«Jeti júrttyng tilin bil,
Jeti týrli ilim bil» - deydi qazaq. Dәl osy maqal bizding býgingi keyipkerimizge arnalghanday. Biraq ol jeti til emes, toghyz tilde erkin sóileydi. Al jasy - bar-joghy jiyrma ýshte. Tórtkýl dýniyeni sharlap, toghyz tilde sóz saptaghan sabazdyng esimi - Nematulla Nadjmuddiyn. Esimi qúlaqqa tosandau estilgenmen, qany bir qandasymyz. Jat júrtta atameken, tughan jerdi ansaghan Nematulla: «Shet jaqta jýrsem de ghalamtordan Qazaqstan jayly kóp oqitynmyn. Ásirese, әl-Faraby atyndaghy Qazaq Últtyq uniyversiyteti meni qatty qyzyqtyratyn. Búl oqu ornynda bilim beru dengeyi óte joghary jәne búl jerdi bitirgen azamattar bedeldi qyzmetterge ie bolyp jatady. Qazirgi memleket qayratkerlerinin, ghalymdardyn, aqyn-jazushylardyng deni osy uniyversitten bilim alghandar. Men bilimimdi terendetuge Týrkiya, Kanada sekildi elderding joghary oqu ornyna tapsyrsam da bolatyn edi. Biraq men óz elimde bilim aludy jón kórdim», - deydi. Osynday asyl armandary Nematullany 2004 jyly alghash ret qazaq jerimen qauyshtyrady. Almaty qalasyna kelip, grantqa oqugha týsu ýshin test tapsyrmaqshy bolady. Alayda qazaq tilin jaqsy bilmeytindikten búl synaqtan óte almasyn bilip, ózine qarastyrylar jenildikter jayly Almatydaghy kóshi-qon úiymynan kómek súraydy. Odan esh qayran bolmaghan son, aqyly negizde bolsa da oqugha týsemin dep, qaysar jigit Últtyq uniyversiytetting shyghystanu fakulitetine qújattaryn tapsyrghaly jýrgende әkesi qaytys bolghandyghyn estip, Aughanstangha qaytyp ketedi. «Ákem qaytys bolghan son, biraz uaqyt qol ýzuge tura keldi. Sosyn otbasymyzben osynda kóship keldik. Qazaqstannyng azamattyghyn aldyq. 2008 jyly QazÚU-ge qayta tapsyryp, shyghystanu fakulitetining arab tili mamandyghyna aqyly negizde oqugha týstim. Men negizinde tórt elding mektebinde oqydym. Ýshinshi synypqa deyin Týrkiyada oqysam, odan keyin Aughanstan, Iran, Pәkstan elderinde bilim aldym. Ár elde kóship-qonyp jýrgendikten, sol elderding ana tilin iygeruge mәjbýr boldym. Týrkiyada - týrik, Aughanstanda - pushtun, ózbek, tәjik, dariy, Iranda - parsy, Pәkstanda - urdu, hindy tilderin ýirendim. Oghan qosa, Týrkiyada halyqaralyq qazaq-týrik liyseyinde aghylshyn tilin terendetip oqytatyndyqtan esh qiyndyqsyz ýirenip aldym. Búl mening 7-13 jas aralyghyndaghy kezim bolatyn», - deydi ana tilinde esh mýdirmesten. Arab tiline týsken sebebi jogharyda atap ótken parsy, týrik, pushtun tilderinde 65-70 payyz arab sózderi kezdesedi eken. Tek onymen shektelmey, bolashaqta Batystan - taniya, Shyghystan - kaviya tilderin ýirenbekshi. Nematullanyng aldyna qoyghan maqsattary da erekshe. «Aman-esen oquymdy bitirgen son, osy ýirengen tilderimdi paydalanyp, sózdik jasau oiymda bar. Parsysha-qazaqsha, qazaqsha-parsysha jәne aghylshynsha-qazaqsha, qazaqsha-aghylshynsha degendey. Sonymen qatar Abay, Shәkәrim, Ahmet syndy qazaqtyng birtuar ziyalylarynyng tóte jazumen, shaghatay tilimen jazylghan shygharmalaryn zerttep, әdebiyettanugha da óz ýlesimdi qossam, arab, parsy shygharmalaryn qazaq tiline tәrjimalap, mәdeniyet, әdebiyetindegi janalyqtaryn qazaq jastaryna jetkizsem», - degen niyetin bildirdi. Onyng әr sózinen algha úmtylushylyq, «bilsem, kórsem» degen ynta-jiger anyq bayqalyp túrdy. Birinshi kursty ýzdik tamamdaghan Nematulla kelesi jyly grantqa iliguden ýmitti.
Keleshekte audarmashy, tiltanushy, bilikti maman, uniyversiytetke múghalim bolyp qaludy da qalaydy. Qazir de til ýirenem degen dostaryna, talapkerlerge aghylshyn tilinde sabaq berip jýr. Talanty erek, talaby tauday Nematullany Qazaqstannyng bilim, ghylym, óner salasynda ózindik qoltanbasyn qaldyrar belgili azamat bolady dep senemiz.

Botakóz SÁTIYEVA, TarMU-dyng studenti

«Ayqyn» gazeti 27 mausym 2009 jyl