«Egemennin» emeurinindegi sóz ne?
«Egemen Qazaqstan» gazetinde «Óz elinde ózi qonaq bolghysy keletin oralman aghayyndardyng oilaghandary ne?» degen taqyrypta mәseleli maqala jaryq kórdi. Maqala avtory, gazet tilshisi - Seyfolla ShAYYNGhAZY myrza.
«Egemen Qazaqstan» gazetinde «Óz elinde ózi qonaq bolghysy keletin oralman aghayyndardyng oilaghandary ne?» degen taqyrypta mәseleli maqala jaryq kórdi. Maqala avtory, gazet tilshisi - Seyfolla ShAYYNGhAZY myrza.
«Qazaq elining tәuelsizdik aluy respublikadan tysqary jerlerde jýrgen otandastarymyzdyng atajúrtqa oraluyna keng jol ashty. Eger derekterge jýginer bolsaq, 1991-2011 jyldar aralyghynda 221,3 myng otbasy nemese 860,4 myng qandastarymyz Qazaqstangha kelgen eken» dep jazady «EQ»-nyng tilshisi. Áriptesimiz әlgindey statistikalyq dereketrdi kóshi-qongha bólinip jatqan kvota kólemimen jalghastyra kelip, Atajúrtyna oralghan aghayyndarymyzdyng Almaty, Ontýstik Qazaqstan, Jambyl, Manghystau oblystaryna jii qonystanatynyn tilge tiyek etedi de «Onyng syry nede?» degen súraq qoyady. Oqiyq:
«Eger alghashqy jyldary Qazaqstangha qonys audarushylar qatary birneshe myng otbasyn ghana qúrasa, 2005 jyly immiygranttargha bólingen kvota 15 myng otbasyna, al 2009-2011 jyldary 20 myng otbasyna deyin jetkizildi.
Osynday әngime ýstinde qay memleketterden kelgender kóbirek eken degen qyzyghushylyq saualdyng tuatyny da zandy. Eger onday súraqqa jauap izdep kórer bolsaq, oralmandardyng 60,5 payyzynyng Ózbekstannan, 10,4 payyzynyng Mongholiyadan, 12,4 payyzynyng Qytaydan, 7,8 payyzynyng Týrkimenstannan, 5,3 payyzynyng Reseyden kelgenin atap kórseter edik. Al qalghan 4 payyz ózge elderden kelgenderdi qúraydy.
Elge oralghan qandastarymyzdyng oblystar boyynsha ornalasuyna kóz jýgirtken kezde mynaday kórinisti bayqaugha bolady. Oralmandardyng 24,3 payyzy Ontýstik Qazaqstan oblysyna, 18,2 payyzy Almaty oblysyna, 13,3 payyzy Manghystau oblysyna, 7 payyzy Jambyl oblysyna qonystanghan. Osy sandardy oy eleginen ótkize otyryp Qazaqstandy Otanym dep kelgen bauyrlarymyzdyng 60 payyzdan astamynyng tórt oblysqa ghana qonystanghanyn kóruge bolady. Onyng syry nede?»
Onyng syryn «Egemen» bylaysha týiedi: «Ashy da bolsa aitayyq, elim dep «enirep» jetken bauyrlarymyzdyng Qazaqstangha Otanym dep emes, osynda búrynnan túryp jatqan nemese songhy jyldary kóship kelgen aghayyn-tughandaryn saghalap, kýneltu ýshin keletindigin dәleldeydi. Búl rette tipti qyr-sonymyzdan qalmay qoyghan jany siri rushyldyqtyng da qylang berip jatqan boluy әbden mýmkin. Áytpese qazaq ýshin, әsirese, alysta, jat júrtta jýrip tughan elin ansaghan qazaq ýshin úlan-baytaq Qazaqstannyng kez kelgen týkpiri Otan emes pe? Jalpy, Otan degen asyl sózdi belgili bir oblystardyng shenberimen ghana shektep, myna jer jaqsy, myna jer jaman dep, atamekendi alalaugha bola ma ózi. Olay bolghan kýnde, ata-babalarynyng kindik qandary tamghan qasiyetti topyraqty ansap kelgen bauyrlarymyzdyng kóksegenderi ne? Bәlkim olar biz myna Shymkent pen Jambyl óniri tәrizdi kýnshuaqty aimaqtarda qolymyzdy jyly sugha malyp otyra bereyik, al ana, aua rayy qytymyr soltýstik pen batystaghylar búrynghysynsha óz kýnderin ózderi kóre bersin dep oilaytyn bolar? Olar sol ónirlerge ýirengen, olar ata-babalarynan qalghan jerler, sondyqtan ondaghylardyng túra beretinine esh kýmәn da joq. Mәsele onda emes, bizding aitpaghymyz basqa. Atajúrt dep asyghyp kelgen, saghynyp kelgen aghayyndarymyz boylarynda qazaqtyng qany bar ekenin, azamattyghyn kórsetip, tizesin endi tiktep jatqan jas memleketting qoltyghynan demeuding ornyna, jyly jerge túmsyqtaryn súghyp búghyp otyratyn bolsa, onday qandastardan Qazaqstangha ne payda? Elge jandary ashymaytyn, kelmey jatyp talap qoyatyn qazaqtardy shaqyryp, qúshaq jaya qarsy alu qanshalyqty dúrys degen saual da osyndayda tuyndaydy. Biz búl jerde tiyesili kvotany alyp, soghan sәikes belgili bir jenildikterdi paydalanyp, artynsha kelgen jaqtaryna qaytadan qashyp ketken qazaqtar turaly tipti aityp ta otyrghan joqpyz. Al, ondaylar jetip-artylady. Mine, tughan jerdi saghynudyn, qúrmetteuding bir kórinisi».
Jogharydaghy joldardyng mazmúnyn qayyra bayandap otyrudyng qajeti shamaly shyghar. Alayda, myna bir súraqqa kónil audarghan jón: «Elge jandary ashymaytyn, kelmey jatyp talap qoyatyn qazaqtardy shaqyryp, qúshaq jaya qarsy alu qanshalyqty dúrys?»
Osy saualdy qabyrghadan qoy arqyly «Egemen Qazaqstan» ne aitqysy keledi? «Egemennin» emeurinindegi sóz -- jalpy ne sóz ózi?
Búl arada biz maqala avtoryn, yaghny әriptes aghamyz Seyfolla Shayynghazyny bas salyp bәrine kinәli etuden aulaqpyz. Onyng ýstine jurnalisting soltýstik oblystarda jan sanynyng azdyghy men júmysshy kýshine degen súranystyng joghary ekendigine keltirgen dәiekterin týsinistikpen qabyldaymyz. Jәne bir bayqaghanymyz Shayynghazy myrza «qiyndyghy qylsha shatqalday» (Asqar Sýleymenov) taqyrypty shiyrlap baqqan jýrisinde óz oiyna ózi qarsy shyghyp (maqalanyng tolyq núsqasyn oqyghan adam qapysyz angharady) qara terge týsedi. Biraq, myqty toqpaq siya sorghan jazarmandy myljalap qayda salmaghan? Aytqyzbasyn aitqyzyp, degizbesin degizip jiberedi emes pe? Qysqasy kóshi-qon sayasatyna qarsy sayasat, qazaqtyng basy birigip, qarasynyng qalyndauyna qarsy sayasat, Janaózendegi qaqtyghysty «oralmandargha» (resmy pikir) jauyp, pәle basy etip kórsetken sayasat «Elge jandary ashymaytyn, kelmey jatyp talap qoyatyn qazaqtar» turasynda «Egemen Qazaqstangha» «olar - patriot emes» degen qortyndy jasatady. Qaranyz:
«Adamnyng boyyn kernegen zor maqtanysh sezimi kele-kele óz Otanyna degen patriottyq sezimge úlasady. Múnyng ózi bir jyl, eki jyl emes, úzaq uaqyttargha sozylatyn ýderis. Áriyne, múnday qasiyetti boygha siniru ýshin adam ózining tughan elinde túryp, óz halqymen qoyan-qoltyq ómir sýrui tiyis. Jay ghana ómir sýrip qoymay, sol elding ystyq-suyghyn sol elde túratyn halyqpen birdey kórui kerek. Osylaysha elmen bite qaynasqan adam ghana sol elding patrioty bolugha qabiletti. Al ómir boyy syrtta jýrgen adamdar turaly olay dep aitu qiynyraq. Qazaqta «Tapqan әke emes, baqqan әke» degen sóz bar. Búl sózding maghynasy adam qay jerde, kimning qolynda ósse, oghan sol jer men sol adam ystyq bolady degendi bildiredi» (maqalanyng tolyq núsqasyn myna siltemeden tauyp oqy alasyzdar: http://www.egemen.kz/326629.html ).
«Abay-aqparat»
