Seysenbi, 19 Nauryz 2024
46 - sóz 5356 2 pikir 30 Mamyr, 2020 saghat 11:41

Ólmegeni ýshin qorlau...

Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýni dep jatyrmyz ghoy. Soghan oray bir jaghday eske týsedi. 1992 jyldyng jazynda bizding «Halyq Kenesi» gazetining redaksiyasyna ayagózdik Zeynel-Ghabiyden Temirghaliyev degen jasy jetpiske tayaghan ýlken kisi keldi. 1942 jyly 17 jasynda óz erkimen súranyp maydangha attanghan eken. Kóptegen shayqasqa, onyng ishinde Kursk iyinindegi әigili teketireske qatysqan. 1943 jyly 2-mausymda auyr jaraly kýide nemisterding qolyna týsedi.

Esin jighan bozbalany Poltava qalasyndaghy tútqyndar lagerine qamaydy. Ary qaray qorlyq pen azap. Top bolyp úiymdasyp birneshe ret tútqynnan qashady. Qayta qolgha týsedi. Jaza! Ólimshi etip úryp soghu, tepkileu. Auzyndaghy kýlli tisin tepkilep syndyrghan. Polisha jerinde auyr jer qazu júmystarynda jýrgende irikteuden ótkizip Chehoslovakiyanyng Miyaua degen jerindegi Alimov degen bireu basqaratyn músylman polkine әkeledi.

Jeltoqsan aiynda polkten jappay qashu úiymdastyrylyp, Zeynel-Ghabiyden әzer degende ukraindyq partizandar qataryna qosylghan. Búl kenes ofiyseri, podpolkovnik A.Snejiskiy basqaratyn partizan brigadasy edi. Jas qazaq jauyngeri partizan otryadynda ózin jaqsy jaghynan kórsetedi. Tapqyrlyghy men adaldyghy ýshin joldastarynyng arasynda bedeldi bolady. Aymaqty kenestik túraqty әskerler bosatqan kezde aiyryqsha bólim múqiyat tekseruden ótkizip, Ukrain maydanyndaghy 239 polkke qatardaghy jauynger etip bekitedi. Birneshe jauyngerlik medalidargha ie bolady.

1947 jyly densaulyq jaghdayymen demoblizasiyalanyp, elge qaytyp oralghanda KGB qyzmetkerleri tútqyndap, әigili 58 statiyanyng birinshi tarmaghymen 25 jylgha sottap jibergen. Tergeushilerding qorlyghy, adam aitqysyz qinau men zәbirleu nemis lagerlerinen de asyp ketken.

Anadyrdaghy altyn óndirisinde júmys isteydi. Jolda parahod truminde syqastyrylghan 3700 tútqynnyng birazy qaza tabady. Zeynel-Ghabiyden Stalin ólgen son, 1956 jyly ghana aqtalyp, elge oralady. Beybit enbekke aralasady. Biraq maydanger retinde tórge shygharyp, qúrmet kórsetilmek týgili bosaghagha jolatylmaydy. Qolynda Ukraina memlekettik arhiyvining Snejinskiy basqarghan partizan brigadasynda jauynger bolghandyghyn rastaytyn anyqtamasyna da qaramaydy. Toqsanynshy jyldardyng ózinde Taskesken audandyq әskery komissary Orysbay Múqajanov degen «sen satqynsyn» dep maydangerding kuәligin de tartyp alghan. Sol Zekeng soghysta ólip qalmaghanyna qatty ókinetin. Qazir ómirde bar ma, joq pa bilmeymin. (Zekenning maydandyq jәne tútqyndyq taghdyry mening 2010 jyly jaryq kórgen "Jenis qayghysy" atty kitabymda bayandalghan).

Mine, osy sayasy qughyn-sýrginge jata ma, jatpay ma? Sol 58 statiya! Sovet-german soghysynda orys komandirlerining әskery sauatsyzdyghynan nemese satqyndyghynan bes millionday qyzyl әsker tútqyngha týsken. Solardyng ishinde 50 mynday qazaq soldaty men ofiyseri bolghan. Tútqynnan qashyp sheteldik Qarsylasu qozghalystaryna qatysqandary qanshama?! Elge tiri oralghandarynyng kóbi Zekenning kebin kiygen. Aldy 25, arty 10 jyl arqalap kete bergen. Tәuelsiz Qazaqstan jaghdayynda solardyng taghdyry da bizdi bey-jay qaldyrmaghany dúrys.

Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandarynyng tizimine osy Zeynel-Ghabiyden aghalarymyz tәrizdi qughyngha úshyratylghan maydanger esimderi de qosyluy kerek dep oilaymyn!

Marat Bәidildaúly Toqashbaev,

Jazushy, publisist.

Abai.kz

2 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1440
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 1653
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 2819