Elimizding bas qalasynda ólikterdi órteytin – krematoriy salynady. Búl turaly aqparat qúraldary jarysa jazyp jatyr. Ol ýshin budjetten 1,5 milliard tenge nemese 3,6 million dollar aqsha da qarastyrylghan eken.

 «Ashyq budjetter» portalynda «Zirattary bar krematoriyler salu» dep atalatyn № 373 099 qújat jariyalanghan. Ondaghy aqparatqa sýiensek, búl salynatyn krematriy – budjettik baghdarlama eken.

Oghan «jauapty adam – Sarsengaliyev S.A.»,  dep kórsetilgen. Sәrsenghaliyev S.A. – Núr-Súltan qalasynyng Qúrylys basqarmasynyng basshysy Sәrsenghaliyev Samat Amangeldiúly eken.

Budjettik baghdarlamanyng sipattamasy – «Biologiyalyq jәne medisinalyq qaldyqtardy joi jәne joi sebepterin zertteu», dep jazylypty. Ziraty bar krematriy qúrylysy biyl bastalyp, 2022 jyly paydalanugha beriledi dep josparlanghan. Ol ýshin jergilikti budjet esebinen 1 milliard 519 million 285 myng tenge qarastyrylghan.

2 adamnan basqasynyng bәri qarsy

Joba júrt talqysyna 12 tamyz kýni úsynylghan. Talqylau uaqyty 26 tamyzda ayaqtalady eken. 14 tamyzdaghy kórsetkishter boyynsha búl jobany 1 adam qoldaghan, 136 adam qarsy dauys bergen.

Jobanyng orys tilindegi núsqasy 11 tamyzda jariyalanypty. Onda da 1 adam qoldap, 94 adam qarsy dauys beripti. 2 úsynys-pikir aitylghan.

Ayta keteyik, Qazaqstanda krematoriy salu turaly qyzu talqy 1987 jyldan beri jalghasyp keledi. Sol әngime biyl taghy aityldy. Búl joly aitylyp qana qoyghan joq, «Ashyq Ýkimettin» «Ashyq budjetter» portalynda arnayy joba әzirlenip, jariyalandy.

Almaty әkimdigi de krematoriy saludy josparlap otyr

Qúzyrlylar biyl mausym aiynda krematriy qúrylysyna qatysty bastama jospardy habarlady. Sol kezde Ádilet ministrligi alghashqy krematoriyler Almaty men Núr-Súltanda payda bolatynyn aitty.

Tótenshe jaghday kezinde memlekettik komissiya arnayy vedomstvogha Qazaqstannyng megapolisterinde krematoriy salu maqsatynda budjettik ótinimdi әzirleudi jәne engizudi tapsyrdy.

Keyin, Almaty qalasynyng Memlekettik múraghat basqarmasy krematoriy qúrylysyna, qúrylystyng smetalyq jobasyna tender jariyalady. Smetalyq qújatty dayyndaugha Almaty budjetinen 46,8 million tenge bólingen.

Daliyp jatqan darhan dalanyng iyesi qazaq desek, sol qazaqtyng әsire maqtanmen aitatyn bir sózi: «Qazaqtyng sany az bolsa da, jeri ken!», «Qazaqtyng jeri men baylyghy 18 million adam týgili, birneshe jýz million halyqty asyraugha әbden jetedi!». Ras, kónil júbatyp, qúlaq sýisindirer sóz-aq! Alayda, sol dәu dala – qazaq ýshin, qazaqqa kep pana tapqan ózge últ ókilderi (Qazaqstan azamattary) ýshin endi taryla bastaghanday. Áytpese, Ýkimet pen jergilikti әkimdikter «zirattardyng kólemin azaytu ýshin – krematoriy saluymyz kerek» dep belsenbes edi ghoy.

Ýkimeting esebinshe, adamdardy jerleu ýshin jylyna pәlen gektar jer kerek eken. Al, ony sheshuding eng tiyimdi joly – krematoriy salu-mys. Sonyng dәleli: Núr-Súltan qalasy krematoriy salu ýshin budjetten – 1,5 milliard tenge bólse, Almaty krematoriy qúrylysynyng joba-syzbasy ýshin 46,8 million tenge bólgen.

Biz belgili din ghalymy Qayrat Joldybay myrzagha habarlasyp, atalghan mәsege qatysty pikir súradyq...

Tarihy zirattargha qarap, jerding iyesi ekenimizdi bilemiz!

Qayrat Joldybayúly:

- Búl músylman elinde bolmauy tiyis nәrse! Osy uaqytqa deyin jerlep keldik qoy. Búl qalypty ýrdis. IYesiz qalghandar bolsa da,  basqalar bolsa da jerlep keldik. Sol sebepti de, búl birinshiden shyghyn, ekinshiden kerek emes dýniye.

Qazaqstan músylman eli. Memleketti qúrushy halyq sonau tarihtan qarasanyz da, músylman halyq. Áriyne, basqa últtar da bar. Búl jerde qanshama dinnning ókili bar. Krishnaydy bar, basqasy bar... Endi ol az mólsherdegi adamdardyng aitqanyn istey bersek, onda el bolmaymyz... Otyz jylda krematriysyz keldik qoy..

1 milliard 519 million 285 myng tengege mәiitti órteytin krematoriy salynbaqshy. Búl qalay? Biz óligin órteytin Ýndistan emespiz. Mәiitin arulap jerleytin músylman elinde múnsha qarajat shashyp krematoriy saludyng qajeti qansha?! Jerleu bizding mәdeniyetimiz, dinimiz. Elimizdegi tarihy zirattargha qarap, jerding iyesi ekenimizdi bilemiz. Áruaq silau bizding qasiyetimiz. Osynau baytaq dalada mәiitti jerleuge oryn jetpeydi deu aqylgha syiymsyz.

Áriyne myna zamanda jerleudi belgili bir standarttargha keltiru qajet. Bay bolsyn, kedey bolsyn bólinetin jerding mólsheri shekteuli boluy kerek. Qalay bolsa, solay shashyranqy, yiqy-jyiqy beyit túrghyzudy dogharuymyz qajet. Ysyrap qylyp zәulim-zәulim kýmbezdi zirat túrghyzudy toqtatugha tiyispiz. Jalpy zirat aumaghyn ghana qorshap, belgi retinde qúlpy tasqa kisining aty-jóni jazylsa, jetkilikti. Múnyng bәrin zandy týrde retteuge bolady. Mýftiyat krematoriy salugha resmy týrde óz pozisiyasyn bildiruge, zirat túrghyzu, jerleu tәrtibin úsynuy tiyis.

Jogharyda Almaty qalasy krematriy qúrylysyna, onyng smetalyq jobasyna tender jariyalaghanyn aittyq. Osy aqparat alghash jariya bolghanda belgili ekolog, sayasatshy Azamathan Ámirtay myrza da krematoriy qúrylysyna qatysty pikir aitqan edi. Ózektiligin joymaghan sol pikirdi taghy bir mәrte nazarlarynyzgha úsynamyz...

Krematoriy qazaqqa jat!

Azamathan Ámirtay:

- Krematoriy qazaqqa jat. Krematoriy degende kóz aldymyzgha fashisterding konslageri hәm ondaghy týtinderi budaqtap adamdar órtelip jatqan pesh elesteydi. Ýreyli-aq. Endi Almatyda sol jaghday qaytalanbaq pa?

Aytylar uәj mynau: Almaty halqy jyldan jylgha kóbeyip, ósip keledi. Ómirden ótetinderde (jylyna 7-8 myng adam) kóp. Al olardy jerleu ýshin qanshama gektar alqap kerek. Qazir jer qat. Osy tapshylyqty sheshu ýshin amalsyz krematoriyge jýginu qajet. Mine mәsele qayda jatyr!

Jalpy biz kez-kelgen nәrseni nauqangha ainaldyryp jiberuge beyil túratyn elmiz ghoy. Aytqymyz kelgeni, eger Almatyda krematoriy salynsa, erteng osyny kórgen ózge qala basshylary jer mәselesin sheshemiz dep jappay krematoriy salugha den qoyyp ketpey me, degen qorqynysh. Onda, týpting týbinde aruaqtargha qúran oqyp, bet sipaytyn molalarda qalmauy mýmkin-au.

Bir belgili jayt, Almaty krematoriyining qyzmeti: jer tapshylyghyn sheship qana qoymaydy, medisinalyq mekemelerdegi bioqaldyqtardy, jyl sayyn jýzdep dýniyeden ozatyn qanghybas bomjdardy, qanghyp ólgen ittermen mysyqtardy t.b ólekselerdi órtep, infeksiya taralmaluyna jol bermeu. Bap gәp osyda jatsa kerek-ti.

Taghy bir mәsele, adam jerlegen alqapty qaytadan paydalanu ýshin kem degende jarty ghasyrdan astam uaqyt qajet. Yaghny jer qoynauyna tapsyrylghan biomassanyng ydyrauynada sonsha uaqyt kerek. Al krematoriyde búl mәsele bir saghattyng ishinde sheshiledi. Al qayta paydalanugha jiberilgen adam jerlengen alqaptar ýy salugha kelmeytini belgili. Tek sayabaqtar bolmasa.

Osy orayda aita keter bir jayt, mәselen Almatydaghy «Femily park», «28 panfilovshylar parki» kezinde molalardyng ýstine salynghany anyq. Múnymen biz júrtty shoshyndyrayyq dep otyrghan joqpyz.

Aytayyq degenimiz ózge, yaghni, krematoriy jappay nauqangha ainalyp, aruaqtargha qúran oqyp, bet sipaytyn zirattar qalmay qala ma degen ýrey.

Týiin. Konstitusiyada aishyqtalyp jazylghanday, Qazaqstan zayyrly memleket. Desek te, el halqynyng 70-75 payyzy músylman dinin ústanatynyn sarapshylar aityp-aq jatyr. Ózge din ókilderining de krematoriy saludy súrap, múqtajdyq tanytyp otyrghany shamaly. Endeshe, qazaq biyligi ólikterdi órteuge nege sonsha qúlshynyp otyr?  Jalpy, Qazaqstangha krematoriy qajet pe?

Abai.kz