Jalpy, әzerbayjan men armyan qaqtyghysy bastalghannan beri, osy soghys jayly pikir negizinen bir jerden shyghyp túrghandyghy belgili. BÚÚ-nyng arnayy rezolusiyasy boyynsha osy eki elding arasyndaghy týiindi mәsele Tauly Qarabaq Ázerbayjannyng aumaghyna enedi. Bitti. Múny arnayy daugha ainaldyrudyng qajeti joq.

Degenmen, «Qyryq adam bir jaq, qynyr adam bir jaq» degendey «tek ózim bilem»» degenge salynyp, osynau halyqaralyq ústanymgha qarsy shyghyp, armyan jaghyn japa shegushi etip kórsetuge tyrysatyndar da tabylyp jatyr. Sonyng biri ghana emes, birigeyi myna kórshimiz Resey. Resey bolghanda, memleketi emes, ondaghy asa bedeldi top armyan diasporasynyng yqpalyndaghy baspasóz qúraldary. Búlar «Resey nege osy soghysqa birden aralspaydy, armiyandardy qorghap, әzerbayjandardyng sybaghasyn bermeydi» dep úlarday shulap jatyr. 

Jaraydy, kórshimizdi kórer kózge әdiletsizdik  bolsa da, ol jeke bir memleket, ne iseymin dese ózi biledi. Al ózimizdi tәuelsiz memleket, ózindik kózqarasymyz bar deytin Qazaqstan degen júrttaghy keybireulerding «qúiysqanghy qystyrylyp»,  әlgindey arandatushylyq sayasattyng soyylyn soghatyndyghyn qalay baghalaugha bolady?

Armiyandardy arashalugha degen «joryqty» aldymen ózimizding ataqty «Astana» futbol klubynyng jartylay qorghaushysy Tigran Bargesyan «bastap» ketti. Ol eshkimnen de, eshteneden de shimirkenbesten, qasylastar qaqpasyna gol soqqanan keyin, ol osy soqqan goldaryn óz Otanynda, yaghny Armeniyadaghy soghysta qiyn jaghdaygha tap bolghan otandastaryna arnaymyn» dep aidy aspangha bir-aq shyghardy. Al osyny aldymen ózimizding portaldyng tilshisi «Qarabaq dauy. «Astana» kimning soyylyn soghady?» dep dabyl qaqty.

Endi osynau sypayylap aitanda әdepsiz ghana emes, arandatushylyq qylyghyna, qazaq elinde túryp, milliondap tabys tauyp, shalqyp ómir sýrse de, sol elding memlekettik mýddesin ayaqqa basyp, tәuelsiz sayasatymyzdy ayaq asty etkendigine eng bolmasa «sening múnyng dúrys emes. Sen Armeniyada emes, Qazaqstanda túryp jatyrsyn. Bayqap sóile!» degen eshkim bolmady. Mine, osy maqala jaryq kórgeli bir aigha juyqtap qalsa da ses kórsetken adam bolmady. Jaraydy, ana komanda basshylyghy men futbol qauymdastyghy múy ózderinshe әnsheyin bir úsaq-týiek sanasyn delik. Al sport ministrligi nege ýnsiz? Bizding biylik sonda qaydaghy bir kelimsekting elimizding sayasatyna ashyqtan-ashyq qarsy shyghyp, auzyna kelgenin aitsa da oghan qarsy eshtene de aital almay ma? Ashyq týrde bolmasa da, qalyng qazaqtyng bir kezderi Armeniya Ázerbayjangha tiyesili Qarabaqty ghana emes, sonyng janandaghy jeti birdey audanyn basyp alghan jerlerin qaytaryp alu jolyndaghy qasiyetti de әdiletti soghysyn jappay qoldaytyndyghyn bile túra, osylay istese, al oghan biz: «Shanyraqqa qara» dep te aitugha jaramasaq, sonda qanday egemendi el, tәuelsiz memleket bolghanymyz? 

Osydan keyin bizdi kim bolsa, sol basynbay qaytedi. Dәl osylay boldy da. «Jaman әdet júqqysh keledi» degendey endi elimizdegi orys tildi baspasóz de búghan qosyla ketip, Bargasyan «batyrdyn» izbasaralary kóbeydi. Mәselen, batysymyzdaghy Aqtau qalasynan shyghatyn «Lada» gazeti «temirdi qyzghan kezde soghyp» ile-shala aiqaylatyp «Armyandar atameken jerin tastap, ózderin ýilerin órtep jatyr» («Armyane pokidait zemly predkov y sjigait svoy doma») degen maqalasyn basyp, ózderinshe «ýlken erlik» jasady. Jәne de olar esh qysylmastan múny Armeniyanyng «Sputnik Armeniya» degen portaldan alghandyghyn, Karchavar degen jerding túrghyndary tughan jeri men ýilerin tastap ketip jatyr» dep kóz jastary kóldey bolady. Ne degen tuysqandyq pen bauyrmaldyq «qasiyetti» sezim desenizshi. Alayda «Lada» degenning Qarabaq armyandardyng esh uaqytta atamekeni de, tughan jeri bolmaghandyghyn jәne bola da almaytyndyghyn búlardyni oilaryna da kirip shyqpaydy. Bildey bir gazetting múny bilmeui mýmkin emes. Demek, bile túra әdeyi isteydi, «qylaryndy qylyp al» degendey ashyq qyr kórsetedi. Múnysyna tang qalugha da bolmas. Óitkeni olar bizding biylikting orystildi baspasózge kelgende ýni shyqpay qalatyndyghy, olargha esh uaqytta tisi batpaytyndyghyn anyq biledi.

  Múny az deseniz, ózimizding tanymal «Informburo» degen sayt «BBC NEWS. Russkaya slujba» degen agenttiginen «Novyy ishod. Armyane begut iz Karabaha, sjigaya svoy doma» degen maqalasyn basady. Búlarda da býkil dýnie jýzi basqynshy dep baghalaghan elge degen janashyrlyghy anyq seziledi. Birinshiden, maqaladaghy «ishod» sózi bir kezderi evreylerding Egiypet faraondarynan qatty zorlyq-zombylyq kórip, atamekenin izdep ýdere kóshkendigi bildiretin ýghym. Búl jerde armyandar әzerbayjandardan qanday qorlyq kórip otyr? Qayta armyandar emes pe, otyz jyl boyy әzerbayjandardyng bir millionnan astam adamdaryn bosqyngha ainaldyryp, onymen qoymay «kete beronder» dep ótirik aldyp, artynan avtomatpen oq jaudyryp, ayausyz qyryp, qalghagndaryna zorlyq kórsetken. Ol kezde әzerbayjandar ýi-jaylary men qora-qopsylarynyng múrtyn da búzbay, tastap ketken edi. Múny da dýniyejýzi biledi.

Búl maqalada armyandargha ashyqtan-ashyq janashyrlyq tanytyp túrghandyghy anyq bayqalady.. Mәselen, osyndaghy Qarabaqtyng teristigindegi Charektar degen eldi-mekenning Karen degen túrghyny: «Men ýiidi әzerbayjangha qaldyrmaymyn. Al ,jalpy búl jerge biz qaytyp kelemiz» dep qoqan-loqqy kórsetedi.Jәne múndaylar osynda jetip artylady. Demek, es jinap alghasyn, armyandar bayaghy basqynshylyq soghysyn taghy da bastamaq pa? Sol kezdegi bizdegi әlgindey búqaralyq aqparat qúraldary taghy da solardy qoldap shygha keler me eken? Ózgerelerdi bilmeymin, mening búghan esh kýmәnim joq. Jalpy, eshbir gazet ne portaldyng redaksiyasy ózderining kózqarastaryna sәikes kelmeytin maqalardy esh uaqytta baspaydy. Demek, búl ýdiris odan ary da jalghasa beredi. Óitkeni, ókinishke qaray, bizde olargha «Áy deytin әje, qoy deytin qoja» bolmay túr. Sosyn aram oilylyar ordandamay qaytedi?

Jaybergen Bolatov

Abai.kz