Altyn ordanyng qol astynda birneshe ghasyr otar bolghan Rus júrty, Altyn ordanyng ydyrauy men qúldyrauyna, bólshektenuine baylanysty, tolassyz tuylghan týrki halyqtarynyng ózara qyrqysyn sheberlikpen paydalanyp, tәuelsizdik alyp shygha keldi. Birneshe ghasyrlyq bodandyq, ezilu olardyng monghúl-týrki halyqtaryna degen óshpendiligi, kegi úrpaqtar boyy jadylarynda saqtalyp keldi. Úly Petr I ding zamanynda atqa qonyp kýsheye týsken rus kinәzdikteri birigip, biyligi ortalyqqa shoghyrlanghan imperiyagha ainala bastady. Baltyq jaghalauynan bastap, Qapqaz, úly sibir, Orta Aziya, altay halyqtaryn birinen song birin jaulap, qyryp-joyyp otarlay bastady. Buyrqanghan ata kegin qaytarghany sonsha keybir halyqtardy, aitalyq sibirding ejelgi kóne halyqtaryn jer betinen týgelimen joyyp jiberdi. Ghalymdardyng aituyna qaraghanda 300 den astam sibir júrty orys-kazaktarynyng ayausyz qyrghynynan jer betinen joq bolyp ketken.

1511-1520 jyly Qasym hannyng túsynda-aq qazaq dalasymen shektesip, shegarany qazaq jerining irgesine deyin keneytken alyp imperiya qazaq dalasyn otarlau ýshin 1845 jylgha deyin 300 jyldan astam  uaqyt boyy qazaq dalasynyng shegine, tolyq attap basa almaghanyn kóruge bolady.

Altyn ordanyng qol astynda birneshe ghasyr otar bolghan Rus júrty, Altyn ordanyng ydyrauy men qúldyrauyna, bólshektenuine baylanysty, tolassyz tuylghan týrki halyqtarynyng ózara qyrqysyn sheberlikpen paydalanyp, tәuelsizdik alyp shygha keldi. Birneshe ghasyrlyq bodandyq, ezilu olardyng monghúl-týrki halyqtaryna degen óshpendiligi, kegi úrpaqtar boyy jadylarynda saqtalyp keldi. Úly Petr I ding zamanynda atqa qonyp kýsheye týsken rus kinәzdikteri birigip, biyligi ortalyqqa shoghyrlanghan imperiyagha ainala bastady. Baltyq jaghalauynan bastap, Qapqaz, úly sibir, Orta Aziya, altay halyqtaryn birinen song birin jaulap, qyryp-joyyp otarlay bastady. Buyrqanghan ata kegin qaytarghany sonsha keybir halyqtardy, aitalyq sibirding ejelgi kóne halyqtaryn jer betinen týgelimen joyyp jiberdi. Ghalymdardyng aituyna qaraghanda 300 den astam sibir júrty orys-kazaktarynyng ayausyz qyrghynynan jer betinen joq bolyp ketken.

1511-1520 jyly Qasym hannyng túsynda-aq qazaq dalasymen shektesip, shegarany qazaq jerining irgesine deyin keneytken alyp imperiya qazaq dalasyn otarlau ýshin 1845 jylgha deyin 300 jyldan astam  uaqyt boyy qazaq dalasynyng shegine, tolyq attap basa almaghanyn kóruge bolady.

1860-1870 jyldar  shamasynda ghana qazaq jerin bir jolata otarlaugha shamasy kele bastaghan, Týrki júrtynyng qanyn suday tókken qandy auyz imperiya, qazaq dalasyn otarlu barysynda da, osy sayasatyn ýzbey jalghastyryp keldi. Baghynghan-baghynbaghanyna qaramastan keybir qazaq rularyn tútasymen qúrtyp jiberdi. Qazaqtargha shýilikkeni sonsha, basqa baghynyshty bodan bolghan halyqtargha qaraghanda, eng kýshti qarsylasqan osy qazaqtar edi. Úly hún imperiyasynan, bayyrghy týrki júrtynan qajyghan qytaylardyng da týrki júrtyna degen azuy basuly edi. Shynghys әuletteri qúrghan, Iuan patshalyghyn audaryp tastap Ming patshalyghyn qúrdy. Biraq onyng da kýni úzaqqa barmady. Shyghys teristik alqabynan shyghyp, kýsheyip kele jatqan manjur úlysy qytay qorghanynyng byt-shytyn shyghardy. Úly Ching imperiyasyn qúryp qytaydy 1911 jylgha deyin taban audarmay 3 jarym ghasyr biyledi. Ghasyrlar boyy ózderine maza bermegen týrki júrtyn bayyrghy ata qonysynan, qytay qorghanynan altaygha deyin, sozylyp jatqan úlan-ghayyr týrki halyqtaryn bólshektep, bir-birine aidap salyp qyzyl-qyrghyn salyp keldi. Áriyne, olardyng da ata kegi kýshti edi. Qaghanattardy birnen song birin joydy. Túqymyn túzday qúrtty. Ayamady, keskiledi, qyrdy. Týrki júrtynyng toz-tozy shyqty. Biylikke talas, ishki qyrqys, biylermen handardyn, taypalar arasyndaghy auyz birshilikting bolmauy týbi bir, týrki halqynyng týbine jetip tynyp edi. Sol qandy qasap qyrghyn әli de jalghasyp keledi. Bir sәtte tolastaghan emes. Biraq qylysh alghan qandy qyrghyn emes, ekonomikalyq-sayasy kenistigimizdi óz ýstemdigine qaratu arqyly otarlaudyng jana bir týri  beybit, tynysh, jymysqy, qiytúrqy tәsilder arqyly bodan etu shayqasy. Úly týrki júrtynyng ata jauyna ainalghan, qazirgi eki derjava elding endi eki býiirden qysa, qyspaqqa aluy barghan sayyn jiyilep keledi. Qandy shengelin alghanymen tyrnaghy әli batyp otyrghan Resey qazaq dalasyn otarlaudyng jana tәsiline myqtap kirse bastaghangha úqsaydy.

Ekonomikalyq-sayasi, әskery jaqtaghy yqpalyn bylay qoyghanda, aqparat kenistigimizdi jaulap alyp otyrghan alpauyt elding shovinistik-últshyldyq baghyttaghy sayasaty, ústanymy ózgergen emes. Dýniyening kez-kelgen jerine barsanyzda Reseydey Qazaqstannyng ishki isine kiyligip, qojandap otyrghan memleketti kórmeysiz. Biylikten tartyp, bizding býkil resurustarymyz, intelegesiyamyz solardyng mýddesine qyzmet etip kele jatqany jasyryn emes. Tәuelsizdik aldyq pa? Joq, jaryaladyq pa degen súraqqa eshkim de jauap bere almaydy. Shyn mәninde biz tәuelsiz el emespiz. Aymaqtyq, óniraralyq elge ainaldyq. Jartylay otar, jartylay tәuelsiz jarymjan elmiz. Ekonomikalyq jaqtaghy qytaydyng ýles payyzynyng artuy bizdi ondyrmasy anyq. Derjavalardyng kapitaldyq, shiykizattyq jәne qomaqty payda tabatyn, shylauyndaghy elge ainalyp qalghan siyaqtymyz..

Qytaydyng mysyq tabandap jaqyndauy, Reseyding shoqpar ýiire bastauy bir tyqyrdyng tayap kele jatqanyn bildirse kerek. Shynymende osy qauipke qarsy túra alatyn qoghamdyq pikir qalyptasty ma? Bizdegi orystyng oiymen, evreyding aqylymen, kәristing qulyghymen qimyldaytyn biylik, intelegesiya orys priemeri V. Putinnning kózqarastarymen kelise me? Putinning tilinde sóileytin biylik  Putinsha ýn qata alama? Búl súraq biz ýshin manyzdy әri eng qajetti der kezinde ashyq pikir bildirudi talap etetini shyndyq. Eshkimning kenesine qúlaq aspastan, miliondaghan adamnyn, kelesi úrpaqtyn, últtyng keleshegi men taghdyrymen eseptespesten kedendik odaqqa kirdik. Kirgemiz joq - kirgizdi. Kónbesende. Euraziyalyq odaqqa kiruge ýndegen (Ýndegen deymiz au, kir dep kijinip otyrghan) Resey priemeri V. Putinning odaghyna endi kiremiz be joq әlde qasqayyp qarsy shyghamyzba? Biylikting Euraziyalyq odaqty kópten beri ansap, birtútas ortaq ekonomikalyq kenistik, ortaq valuta degendi oilap tapqany jәne aityp jýrgenin bәrimiz de bilemiz. Biz 300 jyl boyy orys qazanynda quyrdaq bolyp quyrylyp, shala kýiip keldik. Endi es jiyar sәtte kýlimsi iyis sasyghan sol qazangha qayta týssek maysyz janyp ketpeymiz be? Súlap týsken halyqty, su týbine jibersek kelesi úrpaqqa ne betimizdi aitamyz? Búl adamnyng aqyl-oyynyng adasuy, sanasynyng әlsiregeni emes pe? Eki iyghyng shabylsa basyng qalar, al basyng shabylsa neng qalady?

Europadaghy qazirgi órkeniyetti elder sanatynda qaralatyn aghylshyn, fransuz, ispan, italiyan, portugal, german, golland elderining bәri de kezinde otarlaushy basqynshy elder bolatyn. Olarda óz kezinde, adamzatqa qarsy otarlaudyng aluan týrli zorlyq-zombylyqtaryn jýrgizip, jan-týrshigerlik qylmystargha baryp, basqynshylyq sayasatyn jýrgizip  kelse de, biraq qazirgi tanda ol elder  әsire shovinistik óktemdik kózqarastarynan, oilarynan bas tartyp, aryla bastady. Aghylshyndar jaulap alghan malay týbegindegi elderding eshqaysynyng da tiline, mәdeniyetine, dinine soqtyqqan joq. Qayta olardyng óz ana tilderinde oquyna, dinderin saqtauyna, mәdeniyetin órkendetuine jol berip otyrdy. Europalyq elder otarlaushylyq sayasatynyng basqa halyqtargha әkelgen zardaptaryn zerdelep, zerttep kelesi úrpaqtyng sanasyna kelmeske ketken óktemdik minezden ýlgi almaugha shaqyryp, órkeniyetti jolgha týsuge tәrbiyelep otyr. Álemning mәdeniyetti ozyq elderi qatarynda, europalyq odaq ayasynda júmys istep, teng dәrejede, beybit, yntymaqty, bir-birining ishki isine kiylikpey, ózara syilasyp, birge órkendep otyr. Al Resey she? Kenestik kelmeske ketken ker zamandy tiriltip, qol astynan susyp ketken elderdi qaytadan uysyna alyp, óktemdik kórsetkisi keledi. Petr I zamanynan kele jatqan úly orystyq-shovinistik pighyl men sanadan әli arylmaghan Resey, óz aumaghynda ómir sýrip kele jatqan halyqtar ýshin әli de qaterli basqynshy el retinde qaralady. Ózderin Europalyq sanaytyn, europalyq órkeniyetting kóshinen, sana-seziminen әlde qayda artta qalyp qoyghan Resey ýshin búl joldyng úzaqqa aparmasy anyq dýniye. Adamzatyng aqyl-oyy shyrqau shegine jetip, qoghamdyq-gumanitarlyq sana damyp, әlemdik qauymdastyqtyng yqpaly artyp, demokratiya men qúndylyqtyng órkeni qanatyn kenge jayyp kele jatsa da, Orys pen Qytay bayaghy ker zamannyng kebin әli kiyip keledi. «Den» gazetining kәulandyruynsha, qazirgi azat Ukrainanyng belgili qogham qayratkerlerining biri ashu-yza ýstinde «Rossiya ózining Moskva kniyazdigi kezindegi shegarasyna qayta týskenge deyin, biz ózimizdi qauipsiz dep sanay almaymyz», degen eken. Kýlli týrki júrtyna ghana emes, ózimen qandas, dini bir, tili jaqyn deytin slavyan tektes halyqtardy da ondyrmaghany anyq. Mordva, komi, karel, udmurt, ukraiyn, gruziyn, armiyan siyaqty slavyan tektes halyqtardy tabanyna salyp ezip kelgeni tariyhqa ayan. Álemdik órkeniyetter toghysyp, adamzat tynyshtyq pen beybitshilikting altyn besiginde terbeludi armandasa da, әli kýnge deyin ózine baghynyshty kavkaz halyqtaryn qyryp-joyyp ústap otyrghan Resey ýshin de jerining 60 payyzy basqa últtardiki bolsa da, olardy bas kótertpey joy sayasatyn ashyq jýrgizip, qarsylyq kórsetip, últtyq tepe-tendikti talap etetin, halyqtardy feodaldyq zamannyng tәsilimen, tilegimen eseptespesten, halyqaralyq qauymdastyqty elemesten ayausyz qyrghyngha úshyratyp keledi. Basqa halyqtardyng mәdeniyetimen, qúndylyghymen sanaspau, olardy ózderinen tómen sanau, orayy kelse, qúrtyp jiberu niyetinen  bir sәtte tanghan emes. Týbimiz bir, týrki júrty sanalatyn qyrghyzyng sayasy qyrghyn salyp, ózimshil óz aghang ózbek ózeurep, qúmdaghy týrkimen týnilip, Ázerbayjan qarabaqpen әlek bolyp otyrghanda týrki júrtynyng basy әzirge birgetin týri bilinbeydi.

Keskilesken ker zamanda, aqtaban-shúbyryndy bolyp tozdyq, kenestik tar zamangha kelgende ashtyqtan qyryldyq. Qyzyl ipmeriyanyng qiytúrqy sayasatynyng qúrbany bolyp, býkil ruhany qúndylyghymyzdan ajyrap qúryp kete jazdadyq. Biraq bәri de auyz birshilikting joqtyghynan, baqaday shulaghanymyzdyng kesirinen edi. Sol kesirin tiygizgen ker auyz qylyghymyz әli jalghasyp keledi. Bireuimiz dinge, bireuimiz tilge, dilge qarsy shyqtyq. Ziyaly qauymnyng úitqysy sanalatyn, qazaqtyng sózin sóileydi-au deytin, jeti jýzden astam jazushydan anyq jeti jazushyny tappaysyn. Eki Múhtar eki jaqta jatyp, bir-birine ata kegi ketkendey shýilikse, Túnghyshbay men Asanәli anadaydan bir-birine shoqpar ala jýgiredi. Ataq pen danqqa, memlekettik syilyqqa talasyp, aqparat, baspasózde bir-birimen qyrqysyp, qyzyl kenirdek bolugha uaqyt tabatyn ziyalysymaqtarymyz últtyq mýddege kelgende bir auyz sóz aitugha jaramaydy. Tildik jaqtan da, dindik jaqtan da, bólinip, qyryq pyshaq bolghan, halyq pen biylikting arasynda kópir boludan qalghan, bas-basyna partiya, qoghamdyq úiym qúryp, eldi yryn-jyryng etken ziyalydan qazaqtyng kónili bayaghyda qalghan. Abaydyn: «bas-basyna by bolghan ónkey qiqym» dep zar jylap ketkeni bar. Bәrining kózdegeni qazaqtyn, últtyng mýddesi emes, jeke basyneyng bala-shaghasynyng qamy men qareketi ghana. Elbasynyng aldynda kitabin, bala-shaghasyn maqtap, elge sinirgen enbegin dәriptep, úzaq-sonar sarnap ketetin aghalarymyzdyng qylyghy aqylgha syimaydy. Últtyq intelegesiyanyng arasyndaghy alauyzdyq, bólinushilik jyl ótken sayyn úlghayyp kele jatpasa, azayghan emes. Tәuelsizdikten keyingi jyldar da, qazaq jazushylary, tarihshylary rugha, jýzge, jikke, jerge bólinip, han men biyge, batyrlar men jyraulargha talasatyn, qazaq tarihyndaghy belgili, aty anyzgha ainalghan aruaqty adamdardy rugha menshikteytin túrpayy, pasyq qylyqtarmen ainalysyp ketti. Joqtan bardy jasap, tarihta bolmaghan, bolsa da qatardaghy kópting biri sanalatyn adamdardan by men batyr, túlgha jasaudan aldymyzgha jan salmadyq. Qazaq halqy ejelden syilap, pir tútyp, atyn anyzgha ainaldyryp kelgen abyzdarymyz ben túlghalarymyzdy, batyrlarymyzdy qaralap, olardyng tarihy kelbeti men últ aldyndaghy bedeline kir jaghudan tayynbaytyn, iymenbeytin dengeyge jettik. Birin zor qylyp, ekinshisin qor qylyp kórsetu ýirenshikti qúbylysqa ainaldy. Últtyng tәuelsizdikten keyingi taghdyry, tili men mәdeniyeti qúrsauda bolghan halyqtyng tarihy sana-sezimi men últtyq ruhynyng әlsireui óz últymyzdan shyqqan iri, asa bilimdi, quatty intelegesiyanyng qoldauymen kómegine zәru edi. Alayda, kenestik kezennen beri qalyptasyp, tamyryn terenge jiberip alghan ziyaly qauymnyng arasyndaghy eki jýzdilik derti asqynyp ketkeni sonsha, biylik qúrlymdaryna deyin órmekshining torynday úyasyn salyp ýlgirdi. Qara qazan, sary balanyng qamyn oilamaytyn, kenestik kezenning shekpeninen shyqqan, últtyq intelegesiya  tәuelsiz elimizdegi últtyq baghyttaghy mәselelerdi sheshu jaghyna  kelgende dәrmensiz, qayratsyz bolyp shyqty. Ózining shynay әlsizdigin, qauqarsyzdyghyn kórsetip aldy. Bir jýzden, bir rudan, bir oblystan jasaqtalghan biylik ókilderi payda boldy. Tipti keybir mekemelerde bir atadan qúralghan adamdardyng otyrghanyn kórgende ne aitaryndy da bilmeysin. Ózining tuys-tughandarymen, qúda-jekjattarymen, baldyzdarymen bir mekemening kadrlaryn toltyra saludan úyalmaytyn dengeyge jetti. Oppozisiyanyn, zang shygharushy organ sanalatyn parlamenttegi deputattardyng shyn mәninde últqa qyzmet etpeytinin, qazaqtyng ruhyna, tiline ashyq qarsy shyghyp otyrghan kýiki tirligin halyq óz kózimen kórip otyr. Kimnin-kim ekeni kópshilike mәlim boldy. Óz últyna opasyz, maydansyz, jelbuaz adamdardyng osy әrketteri qazaq tarihyna qara әrippen jazylary dausyz. Tәuelsizdikten keyingi qazaq ziyalylarynyng boyyndaghy jaltaqtyq, qorqaqtyq, salghyrttyq, bilimsizdik, últtyq  memleketting qalyptasuy men nyghangyna ólsheusiz zardabyn tiygizip keledi. Otarshyldyqtan qalghan qúldyq sana men tәrbiye, qytaydan qorqatyn, orystan ýrketin jiyirkenishti psihiologiya keyingi jetilip kele jatqan tәuelsiz jas buynnyng ósip-jetiluine, azat oily sana men últtyq ruhty qalyptastyruyna, azamattyq qoghamnyng tolyq qandy mýshesi bolyp jetiluine keri әserin tiygizip otyrghany ashyndyrady.

Kenestik kezendegi últtyq intelegesiyanyng últtyng mýddesi men bedelin qorghaudaghy róli asa joghary bolghanyn moyyndauymyz kerek. Múhtary, Bauyrjany, Ghabity, Sәbiyti bolghan halyq eshtemeden alandamady. Joqtaushysy, joqshysy bar ekenine sendi. Qylyshynan qan tamyp túrsa da, sol kezdegi kenestik biylik últtyq maqtanyshymyz bolghan, ýrkerdey toptan kәdimgidey qaymyghatyn. Eseptesuge, olardyng sózin tyndaugha mәjbýr bolatyn. Sayasy sahnada da olardyng talap-tilekterimen sanasugha tiyis boldy. Totalitarlyq jýiening qandy qyrghynyna úshyraghan jeltoqsan kóterilisi de, últyq qorghanymyzdyng әlsizdiginen, osynday túlghalardyng kózi joqtyghynan ashyq janyshtaugha úshyrady. Qazirgi kezdegi qazaq halqy ashyq tenizge shyghyp, óz baghytynan adasyp ketken, eskeksiz, kapitansyz kemege ainaldy. Ghabiytine, Sәbiytine jetpese de, jete qabyl túlghalarymyz, aghalarymyz, arystan minezinen aiyrylyp, itayaq jalap, kýshik bolyp qynsylap ketti. Bolmysy, ruhy orystanghan, óz últynan bas tartyp, orys kóshine ilesip ketken, biraq  jol ortada kóshke ilese almay, orysqa da kereksiz bolyp júrtta qalghan qandastarymyz (Oljas Sýleymeneov, Núrbolat Masanov, Ermúhammet Ertisbaev, Núrlan Erimbetov, Erlan Ydyrysov.... búlardyng qatary myndap sanalady) qayta qayyrylyp, úiysyp, airanday úiyp otyrghan qauymgha, óz qandastaryna uyttana shabuyldady. Qazaq osyndayda: qayta shapqan jau jaman demeushi me edi? Qasqyrday talady. Ayyqpas jara saldy. Jansebil, tózimdi, qargha-tamyrly qazaghym búlardyng da qylyghyn keshire bildi. «Ishten shyqqan shúbar jylanym», dep olar salghan jaranyng auzyn jalap otyra berdi. Áli kýnge deyin tórden oryn berip tóbesine kóterip, moynyna mingizip keledi. Olardyng qolymen de, isimen de jasalghan ashyq ta, jasyryn da últtyng ruhaniy-mәdeniyetine, tiline, iydeiyalogiyasyna bolmysyna jat, syzat týsire salghan ziyandary, qiyanattary әkelgen zardaptarynyng kesirin aqtaban-shúbyryndy da salghan oirattyng oiranynan,  ashtyqta qynaday qyrylghan qazaqtyng azaby men tozaghynan kem týspeytinin biz әli kýnge deyin sezgen de joqpyz. Últtyq bolmysymyzgha, ruhaniyatymyzgha keltirgen ólsheusiz zardabyn kelesi úrpaqtyng qanshama ghasyr tartatynyn elestetuding ózi qiyn shyghar. Qasqa aighyrlardyng salghan әleginen qútylu onay shyghar, alayda tóbel qúlyndarynyng ortamyzda, kýndelikti qoghamdyq ómirimzdegi kóptigi tolghandyrmay qoymaydy.

Birtútas últtyq iydeiyalogiyanyng joqtyghy, jón-silter baghyttyng bolmauy, alash tuynyng astyna biriktiretin úly kýshting әlsireui, arnamyzdan adastyryp bara jatqany, kónilge qayau týsiredi. Halyq shynynda kimge senerin aiqyn bilmeydi. Qogham kim kóringennning qanaghatsyz oilary men qúnsyz kózqarastarynyng qúrbanyna ainalyp barady. Radio-telearna, aqparat, baspasóz salasy memleket jaghynan qarjylandyrylsa da, kimderding mýddesine qyzmet etip, sózin sóilep otyrghanyn angharu qiyn emes ekeni belgili. Últtyng sózin sóilep, joghyn joqtaytyn sanauly gazetterimizden basqa qaptaghan orys tildi basylymdaryng týgelge juyghy qazaq mýddesimen bas qatyryp otyrghan joq. Olardyng qay taudyng shóbin ansaytyny, kimderge qarap úlyitynyn, besitegi balagha deyin anyq biledi. Altaydan qytay qorghanyna deyin, úly sibir dalasynan balqangha sozylyp jatqan tútas aziya men men europany jalghaghan týrki halyqtarynyng altyn besigine, qút mekenine ainalghan euraziya dalasynda bir kezderi Altyn ordaday úly imperiya dәurendegen úlan qayyr dalada ózderi jaulaushy atanghan, tili de, týri de, mәdeniyeti de jat bolghan halyqtyng otarynan shyqqan tәuelsizdik alyp, óz qoly endi auzyna jetken tәuelsiz elderdi qaytadan bodandyq qamytyna týsiruding ailasyna kóshken júrtqa jalghasty bodan boluy aqylgha da, aqiqatqa da syimaytyny dausyz. Shyghystyq úly órkeniyetting kókjiyeginen susyndaghan, dalalyq kóshpendi mәdeniyetting iyesi atanghan, óz senimi men nanymy bar, músylman qauymyna jatatyn týrki júrty ýshin úly birlik kerek ekeni beseneden belgili. Basqa halyqtardy qúldanugha, jer betinen joq qylugha bolatyn ker zaman kelmeske ketse de, alayda óz qol asytyndaghy týrki jәne qapqaz halyqtaryn tilinien, mәdeniyetinen, dininen bezdiruge qanshama ghasyr júmsa da, olardyng bayyrghy halyq bolyp qala beretinin Resey biyleushileri әli týsinbey keledi. Sibir dalasyndaghy týrki-monghúl halyqtary óz tilinen, dininen mәdeniyetinen aiyrylugha shaq qalsa da, olar óz ruhyn әli de saqtap keledi. 3000 jyldyng aldynda joghalyp ketken tilin qaytadan qalpyna keltirgen eureyler әlemdik órkeniyetting kósh bastaushysyna ainalyp ýlgirdi. Jaulaushylyqtyn, ózge halyqtardy qúldanudyn, mesheu otarshyldyq sananyng dәureni kelmeske ketkenin әli de týsine almay kele jatqan әlemdegi eki memleket ol - Qytay men Resey ekeni belgili. Týrki júrtynyng altyn besigine ainalghan euraziya dalasynyng danqyn asyrghan úly memleket Altyn orda ghana edi. Altyn ordanyng  euraziyalyq odaqqa ainalyp, tili de, dini de, týri de jat, bógde júrtqa endi qaytyp  bodan bolmasy anyq, oghan halyq ta, týbi bir týrki de, tegi bir qandas qauym da kónbes. Qasiyetti, týrki-monghúl júrtynyng altyn besigi sanalatyn, ken-baytaq úly dala basqynshylardy, jat júrttyqtardy óz bauyryna tartqan emes, tartpaydy da. Olardyng da mәngilik taban tirep túra almaytynyn tylsym tabighattyng ózi-aq aighaqtap túr.

«Abay-aqparat»

Paydalanghan әdebiyetter:

1.     Múhtar Maghauiyn. Qazaq tarihynyng әlippesi (137- bet)