ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى دەپ جاتىرمىز عوي. سوعان وراي ءبىر جاعداي ەسكە تۇسەدى. 1992 جىلدىڭ جازىندا ءبىزدىڭ «حالىق كەڭەسى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىنا اياگوزدىك زەينەل-عابيدەن تەمىرعاليەۆ دەگەن جاسى جەتپىسكە تاياعان ۇلكەن كىسى كەلدى. 1942 جىلى 17 جاسىندا ءوز ەركىمەن سۇرانىپ مايدانعا اتتانعان ەكەن. كوپتەگەن شايقاسقا، ونىڭ ىشىندە كۋرسك يىنىندەگى ايگىلى تەكەتىرەسكە قاتىسقان. 1943 جىلى 2-ماۋسىمدا اۋىر جارالى كۇيدە نەمىستەردىڭ قولىنا تۇسەدى.

ەسىن جيعان بوزبالانى پولتاۆا قالاسىنداعى تۇتقىندار لاگەرىنە قامايدى. ارى قاراي قورلىق پەن ازاپ. توپ بولىپ ۇيىمداسىپ بىرنەشە رەت تۇتقىننان قاشادى. قايتا قولعا تۇسەدى. جازا! ءولىمشى ەتىپ ۇرىپ سوعۋ، تەپكىلەۋ. اۋزىنداعى كۇللى ءتىسىن تەپكىلەپ سىندىرعان. پولشا جەرىندە اۋىر جەر قازۋ جۇمىستارىندا جۇرگەندە ىرىكتەۋدەن وتكىزىپ چەحوسلوۆاكيانىڭ مياۋا دەگەن جەرىندەگى اليموۆ دەگەن بىرەۋ باسقاراتىن مۇسىلمان پولكىنە اكەلەدى.

جەلتوقسان ايىندا پولكتەن جاپپاي قاشۋ ۇيىمداستىرىلىپ، زەينەل-عابيدەن ازەر دەگەندە ۋكرايندىق پارتيزاندار قاتارىنا قوسىلعان. بۇل كەڭەس وفيتسەرى، پودپولكوۆنيك ا.سنەجيتسكي باسقاراتىن پارتيزان بريگاداسى ەدى. جاس قازاق جاۋىنگەرى پارتيزان وتريادىندا ءوزىن جاقسى جاعىنان كورسەتەدى. تاپقىرلىعى مەن ادالدىعى ءۇشىن جولداستارىنىڭ اراسىندا بەدەلدى بولادى. ايماقتى كەڭەستىك تۇراقتى اسكەرلەر بوساتقان كەزدە ايىرىقشا ءبولىم مۇقيات تەكسەرۋدەن وتكىزىپ، ۋكراين مايدانىنداعى 239 پولككە قاتارداعى جاۋىنگەر ەتىپ بەكىتەدى. بىرنەشە جاۋىنگەرلىك مەدالدارعا يە بولادى.

1947 جىلى دەنساۋلىق جاعدايىمەن دەموبليزاتسيالانىپ، ەلگە قايتىپ ورالعاندا كگب قىزمەتكەرلەرى تۇتقىنداپ، ايگىلى 58 ستاتيانىڭ ءبىرىنشى تارماعىمەن 25 جىلعا سوتتاپ جىبەرگەن. تەرگەۋشىلەردىڭ قورلىعى، ادام ايتقىسىز قيناۋ مەن زابىرلەۋ نەمىس لاگەرلەرىنەن دە اسىپ كەتكەن.

انادىرداعى التىن وندىرىسىندە جۇمىس ىستەيدى. جولدا پاراحود تريۋمىندە سىقاستىرىلعان 3700 تۇتقىننىڭ ءبىرازى قازا تابادى. زەينەل-عابيدەن ستالين ولگەن سوڭ، 1956 جىلى عانا اقتالىپ، ەلگە ورالادى. بەيبىت ەڭبەككە ارالاسادى. بىراق مايدانگەر رەتىندە تورگە شىعارىپ، قۇرمەت كورسەتىلمەك تۇگىلى بوساعاعا جولاتىلمايدى. قولىندا ۋكراينا مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ سنەجينسكي باسقارعان پارتيزان بريگاداسىندا جاۋىنگەر بولعاندىعىن راستايتىن انىقتاماسىنا دا قارامايدى. توقسانىنشى جىلداردىڭ وزىندە تاسكەسكەن اۋداندىق اسكەري كوميسسارى ورىسباي مۇقاجانوۆ دەگەن «سەن ساتقىنسىڭ» دەپ مايدانگەردىڭ كۋالىگىن دە تارتىپ العان. سول زەكەڭ سوعىستا ءولىپ قالماعانىنا قاتتى وكىنەتىن. قازىر ومىردە بار ما، جوق پا بىلمەيمىن. (زەكەڭنىڭ مايداندىق جانە تۇتقىندىق تاعدىرى مەنىڭ 2010 جىلى جارىق كورگەن "جەڭىس قايعىسى" اتتى كىتابىمدا باياندالعان).

مىنە، وسى ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە جاتا ما، جاتپاي ما؟ سول 58 ستاتيا! سوۆەت-گەرمان سوعىسىندا ورىس كومانديرلەرىنىڭ اسكەري ساۋاتسىزدىعىنان نەمەسە ساتقىندىعىنان بەس ميلليونداي قىزىل اسكەر تۇتقىنعا تۇسكەن. سولاردىڭ ىشىندە 50 مىڭداي قازاق سولداتى مەن وفيتسەرى بولعان. تۇتقىننان قاشىپ شەتەلدىك قارسىلاسۋ قوزعالىستارىنا قاتىسقاندارى قانشاما؟! ەلگە ءتىرى ورالعاندارىنىڭ كوبى زەكەڭنىڭ كەبىن كيگەن. الدى 25, ارتى 10 جىل ارقالاپ كەتە بەرگەن. تاۋەلسىز قازاقستان جاعدايىندا سولاردىڭ تاعدىرى دا ءبىزدى بەي-جاي قالدىرماعانى دۇرىس.

ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىنىڭ تىزىمىنە وسى زەينەل-عابيدەن اعالارىمىز ءتارىزدى قۋعىنعا ۇشىراتىلعان مايدانگەر ەسىمدەرى دە قوسىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن!

مارات ءبايدىلداۇلى توقاشباەۆ،

جازۋشى، پۋبليتسيست.

Abai.kz