(Saylaugha qatystatyn sayasy aghymdardyng nazaryna)

Songhy jyldary aimaqtarda jergilikti sayasy úiymdarmen, qoghamdyq birlestiktermen ózara týsinistikte, is-qimyl ýilestiru prinsipterine sәikes «júmys jasaytyn ókilettik» degen jeleumen atqarushy biylik janynan jana bir «Ishki Sayasat Departamenti» atty organ qúrylghany belgili. Dәlirek aitsaq әkimshilik biylikting mýddesin kózdeytin tetigi sekildi birdene. Olardyng isi halyqtyq baqylaudan tys. Solay bola túra, saylau bastalysymen olar qoghamdyq birlestikter men partiyalardy ózderine esep beruge mindetteydi. Olar jergilikti jerdegi sayasy úiymdardan: biz qúramdarynda qansha partiya mýsheleri men bastauysh úiymdarynyz barlyghy jóninde, aldaghy júmys josparlarynyz ben isteriniz jóninde biluge tiyistimiz, tipten audandargha shyghatyn issaparlarynyz turaly bizderge aqpar berip otyrularynyz kerek deulerin qoyar emes. Aldyn ala barlyghyn bilip alghan song ótken saylaularda osy organ tarapynan aimaqtaghy partiya belsendilerine, onyng qarapayym mýshelerine (auyl, audan ortalyqtaryndaghy) qysym jasau faktileri de oryn alghany belgili.

(Saylaugha qatystatyn sayasy aghymdardyng nazaryna)

Songhy jyldary aimaqtarda jergilikti sayasy úiymdarmen, qoghamdyq birlestiktermen ózara týsinistikte, is-qimyl ýilestiru prinsipterine sәikes «júmys jasaytyn ókilettik» degen jeleumen atqarushy biylik janynan jana bir «Ishki Sayasat Departamenti» atty organ qúrylghany belgili. Dәlirek aitsaq әkimshilik biylikting mýddesin kózdeytin tetigi sekildi birdene. Olardyng isi halyqtyq baqylaudan tys. Solay bola túra, saylau bastalysymen olar qoghamdyq birlestikter men partiyalardy ózderine esep beruge mindetteydi. Olar jergilikti jerdegi sayasy úiymdardan: biz qúramdarynda qansha partiya mýsheleri men bastauysh úiymdarynyz barlyghy jóninde, aldaghy júmys josparlarynyz ben isteriniz jóninde biluge tiyistimiz, tipten audandargha shyghatyn issaparlarynyz turaly bizderge aqpar berip otyrularynyz kerek deulerin qoyar emes. Aldyn ala barlyghyn bilip alghan song ótken saylaularda osy organ tarapynan aimaqtaghy partiya belsendilerine, onyng qarapayym mýshelerine (auyl, audan ortalyqtaryndaghy) qysym jasau faktileri de oryn alghany belgili.

Memlekettik organdardyng sayasy partiyalardyng isterine zansyz aralasuyna bolmaytyndyghyn eskersek, kerisinshe әkimshilik jýie ishinen qúrylghan «Ishki Sayasat Departamentterinin» qolymen sayasy partiyalar men qozghalystarynyng júmystaryna aralasyp, eldegi demokratiyalyq qadamdargha, onyng prinsipterine tejeu boluda. Atalmysh organ býginde barlyq dengeyde «Núr-Otan» partiyasynyng saylau aldy ýgit-nasihat júmystaryn úiymdastyrudy bastap ta ketti. «Núr-Otan» partiyasynyng barlyq saylau aldy júmystary osy ISD-ning aralasuymen atqaryluda. Ákimder osy ISD-ing qolymen sayasat jýrgizude. Oppozisiyalyq aghymdardyng belsendileri turaly bar derekti qolyna alghan song saylau jaqyndaghan kezde azamattargha qysymshylyq jasau, kónbese júmystan shyghartyp jiberu, adamdardy birin-birine andytu jolymen bayaghy NKVD-nyng tynshylary sekildi dosie jinau olardyng kýndelikti júmystaryna ainalghan. Búrynghy saylaularda osylay bolghan, aldaghy mәslihat saylauynda da osy jaylar sózsiz qaytalanady.

Endi osy mekemening qysqasha tarihyna toqtala keteyik. Biz kezinde osy organ atyna birge júmys jasau baghytynda sayasy aghymdarmen qosylyp oblysta әkimshilikten tys, tәuelsiz «Túraqty Kenesu Ortalyghyn» (PDS) qúru iydeyasymen shyqqan bolatynbyz. Olardyng bergen jauabynda: «...nastoyashee vremya rabota dannyh organov v dostatochnoy mere ohvatyvaet y osveshaet vajnye sosialino znachimye problemy oblastiy» - dep (№4-07-426; 06.05.2003), búl júmysty Aqtóbe oblysy «ishki sayasat departamentinin» atqaruynyng jetkilikti ekenin aityp, ókinishke oray, tәuelsiz túraqty kenesting qúryluyna yntaly emestigin bildirdi. Olar qazir de sayasy aghymdardy tek әkimshilik ýstelining ainalasyna ghana jinap alyp, belgili bir әdepting ainalasynan shyqpau kerektigin aityp eskertuge, qajet bolsa silkilep alugha ghana әdettengen. Ózderi basqa qoghamdyq úiymdar aldynda jauap bermeydi, biraq ózgeden talap etedi.

Osy Ishki sayasat departamenti - qoghamdyq úiym ba, partiyalarmen teng dәrejedegi kenesu ortalyghy ma, әlde bәrine basshylyq jasaytyn memlekettik mekeme me? Jogharydaghyday búiryq әdetin qoymaghasyn biz búl organnyng qyzmet etu formasynyng qandaylyghyn, onymen partiyalardyng júmys isteu qúqyghynyn, baylanysynyng qalay belgilengenin bilgimiz kelip, demokratiyalyq úiym atynan olardyng jarghysyn súraghan da edik. Kerisinshe, kez kelgen partiyalar men qoghamdyq úiymdardyng Jarghysy men Baghdarlamasy olardyng aldarynda jatyr. Sonda olardyng bergen jauaby bylay boldy: «Oblysymyzda qoghamdyq úiymdardyng kóptigine (resmy mәlimetter boyynsha-878) baylanysty atalghan Erejening kóshirmesin beruge mýmkin emestigin habarlaymyz» - dedi. Qoghamdyq úiymdarmen júmys jasaymyz dey jýrip, ózderi aitqanday olardyng «kóptiginen» qorqaqtaytyn, qújatyn ainalasynan qúpiya ústaytyn, ashyq júmys jasaudan qashatyn neghylghan departament sonda búl?

Olay bolsa qandaylyghy belgisiz búl organgha sayasy partiyalar óz júmystary jóninde nelikten esep beruleri kerek? Bizding qoyghan jәne bir súraghymyzgha osy organnyng mamany: «Bizge barlyq partiyalar esep beredi, sizder de esep beruleriniz kerek, Al, qújat jóninde men bilmeymin sizderge eshtene bere almaymyz, bizdi qúrghan Preziydent, sodan súra, bolmasa búl jóninde zangerimiz bar sonymen sóilesiniz» - dep, jaydaq sóilep, shygharyp salghan edi. Tipten, qújatynyng bar, joghyn bilmegeni bylay túrsyn, óz salasynyng qalay qúrylghany turaly da eshtene aita almady. Mamannyng jauabynan týsingenimiz: «ISD-tining qyzmeti qoghamdyq birlestik ne sayasy partiya retinde de respublikanyng «Qoghamdyq birlestikter turaly Zan» auqymyna da kirmeydi eken. Olargha zandy (nridicheskoe) sayasy úiym retinde qay qúryltayy ne sezi ókilettik bergen? Qoghamdyq birlestik retinde Ádilet Departamentinde tirkelgen be? Ol jaghy da belgisiz? Qazir de ózgergen eshtene joq.

Endeshe, aitarymyz mynau: eshbir sayasy partiyalar olardyng nendey úiym ekeni aiqyndalmayynsha, «ISD»-ne esep beruleri tiyis emes. Kez kelgen partiyalar men qoghamdyq qozghalystar «QR-synyng qoghamdyq birlestikter turaly Zany» ayasynda júmys jasaydy. Olardyng is-qimyldarynyng shegi, búrysy men dúrysy da zanmen belgilengen. Zannan tys ketse oghan tórelik aitushy da «ISD-ti emes, zang organdary (әdilet departamenti, prokuratura, sot) ghana. Partiyalardyng ishki júmystarynyng qanshalyqty zangha say ekenin tekseretin de, olardyng qújattaryna súrau salatyn da solar. Demek,  ISD-ning sayasy partiyalardan aqpar, esep súrauy, olardyng is-әreketine tórelik aitugha tyrysulary baryp túrghan qaraulyq. Syrt kózge zandy joldarmen júmys jasap otyrghan siyaqty kóringenimen, olardyng basqa qoghamdyq úiymdargha kórsetip otyrghan isteri - zannan tys.

Konstitusiyalyq, qoghamdyq birlestikterding baptaryna qayshy keletin is-әreketterge baryp otyrghan búl organ, býginde sol aimaqtaghy zandy túlghalardyn, sayasy aghymdardyng júmystaryna baqylau jasap, rettep otyrghysy keledi. Atqarushy organnyng qúqyqtyq qyzmeti, qoghamdyq úiymdarmen baylanysy Zanmen belgilengenin eskersek, barlyq jerdegi oblystyq, qalalyq jәne audandyq  әkimshilikter janynan qúrylghan «Ishki Sayasat Departamenti» degen organ Qazaqstan Respublikasynyng «Ata Zanynda» da qaralmaghan. Ákimshilik ishinen shyqqan búl shinkildekter sol әkimshilik tarapynan qarjylandyrylyp otyr. Múnday memlekettik organnyng ózderining qyzmetin «Zanmen» aiqyndap almayynsha belgili bir partiyany ashyq qoldauyna da, ekinshi bir partiyalardyng ishki júmystaryna aralasuyna da qúqy joq! Atqarushy biylikting budjet qarjysy esebinen «ISD»-ti siyaqty mekeme ústauy, onyng qolymen qoghamdyq birlestikterding júmysyna aralasuy QR-synyng Zandaryna qayshy.

Búl halyqtyng seniminen shyqqan organ. Búl organ partiya da, qoghamdyq úiym da emes taza әkimshilik organ. Eger aimaqtardaghy әkimshilikting janyndaghy «ISD»-tterining belgili bir qúqy bolsa, onda onyng is-әreketi tek qana әkimshilik apparattarynyng ózara ishki qatynastarymen aiqyndaluy tiyis demekpin. Taghy da qaytalap aitamyn, búl biylikting qaltasynan qarjylandyrylyp otyrghan subekt. Árkimning qúqyq subektisi retinde tanyluyna erki bar, biraq sayasy partiyalarmen júmys jasaghysy kelse, onda ózara qatynas tek qana kenesu negizinde ghana boluy tiyis. Onyng shenberinen shyghyp, óz qyzmetin asyra paydalanyp, búiryq әdispen ózgege tanugha eshqanday qúqyqtyq negiz joq. Búl jóninde búghan deyin de aqparat betterinde jazyp eskertken edik. Qazaqstandyq sayasy aghymdardyng qaytara qaperine salamyz. Alda saylau kele jatyr, biylikting aldauyna senip, súraghanyn berip, taghy da qúryghyna iligip jýrmeyik.

Aqtóbe qalasy

«Abay-aqparat»