Alda kele jatqan jurnalisterding kәsiby merekesi kýni qarsanynda kópten beri kókeyde jýrgen oilarymnyng bir parasyn ortagha salghandy jón kórip otyrmyn. Jalpy qazaq tildi búqaralyq aqparat qúraldarynyng ishinde oblystyq dengeydegi baspasózding orny erekshe desek, artyq aitqandyq bolmas.  Óitkeni olar halyqqa jaqyn, negizinene sol aimaqtaghy mәselelerdi qamtidy. Mine, osynday sebepti  respublikalyq gazetter olargha bәsekeles bola almaydy.

Al endi sol gazetter ózderine jýktelgen mindetterdi qanshalyqty tolyq atqaryp keledi? Óz ónirindegi týiindelip qalghan mәselelerdi ashyq jazyp, qordalanghan problemalargha halyqtyng da, biylikting de nazaryn audaryp jýr me degen mәselerge keler bolsaq, oghan túshymdy jauap bere almas edik. Basyn ashyp aitalyq, biz barlyq kinәni búl jerde gazet redaksiyasyna artyp qoidan aulaqpyz. Oblystyq budjetten tolyghymen qarjylanyp otyrghandyqtan, qúryltayshysyna, yaghny oblys әkimine tikeley baghynyshty. Onyng ýstine sol qúryltayshynyng óz gazetine qaraugha múrshasy joq bolghandyqtan, barlyq jýkti «memlekettik basqaru organy» dep atalatyn oblystyq ishki ister basqarmasy degenning moynyna  birjolata artyp qoyghan. Ol - búl gazetter ýshin «aq degeni alghys, qara degeni qarghys», betine jan balasy batyp qaray almaytyn myqty mekeme. Búl endi elimizding tәuelsizdik alghandaghy kelgen «janalyq». Búryn gazetter tikeley obkomnyng iydeologiya jóninidegi orynbasaryna qaraytyn. Onday orynbasarlar qazir de bar. Ol da búrynghyday baqylay alady. Alayda qazir bar biylik janaghy basqarmanyng qolynda. Mýmkin, osynday qosymsha basqarmany oilap tappay-aq búrynghysynsha býkil biylikti sol orynbasargha bergen dúrys bolar ma edi?  Kereksiz apparattardy tudyra berip qajeti ne? Tek budjetke qosymsha salmaq bolmasa.

Al búl basqarma degening asa qúdyretti mekeme. Oblystyq qazaq gazetine kim bolsa, sony әkelip qonjita saluy әbden mýmkin. Eng bastysy, sol basshygha jaqsang bolghany. Mýmkin, synyptasy  shygharsyn, mýmkin bir kezde bir mekemede birge istegen bolarsyn, bolmasa, qazaqta ne kóp, naghashy, jiyen, qúda, bóle degen tuystar bolyp jatyr emes pe? Tandaghanyndy al. Al endi onyng gazetten qanshalyqty habary bar, jalpy osy gazetke júrtty eleng etkizetin maqala jazghan jan ba, gazet redaksiyasy degen újymnyng tynys-tirshiligin bile me, ol oblysta qanshalyqtiy myqty jurnalist esebinde tanymal sekildi úsaq-týiek dýniyelerge eshkimning de basy auyrmaydy.

Mine, osydan keyin әlgi redaktor oblystyq әkimdikke qarap, jәutendep otyratyndyghy belgili ghoy. Oblys әkimining jýrgen-túrghany, qayda barghan, ne degenine deyin gazetting әr nómiri sayyn tәptishtep jazylady. Ol mindetti týrde suretpen әsemdeledi.Onyng ýstine ana memlekettik tapsyrys degen taghy bar. Onda jýieli týrde jazylugha tiyisti qyruar taqyryp bar. Ony da qamtu kerek. Áytpese beriletin aqshadan yaghny nәpaqadan qaghylasyn. Múnsyz kýning qaran. Gazetke jazyludan týsken qarjy kóp nәrsege jete bermeydi. Sonan son, amalsyz aldymen әlgindey maqalalardyng gazet betinen týspeuin qadaghalaysyn. Olar negizinen memleketik organdardyng «tamasha» jetistikteri jayly bolyp keledi. Syn aitugha bolmaydy. Óitkeni ol, birinshiden, memlekettik tapsyrysqa jatatyn tizimge enbeydi, yaghny aqshasy tólenbeydi. Ekinshiden, ýlken problema kótergen, halyqtyng kókeyin dóp basatyn, shyndyqty shyryldatyp aitatyn kesek dýniyelerdi aitpaghanda, sәl ghana syny bar maqalagha әkimdiktegiler qashanda tiksine qaraydy. Oldardyng oiynsha oblystaghy sheshilmey jatqan dýniyelerdi jazu - oblysty basqa ónirlermen salystyrghanda jaman jaghyna kórsetu, yaghny imidjin tómendetuge sebepker bolady. Demek, múnday dauly mәselelerden aulaq jýrgen jón.

Men barlyq jerde jaghday osynday siyqsyz kýide dep aita almaymyn. Óitkeni men barlyq oblystardy aralap, gazetterin saralap otyrghan joqpyn. Ár jerde әrturli, әriyne. Mәsele, bir kezde myna qasymyzdaghy Soltýstik Qazaqstan oblysynyng әkimi bolyp istegen Tayyr Mansúrovtyng sol jerdegi «Qyzyljar» gazetin mýsәpir kýiinen eng joghary dәrejege jetkizgenin anyq bilemin. Óz kózimmen kórdim. Bir kezde «Ortalyq Qazaqstan» gazetin basqarghan  marqúm Maghauyya Sembaydyng da oblys әkimining gazetke degen erekshe qamqorlyghyn aityp, auzynan tastamaytyn. Ana «Atyrau» gazetindegi Isatay Balmaghanbetovtyng de myqty jurnalist ekendigin biletindikten, sol gazette de kóp problema joq ekendigine senimdimin.

Jalpy, bәrin de týgel әkimdikke jaba beruge bolmas. Eger gazetke ataghy elge tanymal, ózindik pikiri, aitar oiy bar kәsiby jurnalist kelse, ol redaktor esebinde biylikting de, oqyrmannyng da jýrekterine jol tauyp., qiynnan qiystyryp, oblystaghy kýrmeui kóp dýniyelerden ainalyp ótpesi belgili. Al gazetke kezdoysoq, tamyr-tanystyqpen kelgen basshydan onday «erlikti» kýtu qiyn. Óitkeni ol óz dengeyin biledi. Sondyqtan da eng onay jol - jergilikti biylikti maqtaudan jamandyq kórmesin biilip, typ-tynysh otyrady.

Áriyne, óz qúryltayshy bolyp tabylatyn oblys әkimi oqtyn-oqtyn gazet redaksiyasyna kelip, ondaghy qarapayym tilshilermen (redaktormen emes) emin-erkin sóilesip, olardyng kókeyinde ne bar ekendigin bilip otyrsa, eki jaqqa da paydaly bolar edi. Ókinishke oray, bizde múnday jaghday kópten beri bayqalmaydy.

Mne osy jergilikti gazette kóp jyldar istegennen keyin keybir mәselelerding betin sipap ghana aityp otyrmyn. (Mәselen, ózgesin bylay qoyghanda, sonday tamyr-tanystyqpen kelgen bir redaktordyng redaksiyagha tiyesili qarjyny qaltasyna basyp, sottalyp kete jazdaghanynyng ózi nege túrady?) Eger ashy shyndyqty ashyp aitar bolsam, «E, Jәkeng ózi ketken son, kóre almay jamandap otyr ghoy» degen qanqu sózderding órship ketetindigin jaqsy bilemin. Ótkende osy portalda «Oblys әkimi Arhiymed mine alty jyldan astam uaqyt boyy óz gazetining esigin de ashqan joq» degen bir auyz sózim ýshin maghan qarsy bir emes, eki maqala jazylghan. Múndayda, әriyne, әkimning jandayshaptary men jaghympazdary qarap qalmasy belgili. Degenmen, ómirimning kóp bóligi osy gazette ótkendikten onyng qazirgi taghdyryna bey-jay qaray almasym belgili.

Mekerelering qútty bolsyn, әriptester!

Asa qúrmetpen, Jaybergen Bolatov, 

«Qazaqstannyng qúrmetti jurnaliysi»

Abai.kz