Belgili sayasattanushy Aydos Sarym «Egemen Qazaqstan» gazetinde memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng «Tәuelsizdik bәrinen qymbat» atty maqalasyna pikir bildirdi. 

«Biyl tәu etken Tәuelsizdigimizding otyz jyldyghy. Árbir sanaly azamat ýshin búl úly meyram. Meyram bolghanda dabyralatyp, at shaptyryp, otshashulatyp, iship-jep, kókirekke kezekti «-jyldyghy» deytin medalidi tagha salatyn meyram emes. Ordabúzar jasqa kelgen janghyrghan qazaq memlekettigining shanyraghyn shayqaltpay, yrys-berekesin ketirmey, el birligi men jer tútastyghyn saqtay otyra әri qaray qalay, qay baghytta damytamyz dep oilanatyn, tolghanatyn kez, kemel kezen. Zymyrap óte shyqqan otyz jyl qanshalyqty qiyn, kýrdeli bolsa, aldaghy qamal alar jasqa deyingi uaqyt ta onay bolmaytyny qazirden bastap-aq kórinip túr.

Serti - salaq, anty – mazaq kórshimizding kónil-kýiine, qoghamdyq pikirine qarap otyryp biraz dýniyeni úghynugha tiyispiz. Shyndap kelsek, qashan da, qay kezde de qazaqty, Qazaq memleketin qútqarar, saqtap qalar, arqa sýier tórt qúndylyq bar: túnyq til, tereng tariyh, tylsym tabighat pen tynghylyqty tynys-tirshilik. Osy qúdyretti qúndylyqtar turasynda preziydent jaqsylap taratyp aityp beripti.

...

Shyndap keletin bolsaq, qazaqtyng basty qorghany, tiregi, tyly, dili – tughan tili. Tilding tazalyghyn saqtau, ony zamangha say damyta bilu, biznes pen ghylym tiline ainaldyru, shyn mәnindegi memlekettik til qylyp, zandy túghyryna otyrghyzu - últtyq, memlekettik mәsele. Til – últtyq ruhtyn, sananyn, oidyng alany men mekeni. Bayaghyda Marks evreyding qasiyetti kitaby Torany «halyqtyng kóshpeli memleketi» dep ataghan eken. Osyghan salsaq, tәuelsizdikten airylyp, memlekettigimizdi joghaltqan kezde de qazaqty qazaq etken, biriktirgen, toptastyrghan, jinaghan qasiyet pen qúndylyq – qazaq tili ekenin moyyndauymyz kerek. Úlan-baytaq jerimizdi, әlemdegi toghyzynshy territoriyany aishyqtaghan da, erekshelegen de osy tilimiz. Oimaqtay ghana memleketter ondaghan, jýzdegen dialektige bólinip jatady. Osynshama orasan oikumenany esh dialektisiz, jiksiz jinaghan qazaq tilining úly kýshi men qasiyetine tang qalmasqa bolmas!

Ekinshi qúndylyq - últtyq jadymyz ben tarihymyz. El ydyrap, halyqtyng toz-tozy shyghyp, ruhy synghan kezderi de az bolmaghan. Myng ólip, myng tirilgende de qazaqqa senim bergen, ruh bergen, jauapkershiligin sezdirgen qúndylyq – tarihy. Tarihy sana qashan da tarihy jauapkershilikke iytermelegen. Tarihy sana jekelegen adamnyng ambisiyasyn ortaq mýddege baghyndyryp, júrtty múratshyldyqqa, últtyq ymyragha jetelegen. Tarihy sana әrbir oily, esti adamdy belgili bir ruhy tәrtip pen sanaly tirshilikke jýgendegen. Qazaqtyng boyynda bar, gendik kodyna jazylghan aruaq pen úrpaq konsepsiyalary da osy tarihy sanadan bastau alady. Qayda jýrseng de, kim bolsang da ózindi úzynsonar, ýzdiksiz sheptin, qatardyng ishinde jýru, myzghymas, airylmas bóligi retinde sezinu kez-kelgen adamgha qosymsha jauapkershilik, missiya artady.

Últtyng qarsylasuy, rezistenttik qasiyetteri, energiyasy men energiyany ýnemdeu qasiyetteri tarihpen qatar tabighatqa da qatysty. Tabighat degende biz ony tereng jәne tolyq týsinuimiz qajet. Qazaq tabighatyna jeri, suy, auasy, tau-tasy, orman-jelegi, hayuanaty, adamy kiredi. Birin birinen ajyratu, aiyryp alu mýmkin de emes. San ghasyrlar boyy qazaq halqy tabighatqa tyrnaghyn batyrmay kelgen myqty ekologiyalyq sanasy bar últ bolghan edi. Sonyng arqasynda osynau orasan jerding iyesi men kiyesine ainala bildik, osy jerge jasampaz atymyzdy berdik. Bolashaq ekonomikasy, adam men onyng energiyasyna negizdelgen jana ekonomika eng aldymen tabighy faktorlarmen shekteledi, limittenedi. Ár nәrsening qúny men parqy bar, shegi men shekarasy bar. Sheksiz tek adamnyng úshqyr oiy men armany ghana. Tarihy missiyamyz eng aldymen tabighatqa degen kózqarasymyz ben filosofiyamyzdyng ózgeruin talap etedi. Adam qúqy men qúnynyng artuy eng aldymen qazaqqa tәn ekologiyalyq sanany janghyrtudan, ony zaman talabyna say damytudan bastaluy tiyis.

Ómir eshqashan ornynda túrmaydy. Ómirding basty zany – tynymsyz tirshilik, tynghylyqty, paydaly tirshilik. Qazaqtyng basty jәne airyqsha qasiyetterining biri – tarih pen tabighattyng talaptaryna, tyghyryqtaryna boy aldyrmay, beyimdele bilui. Qazaq tózimdi, shydamdy halyq emes, qazaq óte aqyldy, rasionaldy halyq. Rasionaldy sana jogharyda aitqan tarihy jәne tabighy jauapkershilikten bastau alady. Tabighat ta, sayasy tarih ta evolusiya zandaryna baghynady. Al evolusiya eng myqtyny, eng aqyldyny, eng súludy tanday bermeydi, eng beyimdelgish, eng myghym, kez-kelgen tabighy ózgeriske dayyn, taghdyr tәlkegine әzir aghzagha ghúmyr beredi, úrpaghyn jalghastyrghyzady.

Jaqynda bir әriptesim «eki dual konsepsiyasy» turaly jaqsy әngime aitty. Qazaqty qúrtqan, deydi ol, eki dual; birin tym erte qúlatsaq, ekinshisin tym erte qúra bastaghan ekenbiz. Sonda aitpaghy mynau: el bolmay, memleket bolmay, kóptegen qúndylyghymyzdy shashyratyp alghan jaghdayda ruhany shekaramazdy qorghaghan dualdy erte qiratqanymyz qatelik. Esesine, basqa mәdeniyetten, ortadan kelgen modagha erip, sodan «kulit» jasap, syrtqy dualdyng ornyna әrbir adam, әrbir otbasy jeke-dara dualdardy qúryp әlek bolghan. Memleketting shekarasynan góri, bir kóshedegi kórshini bólgen «zaborlar» manyzdy zamangha da ketip qala jazdadyq qoy! Ras qoy, shyn ghoy!

Preziydentting býgingi maqalasyn barshamyz asyqpay oqiyq. Oqyghanda da ony dabyralatpay, maqtampazdyqqa aparmayyq. Kerisinshe, oigha oy qosatyn, oidy oy jeteleytin dýniyelerge úmtylayyq. Osy otyz jylda ne bitirdik, neden janyldyq, oghan ne sebep degen shynshyl әngimeni bastayyq. Tek synap-minep qana qoymay, qaytken kýnde dúrystalamyz, dúrys jolgha týsemiz degen bayypty, aqyldy saraptama jasaugha tyrysayyq. Jәne de bir ótinish; bos aighaydy, attandy azaytsaq, aghayyn. Ayqayy kóp ortada aqyl joq, emosiya basym bolady, oy toqtamaydy, sinbeydi. Bizge emosiyadan góri sabyrly, saliqaly әngime, últtyq kompromiss, mәmile kerek siyaqty. Qasekeng sonyng jaqsy ýlgisin kórsetken siyaqty»

Aydos Sarym

Abai.kz