«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە «ءوز ەلىندە ءوزى قوناق بولعىسى كەلەتىن ورالمان اعايىنداردىڭ ويلاعاندارى نە؟» دەگەن تاقىرىپتا ماسەلەلى ماقالا جارىق كوردى. ماقالا اۆتورى، گازەت ءتىلشىسى  - سەيفوللا شايىنعازى مىرزا.

«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە «ءوز ەلىندە ءوزى قوناق بولعىسى كەلەتىن ورالمان اعايىنداردىڭ ويلاعاندارى نە؟» دەگەن تاقىرىپتا ماسەلەلى ماقالا جارىق كوردى. ماقالا اۆتورى، گازەت ءتىلشىسى  - سەيفوللا شايىنعازى مىرزا.

«قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىك الۋى رەسپۋبليكادان تىسقارى جەرلەردە جۇرگەن وتانداستارىمىزدىڭ اتا­جۇرتقا ورالۋىنا كەڭ جول اشتى. ەگەر دەرەكتەرگە جۇگىنەر بولساق، 1991-2011 جىلدار ارالىعىندا 221,3 مىڭ وتباسى نەمەسە 860,4 مىڭ قانداستارىمىز قازاقستانعا كەلگەن ەكەن» دەپ جازادى «ەق»-نىڭ ءتىلشىسى. ارىپتەسىمىز الگىندەي ستاتيستيكالىق دەرەكەتردى كوشى-قونعا ءبولىنىپ جاتقان كۆوتا كولەمىمەن جالعاستىرا كەلىپ، اتاجۇرتىنا ورالعان اعايىندارىمىزدىڭ  الماتى، وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل، ماڭعىستاۋ وبلىستارىنا ءجيى قونىستاناتىنىن تىلگە تيەك ەتەدى دە «ونىڭ سىرى نەدە؟» دەگەن سۇراق قويادى. وقيىق:
«ەگەر العاشقى جىلدارى قا­زاق­ستانعا قونىس اۋدارۋشىلار قاتارى بىرنەشە مىڭ وتباسىن عانا قۇراسا، 2005 جىلى يممي­­گرانتتارعا بولىنگەن كۆوتا 15 مىڭ وتباسىنا، ال 2009-2011 جىلدارى 20 مىڭ وتباسىنا دەيىن جەتكىزىلدى.
وسىنداي اڭگىمە ۇستىندە قاي مەملەكەتتەردەن كەلگەندەر كوبى­رەك ەكەن دەگەن قىزىعۋشىلىق ساۋال­­دىڭ تۋاتىنى دا زاڭدى. ەگەر ونداي سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كورەر بولساق،  ورالمانداردىڭ 60,5 پا­يىزىنىڭ وزبەكستاننان، 10,4 پا­يى­­زىنىڭ موڭ­­­عوليادان، 12,4 پا­يى­­­­­زىنىڭ قى­­­تايدان، 7,8 پايى­­زى­نىڭ تۇركى­­مەن­ستاننان، 5,3 پايى­زى­نىڭ رەسەيدەن كەلگەنىن اتاپ كور­سەتەر ەدىك. ال قالعان 4 پايىز وزگە ەلدەردەن كەلگەندەردى قۇرايدى.
ەلگە ورالعان قانداستارىمىز­دىڭ وبلىستار بويىنشا ورنالاسۋىنا كوز جۇگىرتكەن كەزدە مىناداي كورىنىستى بايقاۋعا بولادى. ورال­مانداردىڭ 24,3 پايىزى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا، 18,2 پايىزى الماتى وبلىسىنا، 13,3 پايىزى ماڭعىستاۋ وبلىسىنا، 7 پايىزى جامبىل وبلىسىنا قونىستانعان. وسى سانداردى وي ەلەگىنەن وتكىزە وتىرىپ قازاقستاندى وتانىم دەپ كەلگەن باۋىرلارىمىزدىڭ 60 پايىزدان استامىنىڭ ءتورت وبلىسقا عانا قونىستانعانىن كورۋگە بولادى. ونىڭ سىرى نەدە؟»

ونىڭ سىرىن «ەگەمەن» بىلايشا تۇيەدى: «اششى دا بولسا ايتايىق،  ەلىم دەپ «ەڭىرەپ» جەتكەن باۋىر­لارىمىزدىڭ قازاقستانعا وتانىم دەپ ەمەس، وسىندا بۇرىننان تۇرىپ جاتقان نەمەسە سوڭعى جىلدارى كوشىپ كەلگەن اعايىن-تۋ­عاندارىن ساعالاپ، كۇنەلتۋ ءۇشىن كەلەتىندىگىن دالەلدەيدى. بۇل رەتتە ءتىپتى قىر-سوڭىمىزدان قالماي قويعان جانى ءسىرى رۋشىلدىقتىڭ دا قىلاڭ بەرىپ جاتقان بولۋى ابدەن مۇمكىن. ايتپەسە قازاق ءۇشىن، اسىرەسە، الىستا،  جات جۇرت­تا ءجۇرىپ تۋعان ەلىن اڭساعان قازاق ءۇشىن ۇلان-بايتاق قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرى وتان ەمەس پە؟ جالپى، وتان دەگەن اسىل ءسوزدى بەلگىلى ءبىر وبلىستاردىڭ شەڭبە­رىمەن عانا شەكتەپ،  مىنا جەر جاق­سى، مىنا جەر جامان دەپ، اتا­­مەكەندى الالاۋعا بولا ما ءوزى. ولاي بولعان كۇندە، اتا-بابالارىنىڭ كىندىك قاندارى تامعان قاسيەتتى توپىراقتى اڭساپ كەلگەن باۋىرلا­­­رىمىزدىڭ كوكسەگەندەرى نە؟ بالكىم ولار ءبىز مىنا شىمكەنت پەن جامبىل ءوڭىرى ءتارىزدى كۇنشۋاقتى ايماقتاردا قولىمىزدى جىلى سۋعا مالىپ وتىرا بەرەيىك، ال انا، اۋا رايى قىتىمىر سولتۇستىك پەن باتىستاعىلار بۇرىنعىسىنشا ءوز كۇندەرىن وزدەرى كورە بەرسىن دەپ ويلايتىن بولار؟ ولار سول وڭىرلەرگە ۇيرەنگەن، ولار اتا-بابالارىنان قالعان جەرلەر، سوندىقتان ونداعىلاردىڭ تۇرا بەرەتىنىنە ەش كۇمان دا جوق. ءما­سەلە وندا ەمەس، ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز باسقا. اتاجۇرت دەپ اسىعىپ كەلگەن، ساعىنىپ كەلگەن اعايىندارىمىز بويلارىندا قازاقتىڭ قانى بار ەكەنىن، ازاماتتىعىن كورسەتىپ، تىزەسىن ەندى تىكتەپ جاتقان جاس مەملەكەتتىڭ قولتىعىنان دەمەۋدىڭ ورنىنا، جىلى جەرگە تۇمسىقتارىن سۇعىپ بۇعىپ وتىراتىن بولسا، ونداي قانداستاردان قازاقستانعا نە پايدا؟ ەلگە جاندارى اشىمايتىن، كەلمەي جاتىپ تالاپ قوياتىن قازاقتاردى شاقىرىپ، قۇشاق جايا قارسى الۋ قانشالىقتى دۇرىس دەگەن ساۋال دا وسىندايدا تۋىندايدى. ءبىز بۇل جەردە تيەسىلى كۆوتانى الىپ، سوعان سايكەس بەلگىلى ءبىر جەڭىلدىكتەردى پايدالانىپ، ارتىنشا كەلگەن جاقتارىنا قايتادان قا­شىپ كەتكەن قازاقتار تۋرالى ءتىپتى ايتىپ تا وتىرعان جوقپىز. ال، وندايلار جەتىپ-ارتىلادى. مىنە، تۋعان جەردى ساعىنۋدىڭ، قۇرمەت­تەۋدىڭ ءبىر كورىنىسى».

جوعارىداعى جولداردىڭ مازمۇنىن قايىرا بايانداپ وتىرۋدىڭ قاجەتى شامالى شىعار. الايدا، مىنا ءبىر سۇراققا كوڭىل اۋدارعان ءجون: «ەلگە جاندارى اشىمايتىن، كەلمەي جاتىپ تالاپ قوياتىن قازاقتاردى شاقىرىپ، قۇشاق جايا قارسى الۋ قانشالىقتى دۇرىس؟»

وسى ساۋالدى قابىرعادان قويۋ ارقىلى «ەگەمەن قازاقستان» نە ايتقىسى كەلەدى؟ «ەگەمەننىڭ» ەمەۋرىنىندەگى ءسوز -- جالپى نە ءسوز ءوزى؟

بۇل ارادا ءبىز ماقالا اۆتورىن، ياعني ارىپتەس اعامىز سەيفوللا شايىنعازىنى باس سالىپ بارىنە كىنالى ەتۋدەن اۋلاقپىز. ونىڭ ۇستىنە ءجۋرناليستىڭ سولتۇستىك  وبلىستاردا جان سانىنىڭ ازدىعى مەن جۇمىسشى كۇشىنە دەگەن سۇرانىستىڭ جوعارى ەكەندىگىنە كەلتىرگەن دايەكتەرىن تۇسىنىستىكپەن قابىلدايمىز. جانە ءبىر بايقاعانىمىز شايىنعازى مىرزا «قيىندىعى قىلشا شاتقالداي» (اسقار سۇلەيمەنوۆ) تاقىرىپتى شيىرلاپ باققان جۇرىسىندە ءوز ويىنا ءوزى قارسى شىعىپ (ماقالانىڭ تولىق نۇسقاسىن وقىعان ادام قاپىسىز اڭعارادى) قارا تەرگە تۇسەدى. بىراق، مىقتى توقپاق سيا سورعان جازارماندى مىلجالاپ قايدا سالماعان؟ ايتقىزباسىن ايتقىزىپ، دەگىزبەسىن دەگىزىپ جىبەرەدى ەمەس پە؟ قىسقاسى كوشى-قون ساياساتىنا قارسى ساياسات، قازاقتىڭ باسى بىرىگىپ، قاراسىنىڭ قالىڭداۋىنا قارسى ساياسات، جاڭاوزەندەگى قاقتىعىستى «ورالماندارعا» (رەسمي پىكىر) جاۋىپ، پالە باسى ەتىپ كورسەتكەن ساياسات «ەلگە جاندارى اشىمايتىن، كەلمەي جاتىپ تالاپ قوياتىن قازاقتار» تۋراسىندا «ەگەمەن قازاقستانعا» «ولار - پاتريوت ەمەس» دەگەن قورتىندى جاساتادى. قاراڭىز:

«ادامنىڭ بو­يىن كەرنەگەن زور ماق­تانىش سەزىمى كەلە-كەلە ءوز وتانىنا دەگەن پاتريوتتىق  سەزىمگە ۇلا­سادى. مۇنىڭ ءوزى ءبىر جىل، ەكى جىل ەمەس، ۇزاق ۋاقىتتارعا سوزىلاتىن ۇدەرىس. ارينە، مۇنداي قاسيەتتى بويعا ءسىڭىرۋ ءۇشىن ادام ءوزىنىڭ تۋعان ەلىندە تۇرىپ، ءوز حالقىمەن قويان-قولتىق ءومىر ءسۇرۋى ءتيىس. جاي عانا ءومىر ءسۇرىپ قويماي، سول ەلدىڭ ىستىق-سۋىعىن سول ەلدە تۇراتىن حالىقپەن بىردەي كورۋى كەرەك. وسىلايشا ەلمەن بىتە قايناسقان ادام عانا سول ەلدىڭ پاتريوتى بولۋعا قابىلەتتى. ال ءومىر بويى سىرتتا جۇرگەن ادامدار تۋرالى ولاي دەپ ايتۋ قيىنىراق. قازاقتا «تاپقان اكە ەمەس، باققان اكە» دەگەن ءسوز بار. بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى ادام قاي جەردە، كىمنىڭ قولىندا وسسە، وعان سول جەر مەن سول ادام ىستىق بولادى دەگەندى بىلدىرەدى» (ماقالانىڭ تولىق نۇسقاسىن مىنا سىلتەمەدەن تاۋىپ وقي الاسىزدار: http://www.egemen.kz/326629.html ).

«اباي-اقپارات»