атындағы дүниежүзілік байқауға қатысуға бел будым. Оған бес әнші қатысатын болдық. Қытай үкіметі тарапынан екі әнші қытай ұлтынан, қалғандары өз қаражатымен барсын дегенді естігенде, жүрегім қан жылады. Ондай мүмкіндік қайда? Ұстазым профессор Го Шу Джен: «Мен екі қытай әншісін дайындаймын, саған қолым тимейді. Шәкіртім ретінде айтарым, қатысқың келсе, Қазақстанға бар. Ондағы мықты оқытушылардың дені Мәскеу, Ленинградтағы орыс мектебінің түлектері, сонда барып дайындал, сол жақтан жолың болар», деп кеңес берді. Әрине, мен екі елдің мәдениетімен, екі елдің дәстүрімен өстім. Осыған дейін 5 мың жылдық тарихы бар Қытайдың мәдениеті, тәрбиесі, мектебінен өтіп, жақсы-жаманын көрдім. Ол бір алғашқы шыңдалу мектебі болды. Бірақ Қазақстанға келген соң түпкі санамдағы адамға керек еркіндікті сезіндім. Шекараны өте бастағанда ұшы-қиыры жоқ кең даланы көріп, тынысым ашылып сала берсін. Келдім. Көрдім. Қиындық та болды. Менің қиналатыным, кейбір отандастарымыз Тәуелсіздіктің, еркіндіктің не екенін біліп, түсініп жатпайтындай көрінеді. Қытайда, әрине, менде ондай сезім болған жоқ. Өйткені, әр мемлекеттің өз саясаты, өз дәстүр-салты бар демекші, көпті көргенмен, ішкі еркіндікті сезінбейтінсің. Қазақстан Тәуелсіздігін алған кездегі ондағы ағайындардың қуанғанын айтпаңыз. Мен сол еркіндікті іздеп келдім. 1994 жылы туған топыраққа аяқ басып, Отанымызға оралдық. Содан бергі 17 жылда қазағыммен, елімнің тарихымен бірге өсіп келе жатқанымды мақтаныш сезіммен айта аламын. Қазір тіпті Қытайда туғанымды ұмытып кеттім. Қайда барамын деймін, барамын. Еркін сөйлеймін, еркін пікірлесемін, емін-еркін өлеңімді айтамын. Маған бір адам тосқауыл қоя алмайды. Өйткені, дербес тұлғамын. Ол - сол еркіндіктің арқасы. Міне, соны әрқайсымыз түсіне білуіміз, сол еркіндікті қорғауымыз керек. Атамекен - сенің мәңгілік қайтар мекенің, айналып келер темірқазығың. Міне, сол тәуелсіздігімізге биыл жиырма жыл толып отыр. Қай заманда да, қай уақытта да адамзат баласы үшін тәуелсіздіктен асқан құдіретті сезім болмаған. Тойдың да төресі - осы Тәуелсіздік тойы.
- Өнер жолы қиын жол. Адамзат тағылымында атақты, белгілі адамдардың өміріне ерекше сілкініс әкеліп, өміріне әсер еткен, болмаса өзін осы деңгейге жеткізген адамдарға деген ықылас, ниеті өзгеше болып жатады. Былайша айтқанда, өмір бойы қарыздар болып өтетін адамдары болады. Осы тұрғыдан алғанда, кімнің алдында өзіңізді борыштар сезінесіз?
- Ең алдымен, қазақ болып туғаным үшін халқыма қарыздармын. Одан кейін ата-анама. Бақытым шығар, өнерлі отбасында дүниеге келіп, тәрбиелендім. Әкем Мұхамед Әбдіқадырұлы музыкант, әрі композитор, ал анам 40 жыл сахнада ән салған Қытайдың бірінші дәрежелі әртісі, біздің өлшеммен халық әртісі болды. Қазақтың кім, қандай екенін, көбіне анам орындайтын халық әндерінің қасиетінен, сөзінен, нәрінен топшылап өстім. Бұл осы елге деген арман, құштарлығымды күшейте түсті. Үшіншіден, тағдырыма кезіккен, баулыған ұстаздарыма қарыздармын. Әрине, өнер жолы ауыр да, қиын жол. Осында келген соң қалай өмір сүріп, өнерімді қалай жалғастырамын дегенде игі жақсы адамдарға кезіктім. Ал үлкен байқауларға қатысу үшін қажымас қайрат, жігеріңмен қатар, қолдау да қажет. Бүгінгідей жетістіктерге жетіп, бірден-бір үлкен сахналарға шығуымда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еңбегі зор. Сондықтан да, одан кейін кімге қарыздарсыз деп сұрасаңыз, Елбасына қарыздармын деп айтар едім.
1997 жылы Португалияға байқауға барып келген соң алғаш рет ол кісінің алдында сахнаға шықтым. Зеректігі, талантты тани білетін қасиеті шығар, сол жолы: «Бұл қай бала?» деп сұрастырып, жағдайымды біліпті. Ол кезде шетелден келген қазақтарға азаматтық алу өте бір қиын шаруа еді. Сөйтіп, екі жыл ала алмай жүрген азаматтығымды, оған қоса пәтердің кілтін өз қолымен табыс етті. Ал басыңда баспанаң болмаса, бүкіл зейініңді қойып, бірдеңеге қол жеткізу мүмкін бе? Міне, содан бастап жолым ашылды.
- Майра, сіз қазақ опера әншілерінің арасынан шетелде келісім-шартпен жұмыс істеп жүрген санаулы әншінің бірісіз. Олардағы өнердің деңгейі, бағалануы қалай екен? Нені байқап, нені түйіп жүрсіз?
- 2002 жылы тағы бір үлкен жетістікке жеттім. Францияға келісім-шартпен барып, жұмыс істейтін болдым. Онда өз өнерімді таныта жүріп, алпауыт ел - Американың үлкен сахнасына жолдама алдым. Үлкен-үлкен өнер адамдарымен бірге жүрдім. Бірақ, адам сыртта жүргенде жалғыздықты қатты сезінеді екен. Дегенмен, халықтың маған деген көңіл-күйі, үміті, сенімі, берген ақ батасы бөтен елде рух, күш берді. Мұның бәрін тәптіштеп айтып жатқаным, жүрегі нәзік өнер адамына кішкене ғана қолдау, осындай бір ауыз жылы сөз үлкен шабыт әкелмек.
Рас, сырттағы өнер жолы оңай емес. Өйткені, шетелде сахнаға қазағымның аты менімен бірге шығады ғой. Қазірдің өзінде мені кім десе - бәрі «Қазақстан» дейді. Сондайда одан бетер жауапкершілікті еселейсің.
- Әдетте өнер адамдары талант 1 пайыз, еңбек 99 пайыз деп жатады. Сол сөзге қалай қарайсыз?
- Иә, құдайдың беретіні бар да, еңбек, уақыт, тәжірибемен келетіні де бар. Қазір мен кез-келген сахнадан - ол үлкен бе, кіші ме, қорықпаймын. Өйткені, Қытайдың да, кеңестің дау-дамайы көп сахнасын да көріп, шыңдалдым. Қазақтың да, қытайдың да әнін айтып, кез келген стилдегі кәсіпқойлардың айтқанының бәрін қағып алып, меңгердім. Неге десеңіз, сол тәжірибенің бәрі жиналып, адамды бір сатыға шығарады. Соны ұғынғанда өнердің қаншалықты қиын жол екенін білесің.
Қытайда Үрімші қаласында жүрекке операция жасайтын қазақ жігіті бар. Сол жүрекке жасаған операциясына 99 пайыз болмаса да, 90 пайызына кепілдік беремін деп отырады. Ал жүрекке екінің бірі ондай кепілдік бере алмайды. Күнделікті интернет арқылы АҚШ-тан, басқа елдерден «ананы қалай жасау керек, мынаны қалай жасау керек» деп сұрайтын көрінеді. Оның құпиясы сол, күніне әр он минөт сайын бір операция жасап, қолы үйреніп, машықтанғаны соншалықты, әрі оңай, әрі тез болатын әдіс-тәсілін тауып алған. Соның нәтижесінде тоқсанға келген қарияға да жасай береді. Өйткені, өз кәсібін өте жақсы біледі. Міне, мұның бәрі тәжірибенің арқасында келіп отыр. Артына түскендіктен, соның шыңына жеткен. Өнерде де сол сияқты. Менің байқағаным, Алла тағала өзі талант бергенмен, жалқаулықты қосып жіберетін көрінеді. Ал оны табанды болсаң ғана жеңесің. Көп адамның жете алмай жататыны сондықтан болса керек.
- Оныңыз рас, жалпы жалқаулық қазақтың қанында бар ма деймін. Оны тіпті өмір сүру салтымыздан да, жейтін тамақ, жүріс-тұрысымыздан да байқауға болатын сияқты.
- Меніңше, ол тәрбиеге де көп байланысты. Ата-анамның санамызға сіңіргені, балам дүниедегі ең қасиетті нәрсе - ол үйрену. Қазір анамның жасы келсе де, кітапты сығырайып оқып, орысша үйреніп алайын дейді. Қазақта «болар бала ...» деген сөз тура айтылған. Ата-анамнан естіген сөздің бәрі рас болып шығады. «Білегі бар бірді, білімі бар мыңды жығады», «Білгенге бір тоғыз, білмегенге тоқсан тоғыз»... Кейін ойласам, бәрі рас.
- Майра Мұхамедқызы, сіздің өнердің ішіндегі таңдап алған салаңыз, күрделі классикалық жанр - опера. Осы жанр жөніндегі тұжырымыңыз қандай, оның күрделілігі неде?
- Біріншіден, бүкіл мүмкіндікті беретін еңбек екеніне көз жеткіздім. Яғни, мүмкіндік - ол еңбек. Мүмкіндік жолыңызды ашады, еңбектенсең ғана, оның ризығын көресің. Басқаны білмеймін, өзім сахнаны сүйіп туған екенмін. Сахнаға шығуға асығамын. Көп әншілер сахнадан қорқатын сияқты. Әрине, толқисың, толғаныс болады дегендей. Ол қандай жағдайда болады? Сен дайындалмаған, өзіңді дайын емеспін деп сезінген шақта. Піспеген, шала болғанда қорқытады. Ал сақадай сай кезіңде барыңды салып айтқан сахна - сол киелі сахна. Не үшін киелі дегенде - сахнаны сүйіп, соған тағзым еткеніңде ол сенің бар мүмкіндігіңді ашады. Егер бұрын ел алдына «жоғары нотаны ала алмай қалсам, қайтемін?» деп қорқып шықсам, қазір олай емес, сахнада сенімдімін, батылмын, еркінмін. Сахнаны жақсы көретінім соншалық, кішкене балалар сияқты концертке шыққанша асығып, соған жеткенше құмарланамын. Бұрын концерттің алдында қобалжып, ұйықтай алмасам, енді «қашан концерт болады, дайындағанымды қашан айтамын» деп жақсылыққа асыққандай тағатсыздана күтемін. Мінеки, көрдіңіз бе, сонда бізге жетіспейтіні сенім екен. Мен сол сенімді тапқан сияқтымын.
- Шетел сізге тағы не берді? Не үйрендіңіз?
- Шет ел маған қалай өмір сүруді үйретті. Жаңа айттым ғой, шетелде тынбай жұмыс істеп, өзіңді, талантыңды көрсете аласың, соған қарай өмір сүресің. Ал оның бәрі - күрес. Мен сол күресе білуді үйрендім. Ал күресу - қызғану, біреуге жамандық ойлау емес. Бұл - нағыз өнер жолындағы күрес. Ол - басқалармен емес, өзіңмен күресу. Міне, сол қасиетті еуропалықтардан үйрендім. Олар ешкімнен ешнәрсе қызғанбайды. Әркімнің өзінің сағаты минөтына дейін жазылып тұрған келісімшарты бар. Ешкім сенімен таласпайды, есептеспейді. Тек агентің жұмыс істейді, ол талабыңа, кәсіби шеберлігіңе, келісімшарттың азды-көптігіне байланысты. Ендігі жерде сол жауапкершілікті абыроймен атқара аласың ба, мәселе сонда. Қазақ оны ұят болып қалмасын деп жатады. Яғни, Қазақстанның, бүкіл бір мемлекеттің атынан келіп тұрғаннан кейін ұят болмасын, басқалар жеткен жетістікке неге жетпеймін, неге жасқанамын деп барыңды саласың. Ол біреуді қызғанып, бағын кесу, жамандық ойлау емес.
-Таза өнердің бәйгесі демексіз ғой...
-Иә, таза өнердің бәйгесі. Ондай кезде жаңағы қызғаныш, басқа ойлар түкке тұрмай қалады. Мен табиғатымнан адамды қызғанбаймын. Ал қызғаныш әр адамда болатын нәрсе. Адамның қолынан келетін нәрсені ол істей алса, саған неге істемеске. Тек қана өзіңнің жұмысыңды біл. Яғни, өзіңді біліп басқара білсең, өнердің алдында арың таза болады.
Бір айта кетерлігі, біздің қазіргі өнерде, әсіресе, классикада әлемдік деңгейге көтерілген өнер иелері саусақпен санарлық. Сол топ тезірек көбейсе екен деймін. Өйткені, Астанада опера театры салынуда, оған жақсы режиссер, әншілер керек. Оны кім істеуі керек? Жастар. Ал көпшілігінде сол жастардың жағдайы түзелген жоқ. Жалақы көтеріліп жатыр, бірақ әлі де аз. Аз болған соң, олар екі-үш жұмысқа бөлінеді. Ал таза өнер адамы жалақы, басқа нәрселерге көңіл бөлмей, тек қана ән айтуға тиіспіз. Бүгінде сондай дәрежеге жеткен Жәния, Айман, Маратпен мақтанамыз. Бірақ, олар аз. Ол үшін талант тәрбиелеуіміз қажет. Біздің театрда жаңа опералар қоюға бас, баритон, тенр жетіспейді, көпшілігі әйелдер. Ал таланаттар қайда? Ауылда. Соларды інжу-маржандай талмай іздегеніміз абзал. Ал бар деген көп таланттың материалдық жағдайы жоқ. Қытайдың бір жақсы жері, талантты көріп қалса, қайдан болса да жұлып әкеліп, оқытады. Тіпті, Италияға жібереді. Көп қытай қазір Италияда оқып жатыр. Себебі, операның бастау жері, бұлақтың көзі - Италия. Біздің өнердегі келе жатқан ұрпағымыз жалғасын табуы керек. Қарап жүремін, концертке барып тыңдап жүремін, бір-екеуі бар. Бірақ, оларға қолдау жоқ. Не үй, не күй жоқ. Олар бір күн айтса, бір күн айтпайды. Ал таза өнер соңына түскенде ғана жемісін береді.
Тағы да шетелдіктерге тәнті болғаным, олардың әрқайсысы өз елінің партиоттары. Мәселен, америкалықтар өз туын қалай құрметтейді. Құдайға қатты сенеді, әрі адамға жақсылық жасау керек деп тұрады. Сонан кейін Отанына деген сүйіспеншілігі. Ойпырмай, десеңізші! Өзінің туын майка, шалбар етіп киіп алады. Мысалы, мен «Көк туы желбіреген» деген әнге еліме деген сүйіспеншілігімді білдірейінші деп, концертімде экранға Елбасының жүргізіп келе жатқан саясатын көрсететін бейнефильм жасап, Көк туды сахнаға гвардия сарбаздарымен алып шығамын дегенде маған көп адам қарсы тұрды. «Бұлай жасайтын сен кімсің?» деп режиссер екеумізге пәле салды. Сонда қатты қапаландым. Бірақ, түсінетін адамдар сол әнді дәл солай айтқанда жылап тұрды. «Майра, жарайсың!» дегендер көп болды. Сол кездері Қазақстанда Туды сахнаға алып шығып айтқан әнші мен ғана шығармын. Міне, сол арқылы халыққа деген махаббатымды, өзімнің еркін елдің азаматы екенімді көрсеттім деп ойлаймын.
- Әңгімеңізге көп рахмет. Алар асуларыңыз, шығар асқарларыңыз биіктей берсін.
Әңгімелескен Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ.
http://www.egemen.kz/315029.html