تاعى دا تاۋلى قاراباق تۋرالى...  ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، تاۋلى قاراباق كاۆكازداعى ءۇشىنشى بومبا. جالپى كاۆكازدا ءۇش بومبا بولسا، سونىڭ ءبىرى ءارى ەڭ قاۋىپتىسى – قاراباق! ول دا ءوزىن «تاۋەلسىز ەل» دەپ جاريالاعان، بىراق ەشكىم مويىنداماعان، ساناتتا جوق ەرگەجەيلى «مەملەكەتتەردىڭ» قاتارىندا.

رەسەي گۇرجىلەردەن «تارتىپ العان» ەكى ايماقتى «تاۋەلسىز ەل» رەتىندە مويىنداعالى بەرى قاراباقتىقتار قومپاڭداپ قالعان. الايدا، قاراباقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن وزگەلەر تۇگىلى اسكەري جاعىنان اشىق قولداۋشىسى بوپ وتىرعان ارمەنيانىڭ ءوزى مويىنداۋعا داۋالاماي وتىرعان-دى. كەشەگى قاقتىعىستان كەيىن عانا نيكول پاشينيان «قاراباقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن مويىندايمىن»، دەپ سەس كورسەتكەندەي بولدى.

قازىرگى تاڭدا تاۋلى قاراباقتاعى جانجالدارعا قاتىستى ءازىربايجان مەن ارمەنيانى بىتىمگە شاقىرىپ، داۋدى بەيبىت جولمەن شەشۋگە ۇندەگەن مەملەكەتتەر مەن حالىقارالىق ۇيىمدار از ەمەس. ولاردىڭ ءبىرسىپىراسىن كەشە جازدىق.

قاراباقتاعى قاقتىعىس ادەتكىدەي كۇن تارتىبىندەگى كوپ ماسەلەنىڭ ءبىرى ەمەس. اسىرەسە ءبىز ءۇشىن. ارمەنيا دا، ءازىربايجان دا قازاقستان ءۇشىن وداقتاس مەملەكەتتەر. قازاقستان ارمەنيامەن ەىقۇ ارقىلى وداقتاسسا، ازىربايجانمەن تۇركى كەڭەسى ارقىلى وداقتاسىپ وتىر.

بۇل ايماقتاعى داۋ كەشە نەمەسە بۇگىن عانا پايدا بولعان جوق. 30 جىل. ءتىپتى، 30 جىلدان اسقان. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قازاقستاننىڭ پوزيتسياسى قانداي بولدى؟

قازاقستان

1991 جىل. نۇرسۇلتان نازارباەۆ رەسەيدىڭ سول كەزدەگى باسشىسى بوريس ەلتسينمەن بىرگە حانكەنت ايماعىنا بارىپ، ەكى جاقتى بىتىمگە قول قويعىزباققا ارەكەتتەنگەن. ول بويىنشا 1992 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنا دەيىن ەكى تاراپ تا وق اتۋدى توقتاتۋى كەرەك بولعان. الايدا تاراپتار بۇل شارتتى ورىنداماعان.

2010 جىل. قازاقستاننىڭ ەقىۇ-عا توراعالىعى بارىسىندا قاراباق كيكىلجىڭىنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا باسىمدىق بەرەتىنى ايتىلدى. قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قانات ساۋداباەۆ وسىلاي دەپ مالىمدەگەن.

«ءبىزدىڭ پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ وسى جاعدايدى رەتتەۋ ءۇشىن سوناۋ 1991 جىلى قاراباق جەرىنە كەلگەن. قازاقستاندا جانجالداسۋشى تاراپتاردى جاقىنداستىراتىنداي مامىلەگەرلىك رەسۋرس بار»، - دەپ سويلەگەن.

2014 جىل. ەاەو-نىڭ ماسكەۋدە وتكەن جيىنىندا نازارباەۆ تاۋلى قاراباققا قاتىستى پوزيتسياسىن اشىق ايتىپ، قاراباقتى ازىربايجانعا قايتارىپ بەرۋدى تالاپ ەتتى. «ويتپەگەن جاعدايدا ارمەنيا وداققا كىرە المايدى»، دەپ سويلەگەن. دالىرەك ايتساق، نازارباەۆ: «ارمەنيا ەاەو-عا مۇشەلىككە ءوتۋى ءۇشىن تاۋلى قاراباق داۋىن بىرجاقتى ەتۋى كەرەك»، - دەگەن.

2016 جىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەاەو-نىڭ ەرەۆاندا وتكەن جيىنىنا بارماي قويعان.

2020 جىل. شىلدەدەگى قاقتىعىستار كەزىندە دە قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيستلىگى تاراپتاردى بىتىمگەلىككە شاقىرعان. ارادا ەكى ايعا جۋىق ۋاقىت وتەر-وتپەي جاتىپ، قاراباقتا قايدادان وق داۋىسى ەستىلدى.

ءبىز پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ كەشەلى-بەرگى «تۆيتتەرىن» شولىپ شىقتىق. تاۋلى قاراباقتاعى قاقتىعىستارعا قاتىستى قانداي دا ءبىر مالىمدەمە بولعان جوق.

ال قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى 27 قىركۇيەك كۇنى تاۋلى قاراباقتاعى قاقتىعىستارعا قاتىستى رەسمي مالىمدەمە جاساعان. وندا:

«قازاقستان رەسپۋبليكاسى 2020 جىلعى 27 قىركۇيەكتە تاۋلى قاراباقتا ورىن العان ارميان-ازەربايجان قاقتىعىسىنىڭ ۋشىعۋىنا اسا الاڭداۋشىلىعىن بىلدىرەدى. 

بىزگە دوستاس ازەربايجان رەسپۋبليكاسى مەن ارمەنيا رەسپۋبليكاسىن جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن بارلىق شارالاردى قابىلداۋعا، كۇش قۇرالدارىن پايدالانۋدان باس تارتۋعا جانە ماسەلەنى كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشۋگە شاقىرامىز.

حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ الاڭدارىندا جانجالدى شەشۋدىڭ بەيبىت جولدارىن ىزدەۋگە كومەكتەسۋگە دايىنبىز. اوسشك قازىرگى توراعاسى رەتىندە كەڭەستىڭ سەنىم شارالارى پاكەتىن پايدالانۋدى ۇسىنامىز»، - دەپ جازىلعان.

بۇل سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ مالىمدەمەسى. بۇدان بولەك كەشە تۇركى كەڭەسى دە قاراباقتاعى قاقتىعىستارعا قاتىستى مالىمدەمە جاساعان.

تۇركى كەڭەسى ءھام ونىڭ باس حاتشىسى باعدات امرەەۆ تاۋلى قاراباقتى «ازەربايجاننىڭ وككۋپاتسيالانعان تەرريتورياسى»، - دەپ مالىمدەگەن. ازەربايجاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولدايتىنىن ايتىپتى.

تۇركى كەڭەسى – بۇل تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەردى بىرىكتىرەتىن حالىقارالىق ۇيىم. 2009 جىلى ناحچىۆان قالاسىندا قۇرىلعان.

مۇشەلەرى: قازاقستان، ازەربايجان، تۇركيا، قىرعىزستان مەن وزبەكستان.  كەڭەسكە مۇشە مەملەكەتتەر تاۋلى قاراباققا قاتىستى قانداي مالىمدەمە جاسادى؟ ءبىز شولىپ شىقتىق.

تۇركيا

تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان: «ارمەنيا ازەربايجاننىڭ وككۋپاتسيالاپ العان جەرىنەن تەز ارادا كەتۋى كەرەك»، - دەپ مالىمدەدى.

«ارمەنيانىڭ تاۋلى قاراباقتى وككۋپاتسيالاپ الۋدان باستالعان ايماقتاعى جانجالدى توقتاتاتىن ۋاقىت كەلدى. ازەربايجاننىڭ شىدامى تاۋسىلدى. باكۋ ءوز كۇشىمەن ارميان وككۋپاتسياسىنا قارسىلىق ءبىلدىرىپ، نۇكتە قويىپ جاتىر»، - دەدى ەردوعان.

ول بۇعان دەيىن (27 قىركۇيەكتە) ءوزىنىڭ «تۆيتتەرىندە»: «بۇگىن ءبىز باۋىرىم، ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆپەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، ءوزىمىزدىڭ شەشۋشى پوزيتسيامىزدى بىلدىردىك. «ءبىر ۇلت، ەكى مەملەكەت» باعىتىن بەرىك ۇستانىپ، ازەربايجان باۋىرلارىمىزعا قولداۋ بىلدىرەمىز. ازەربايجاننىڭ وككۋپاتسياعا قارسى كۇرەسىن قولداۋعا شاقىرامىز»، - دەپ مالىمدەگەن ەدى.

قىرعىزستان

قىرعىزستان سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى 28 قىركۇيەك كۇنى مالىمدەمە جاساعان. ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستارعا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، ماسەلەنى بەيبىت جولمەن شەشۋدى ۇسىنعان.

«قىرعىز رەسپۋبليكاسى ەكى تاراپتى دا ۇستامدىلىققا شاقىرادى. بۇل ماسەلەنى ەگەمەندىك پەن تەرريتوريا تۇتاستىعى پرينتسيپتەرىن ساقتاي وتىرىپ، كەلىسسوزدەر ارقىلى بەيبىت جولمەن شەشۋدى دۇرىس دەپ سانايدى.

قىرعىز رەسپۋبليكاسى داۋدى شەشۋدىڭ كونسترۋكتيۆتى امالىن ازىرلەۋدى قولدايدى. سونداي-اق، ازەربايجان مەن ارمەنياعا بۇل داۋدى بىشكەك پروتوكولىنا قول قويعان 1994 جىلعى كەلىسسوزدەردى باسشىلىققا الا وتىرىپ شەشۋدى ۇسىنادى»، - دەلىنگەن.

ال بيىلعى جىلدىڭ مامىر ايىندا قىرعىزستاننىڭ ازەربايجانداعى سەنىمدى وكىلى باقىت يۋسۋپوۆ تاۋلى قاراباققا قاتىستى قىرعىزستاننىڭ پوزيتسياسىن ايتقان ەدى.

«قىرعىزستان 1993 جىلى بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى قابىلداعان 4 رەزوليۋتسيانى قولدايدى. ول بويىنشا تاۋلى قاراباق ازەربايجاننىڭ تەرريتورياسى دەپ تانىلعان»، دەگەن ەدى يۋسۋپوۆ.

وزبەكستان

وزبەكستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى دە تاۋلى قاراباقتاعى قاقتىعىستارعا قاتىستى مالىمدەمە جاساعان. 27 قىركۇيەك كۇنى. وندا:

«وزبەكستان رەسپۋبليكاسى ازەربايجان مەن ارمەنيا اراسىندا ورىن العان اسكەري قاقتىعىستارعا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى.

قارۋ-جاراق پەن اسكەري تەحنيكا قولدانۋدىڭ اقىرى ەكى تاراپتان دا وتە كوپ ادام شىعىنىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن.

وزبەكستان تمد-عا توراعالىق ەتۋشى مەملەكەت رەتىندە ءوزارا تاتۋلىقتىڭ، دوستىق پەن تۇسىنىستىكتىڭ ماڭىزدىلىعىن العا تارتادى. تمد ايماعىنداعى كەز كەلگەن داۋدى حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، بەيبىت جولمەن شەشۋدى قولدايدى.

ەگەمەندىك پەن تەرريتوريالىق تۇتىستىق پرينتسيپتەرىن ساقتاي وتىرىپ، ەكى تاراپتى دا بۇل داۋدى كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشۋگى ۇندەيمىز»، - دەلىنگەن.

تاۋلى قاراباق ارمەنيا مەن ءازىربايجان اراسىنداعى داۋلى تەرريتوريا. قاراباقتاعى قاقتىعىس 1988 جىلى تاۋلى قاراباق اۆتونوميالىق وبلىسى ءازىربايجان كسر-ءنىڭ قۇرامىنان شىققانىن جاريالاعان كەزدە باستالعان.

1992-1994 جىلدارداعى قارۋلى قاقتىعىستار كەزىندە ارمەنيا اسكەرىنىڭ قولداۋىنا يە بولعان سەپاراتيستەر ازىربايجانعا تيەسىلى تاۋلى قاراباق پەن وعان جاقىن ورنالاسقان جەتى وبلىستى ءوز باقىلاۋىنا العان.

1988-1994 جىلدارى ارالىعىندا بولعان اسكەري قاقتىعىس كەزىندە 30 مىڭ ادام قازا تاۋىپ، جۇزدەگەن مىڭ ادام بوسقىنعا اينالعان.

ال 1994 جىلى قارۋلى قاقتىعىستى توقتاتۋ تۋرالى بىشكەك پروتوكولى قابىلدانىپ، وعان ارمەنيا دا، ءازىربايجان دا قول قويعان.

Abai.kz