Alasapyran zamanda arsyz sayasattyng shyrmauynda ajal tyrnaghyna iligip, arman arqalap ketken Alash qayretkerlerining biri - Jýsipbek Aymauytov. (El ishi ol kisini Oimauyttyng Týsipbegi dep ataghan). San qyrly daryn iyesi Aymauytovtyng jazu-syzumen shyndap ainalysqan onshaqty ghana qana jyl ishinde әdebiyette qalam tartpaghan janry joq dese de bolady. Proza, poeziya, drama, publisistika, audarma, әdeby syn salasyndaghy enbekterin bylay qoyghanda, halyqtyng sauaty azdau kezde  «Tәrbiyege jetekshi», «Psihologiya», «Jan jýiyesi jәne óner tandau» sekildi kýrdeli ghylymy enbekter tudyrghan. Ótken ghasyrdyng 18-19 jyldary Semeyde M.Áuezovpen birlesip «Abay» jurnalyn shygharghan, Abaydyng shygharmashylyghy, onyng aqyndyq ortasy jayly maqalalar jazghan. Jazushylyghyna keler bolsaq, qazaq prozasynda «Jýsipbek stiyli»  -  poetikalyq stildi qalyptastyrghan qalamger ekeni óz aldyna bir әngime.

Alasapyran zamanda arsyz sayasattyng shyrmauynda ajal tyrnaghyna iligip, arman arqalap ketken Alash qayretkerlerining biri - Jýsipbek Aymauytov. (El ishi ol kisini Oimauyttyng Týsipbegi dep ataghan). San qyrly daryn iyesi Aymauytovtyng jazu-syzumen shyndap ainalysqan onshaqty ghana qana jyl ishinde әdebiyette qalam tartpaghan janry joq dese de bolady. Proza, poeziya, drama, publisistika, audarma, әdeby syn salasyndaghy enbekterin bylay qoyghanda, halyqtyng sauaty azdau kezde  «Tәrbiyege jetekshi», «Psihologiya», «Jan jýiyesi jәne óner tandau» sekildi kýrdeli ghylymy enbekter tudyrghan. Ótken ghasyrdyng 18-19 jyldary Semeyde M.Áuezovpen birlesip «Abay» jurnalyn shygharghan, Abaydyng shygharmashylyghy, onyng aqyndyq ortasy jayly maqalalar jazghan. Jazushylyghyna keler bolsaq, qazaq prozasynda «Jýsipbek stiyli»  -  poetikalyq stildi qalyptastyrghan qalamger ekeni óz aldyna bir әngime.

Jýsipbekting kópshilik bile bermeytin taghy bir qyry - rejisserlyghy. 1915 jyly Semeyde túnghysh ret «Birjan-Sara» aitysyn sahnagha layyqtap óndep, spektakli etip qoyady. Áuezovpen birigip, Semeyde «Es-Aymaq» teatr truppasyn úiymdastyryp, qazaqqa búghan deyin beytanys sahnalyq ónerdi damytyp, keyin halyqqa belgili bolghan talay ónerpazdyng alghash túsauyn kesken de Jýsipbek ekenin әrkim bile bermeydi. Ol kezde repertuardyng da tapshy uaqyty, Jýsekenning dramalyq tuyndylary sol kezde Semey sahnasyna degen qajettilikten tughan ba eken dep oilaysyn.

Óz zamanynyng oiy ozyq, sanasy biyik azamaty qalamgerlikpen ghana shektelip qalmay, qoghamdyq,  memlekettik júmystarmen de ainalysqanyn belgili. Ahmet Baytúrsynovtarmen «Alash» partiyasyn qúrysyp, keyin zaman ynghayyna qaray Kommunistik partiyanyng qataryna ótedi. Qazaq AQSR Halyq aghartu kommisariaty kommisarynyng orynbasary, Semey guberniyalyq oqu bólimining mengerushisi, Shymkent pedtehnikumynyng diyrektory sekildi qyzmetter atqarady. Degenmen, Semey qalalyq múraghatynyng qújattarynan bayqaghanymyz, Jýsekeng ol kezde tek guberniyalyq oqu bólimin ghana emes, jer qatynastary jәne yustisiya bólimderin de qosa basqarypty.

Torghaydaghy ashyqqan elge mal jinap aparam dep, basy daugha shatylghanyn tarihtan bilemiz.

Aymauytov ghúmyrbayanynyng aitylmay jýrgen taghy bir túsy -  orys tiline jetik bolghan onyng Orynbordyng kadet korpusynda pedagogika men psihologiyadan sabaq bergen kezi. Negizi 1926 jyldyng shamasy bolsa kerek. Qazir búl oqu orny I. Nepluev atyndaghy Orynbor kadet korpusy dep atalady.

Azghana ghúmyrynda tek últym dep ketken Jýsipbekting ótken ómirine kóz jibere otyryp jәne el adamdarynyng әngimesine qúlaq týrsek, ol sәl mýmkinshilik bolsa, tek tughan halqyna jaqsylyq jasaudy  ghana kózdegenin angharamyz. Semey guberniyalyq oqu bólimin basqaryp jýrgen kezinde ózining inisi Jaqypbek jәne Bayan elining úl-qyzy aralas bir top balasyn Saratov qalasyndaghy pedtehnikumgha jiberip oqytady.

Taghy bir atqarghan ýlken isi - ózi Semeyde qyzmette jýrgen uaqytynda el tirligin qaytsem algha sýireymin, halyqtyng qaytsem kózin asham, qaytsem mәdeniyetke beyimdeymin degen oimen Qyzyltau tónireginen «Mәdeny kindik» («Kuliturnyy sentr») degen auyldyng irgesin túrghyzypty. Búl auylda el ishin mәdeniyetke tartatyn «qyzyl búrysh», jetim balalargha arnalghan internat, mektep, tipti tis júlatyn dәrigerge deyin bolghanyn kózimen kórgen qariyalar jyr qylyp aityp otyrady eken. Auyldyng tirligi toqtap qalmas ýshin sol tónirektegi Qozghan-Kýlik elining dәuletti adamdaryn úiymdastyryp, arnayy keste jasap, әlgiler «Mәdeny kindikti» kezektesip as-sumen, azyq-týlikpen qamtamasyz etip otyrghan. Jýsipbekting kózi ketkesin, «halyq jauy» úiymdastyrghan «Mәdeny kindiktin» de irgesi qúlaydy. Qazir kәdimgidey eki-ýsh kósheden túrghan osy auyldyng orny әli de jatyr. Songhy ýilerining kirpishin  tyng kóteru uaqytynda  búzyp alyp, Bayannyng basyna әkelip qúrylysqa paydalansa kerek.

Jýsipbek Aymauytovtyng kóp aitylmay jýrgen taghy bir qyry - onyng sazgerligi. Talay jyldar halyq әni dep aitylyp jýrgen «Eki jiyren» әnin Jýsekenning kózin kórgen Qyzyltaudyng shaldary kezinde: «Búl Týsipbekting «Eki jiyreni ghoy», deydi eken. Odan bólek el ishinde kóp aitylatyn «Kәmiylә» atty әn jayly S.Seyfullin atyndaghy Qaraghandy drama teatrynyng әrtisi bolghan Jәmiylә Shashkina apamyz: «Búl әndi Jýsipbek Aymauytov kezinde ghashyq bolyp, mening әpkem Kәmiylәgha arnap shyghardy»,-degenin bayanauldyq ólketanushy Ramazan Núrghaliyev estigen eken.

Ókinishke oray, aqtalghanyna 20 jyldan asyp bara jatsa da, Jýsipbekting shygharmashylyghy men ómir joly әli de jete zerttelip, zerdelenbey keledi. Onyng ýstine ózi tuyp-ósip, qanat qaqqan Bayanaula elinde osy uaqytqa deyin Aymauytovty eske salatyn birde-bir belgining bolmauy kónilge kirbing týsirip jýretin. Tipti kezinde ózi tughan Qyzyltau ónirindegi Josaly sovhozyna Jýsipbek esimi berilgenimen, keyin әldebir sebeptermen ol Juantóbe bolyp ózgerip ketken eken.

Ótkende osy olqylyqtyng orny tolyp, Bayanauyl audandyq mәslihatynyng sheshimimen atalmysh auylgha qaytadan Jýsipbek Aymauytov esimi berildi. Eng bastysy -  mәdeniyet ýiining aldyna jazushynyng eskertkish-busti ornatyldy. Kezinde arman quyp, alys ketken Jýsipbek aragha ondaghan jyldar salyp, tughan eline qayta oraldy.

Atap aita keterligi, osy mәdeny sharany barynsha qoldaghan S.Torayghyrov atyndaghy Pavlodar memlekettik uniyversiytetining rektory Erlan Aryn bir top ghalymdardy arnayy jiberip, ruhany kómegin ayamady.

Eskertkish týbinde tebirene sóilegen el aqsaqaldary, shara barysynda ghylymy konferensiya ótkizgen Qyryqpay Aldabergenov, Enlik Júmataeva, Aytmúhamet Túryshev, Sәule Mamytova sekildi ghalymdar búl shara Jýsipbektanudyng bastamasy bolsyn degen tilekter aitty.

Bayanauyldyqtar men әr aimaqtan osy mәdeny sharagha kelgen meymandar mýsinning orynatyluyna qarjylay kómek jasap, demeushi bolghan Almaty vagon jóndeu zauytynyng preziydenti, Qyzyltau elining tumasy Dýisenbay Dýisenovke, júmystyng avtory, ekibastúzdyq mýsinshi Bayan Qaynyshevagha men Aqertis Zekebayúlyna, qashanda osynday sharapaty mol sharualardyng basy-qasynda jýretin bayanauyldyq azamattar Ramazan Núrghaliyev pen Aqantay Ermekovterge alghystaryn bildirdi.

«Abay-aqparat»

Jýsipbek Aymauytovtyng eskertkishi ashylghanda oqylghan ólen

...Darynymen dalasyna núr berip,

Ketken alys oralmaytyn kýnge erip,

Bayanaula, esigindi ash, әnekey,

Oymauyttyng Týsipbegi* túr kelip!

Basyn iyip kelip túrghan irgene,

Týsipbegi Oimauyttyng kim deme.

Arysyng edi alay-týley zamanda,

Alyp ketken ajal atty bir keme!

Oymauyttyng Týsipbegi... kim edi?

...El dep soqqan, jer dep soqqan jýregi.

Qúrban bolghan qyzyl qyrghyn ishinde,

Qyzyltaudyng qyran tektes úly edi!

Qyzyltaudan... qúrban bolghan әz úlyn,

Bilmeydi eshkim kinәsin de, jazyghyn.

Bar aiyby - qazaq degen júrt ýshin,

Qara sózding qaghyp ketken qazyghyn.

Bar aiyby... qanat qaghyp jyraqqa,

Jete almady jetem degen múratqa.

Óte almady taghdyr atty ótkelden,

Baylandy da jalghyz týiir bir oqqa.

Qyzyltaudyng qúdireti bar qanynda,

Sol Jýsipbek qayta keldi, qabylda.

Janyn alghan NKVD jendeti,

Tәni qalghan belgisi joq qabyrda.

Sol Jýsipbek - óz bauyryn, óz balan,

Jazmyshtyng jazuynan ozbaghan.

Qyzyltauy qala bergen artynda,

Qara ingendey botasyna bozdaghan.

Sol Jýsipbek - óz úlanyn, nar úlyn,

Shashyp ótken shartarapqa jaryghyn.

Ere almaghan keybireuler shanyna,

Kóre almaghan keybireuler darynyn!

Sol Jýsipbek - tenizdeyin tep-teren,

Tereninde tekti sózi kóktegen.

Alashynyng mandayyna syimaghan,

Baghasyna eshkim әli jetpegen!

Qara sózde tyngha salghan týrenin,

Qadyry men qasiyetin bil onyn.

Bayanaula, qayta oraldy óz úlyn,

Bauyrynnan beremising bir oryn?!

Kere qarys mandayyna qara da,

Jatyrqama, jatyna ony sanama.

Jýsipbeging aman ketken bir kezde,

Tasqa ainalyp qayta keldi arana.

Bayau basyp Bayanyna jetkende,

Tany ma ony, tanymay ma kóp pende?

Tas jýrekti zamanyna ókpelep,

Túnjyraghan tasqa ainalyp ketken be?

Sәl-sәl ghana múng shyrmaghan týr-ónin,

Sol Jýsipbek, qoldan úshqan týlegin.

Bayanaula, ózindi izdep kelip túr,

Bozdaghyna beremising bir oryn?!

Saylau Baybosyn

*Qyzyltau eli Jýsipbekti-

Oimauyttyng Týsipbegi dep ataghan