Taghy da Tauly Qarabaq turaly...  Sarapshylardyng pikirinshe, Tauly Qarabaq Kavkazdaghy ýshinshi bomba. Jalpy Kavkazda ýsh bomba bolsa, sonyng biri әri eng qauiptisi – Qarabaq! Ol da ózin «Tәuelsiz el» dep jariyalaghan, biraq eshkim moyyndamaghan, sanatta joq ergejeyli «memleketterdin» qatarynda.

Resey Gýrjilerden «tartyp alghan» eki aimaqty «Tәuelsiz el» retinde moyyndaghaly beri qarabaqtyqtar qompandap qalghan. Alayda, Qarabaqtyng Tәuelsizdigin ózgeler týgili әskery jaghynan ashyq qoldaushysy bop otyrghan Armeniyanyng ózi moyyndaugha daualamay otyrghan-dy. Keshegi qaqtyghystan keyin ghana Nikol Pashinyan «Qarabaqtyng Tәuelsizdigin moyyndaymyn», dep ses kórsetkendey boldy.

Qazirgi tanda Tauly Qarabaqtaghy janjaldargha qatysty Ázirbayjan men Armeniyany bitimge shaqyryp, daudy beybit jolmen sheshuge ýndegen memleketter men Halyqaralyq úiymdar az emes. Olardyng birsypyrasyn keshe jazdyq.

Qarabaqtaghy qaqtyghys әdetkidey kýn tәrtibindegi kóp mәselening biri emes. Ásirese biz ýshin. Armeniya da, Ázirbayjan da Qazaqstan ýshin odaqtas memleketter. Qazaqstan Armeniyamen EYQÚ arqyly odaqtassa, Ázirbayjanmen Týrki kenesi arqyly odaqtasyp otyr.

Búl aimaqtaghy dau keshe nemese býgin ghana payda bolghan joq. 30 jyl. Tipti, 30 jyldan asqan. Osy uaqyt aralyghynda Qazaqstannyng pozisiyasy qanday boldy?

Qazaqstan

1991 jyl. Núrsúltan Nazarbaev Reseyding sol kezdegi basshysy Boris Elisinmen birge Hankent aimaghyna baryp, eki jaqty bitimge qol qoyghyzbaqqa әrekettengen. Ol boyynsha 1992 jyldyng 1 qantaryna deyin eki tarap ta oq atudy toqtatuy kerek bolghan. Alayda taraptar búl shartty oryndamaghan.

2010 jyl. Qazaqstannyng EQYÚ-gha tóraghalyghy barysynda Qarabaq kiykiljinining týiinin tarqatugha basymdyq beretini aityldy. Qazaqstannyng sol kezdegi Syrtqy ister ministri Qanat Saudabaev osylay dep mәlimdegen.

«Bizding preziydent Núrsúltan Nazarbaev osy jaghdaydy retteu ýshin sonau 1991 jyly Qarabaq jerine kelgen. Qazaqstanda janjaldasushy taraptardy jaqyndastyratynday mәmilegerlik resurs bar», - dep sóilegen.

2014 jyl. EAEO-nyng Mәskeude ótken jiynynda Nazarbaev Tauly Qarabaqqa qatysty pozisiyasyn ashyq aityp, Qarabaqty Ázirbayjangha qaytaryp berudi talap etti. «Óitpegen jaghdayda Armeniya odaqqa kire almaydy», dep sóilegen. Dәlirek aitsaq, Nazarbaev: «Armeniya EAEO-gha mýshelikke ótui ýshin Tauly Qarabaq dauyn birjaqty etui kerek», - degen.

2016 jyly Núrsúltan Nazarbaev EAEO-nyng Erevanda ótken jiynyna barmay qoyghan.

2020 jyl. Shildedegi qaqtyghystar kezinde de Qazaqstannyng Syrtqy ister ministligi taraptardy bitimgelikke shaqyrghan. Arada eki aigha juyq uaqyt óter-ótpey jatyp, Qarabaqta qaydadan oq dauysy estildi.

Biz preziydent Toqaevtyng kesheli-bergi «Tvitterin» sholyp shyqtyq. Tauly Qarabaqtaghy qaqtyghystargha qatysty qanday da bir mәlimdeme bolghan joq.

Al Qazaqstannyng Syrtqy ister ministrligi 27 qyrkýiek kýni Tauly Qarabaqtaghy qaqtyghystargha qatysty resmy mәlimdeme jasaghan. Onda:

«Qazaqstan Respublikasy 2020 jylghy 27 qyrkýiekte Tauly Qarabaqta oryn alghan armyan-әzerbayjan qaqtyghysynyng ushyghuyna asa alandaushylyghyn bildiredi. 

Bizge dostas Ázerbayjan Respublikasy men Armeniya Respublikasyn jaghdaydy túraqtandyru ýshin barlyq sharalardy qabyldaugha, kýsh qúraldaryn paydalanudan bas tartugha jәne mәseleni kelissózder arqyly sheshuge shaqyramyz.

Halyqaralyq úiymdardyng alandarynda janjaldy sheshuding beybit joldaryn izdeuge kómektesuge dayynbyz. AÓSShK qazirgi tóraghasy retinde kenesting senim sharalary paketin paydalanudy úsynamyz», - dep jazylghan.

Búl Syrtqy ister ministrligining mәlimdemesi. Búdan bólek keshe Týrki kenesi de Qarabaqtaghy qaqtyghystargha qatysty mәlimdeme jasaghan.

Týrki kenesi hәm onyng Bas hatshysy Baghdat Ámreev Tauly Qarabaqty «Ázerbayjannyng okkupasiyalanghan territoriyasy», - dep mәlimdegen. Ázerbayjannyng territoriyalyq tútastyghyn qoldaytynyn aitypty.

Týrki kenesi – búl týrki tildes memleketterdi biriktiretin halyqaralyq úiym. 2009 jyly Nahchyvan qalasynda qúrylghan.

Mýsheleri: Qazaqstan, Ázerbayjan, Týrkiya, Qyrghyzstan men Ózbekstan.  Keneske mýshe memleketter Tauly Qarabaqqa qatysty qanday mәlimdeme jasady? Biz sholyp shyqtyq.

Týrkiya

Týrkiya preziydenti Rejep Tayyp Erdoghan: «Armeniya Ázerbayjannyng okkupasiyalap alghan jerinen tez arada ketui kerek», - dep mәlimdedi.

«Armeniyanyng Tauly Qarabaqty okkupasiyalap aludan bastalghan aimaqtaghy janjaldy toqtatatyn uaqyt keldi. Ázerbayjannyng shydamy tausyldy. Baku óz kýshimen armyan okkupasiyasyna qarsylyq bildirip, nýkte qoyyp jatyr», - dedi Erdoghan.

Ol búghan deyin (27 qyrkýiekte) ózining «Tvitterinde»: «Býgin biz bauyrym, Ázerbayjan preziydenti Ilham Áliyevpen telefon arqyly sóilesip, ózimizding sheshushi pozisiyamyzdy bildirdik. «Bir últ, eki memleket» baghytyn berik ústanyp, әzerbayjan bauyrlarymyzgha qoldau bildiremiz. Ázerbayjannyng okkupasiyagha qarsy kýresin qoldaugha shaqyramyz», - dep mәlimdegen edi.

Qyrghyzstan

Qyrghyzstan Syrtqy ister ministrligi 28 qyrkýiek kýni mәlimdeme jasaghan. Ázerbayjan men Armeniya arasyndaghy qaruly qaqtyghystargha alandaushylyq bildirip, mәseleni beybit jolmen sheshudi úsynghan.

«Qyrghyz Respublikasy eki tarapty da ústamdylyqqa shaqyrady. Búl mәseleni egemendik pen territoriya tútastyghy prinsipterin saqtay otyryp, kelissózder arqyly beybit jolmen sheshudi dúrys dep sanaydy.

Qyrghyz Respublikasy daudy sheshuding konstruktivti amalyn әzirleudi qoldaydy. Sonday-aq, Ázerbayjan men Armeniyagha búl daudy Bishkek protokolyna qol qoyghan 1994 jylghy kelissózderdi basshylyqqa ala otyryp sheshudi úsynady», - delingen.

Al biylghy jyldyng mamyr aiynda Qyrghyzstannyng Ázerbayjandaghy senimdi ókili Baqyt Yusupov Tauly Qarabaqqa qatysty Qyrghyzstannyng pozisiyasyn aitqan edi.

«Qyrghyzstan 1993 jyly BÚÚ Qauipsizdik kenesi qabyldaghan 4 rezolusiyany qoldaydy. Ol boyynsha Tauly Qarabaq Ázerbayjannyng territoriyasy dep tanylghan», degen edi Yusupov.

Ózbekstan

Ózbekstannyng Syrtqy ister ministrligi de Tauly Qarabaqtaghy qaqtyghystargha qatysty mәlimdeme jasaghan. 27 qyrkýiek kýni. Onda:

«Ózbekstan Respublikasy Ázerbayjan men Armeniya arasynda oryn alghan әskery qaqtyghystargha alandaushylyq bildiredi.

Qaru-jaraq pen әskery tehnika qoldanudyng aqyry eki taraptan da óte kóp adam shyghynyna alyp kelui mýmkin.

Ózbekstan TMD-gha tóraghalyq etushi memleket retinde ózara tatulyqtyn, dostyq pen týsinistikting manyzdylyghyn algha tartady. TMD aimaghyndaghy kez kelgen daudy Halyqaralyq qúqyq normalaryn basshylyqqa ala otyryp, beybit jolmen sheshudi qoldaydy.

Egemendik pen territoriyalyq tútystyq prinsipterin saqtay otyryp, eki tarapty da búl daudy kelissózder arqyly sheshugi ýndeymiz», - delingen.

Tauly Qarabaq Armeniya men Ázirbayjan arasyndaghy dauly territoriya. Qarabaqtaghy qaqtyghys 1988 jyly Tauly Qarabaq avtonomiyalyq oblysy Ázirbayjan KSR-ning qúramynan shyqqanyn jariyalaghan kezde bastalghan.

1992-1994 jyldardaghy qaruly qaqtyghystar kezinde Armeniya әskerining qoldauyna ie bolghan separatister Ázirbayjangha tiyesili Tauly Qarabaq pen oghan jaqyn ornalasqan jeti oblysty óz baqylauyna alghan.

1988-1994 jyldary aralyghynda bolghan әskery qaqtyghys kezinde 30 myng adam qaza tauyp, jýzdegen myng adam bosqyngha ainalghan.

Al 1994 jyly qaruly qaqtyghysty toqtatu turaly Bishkek protokoly qabyldanyp, oghan Armeniya da, Ázirbayjan da qol qoyghan.

Abai.kz