Telearnalardyng reytingisin zertteytin «TNS Gallup Media Asia» kompaniyasy  aldynghy aidyng songhy aptasynda eng kóp kórermen jinaghan, reytingi eng joghary 10 baghdarlamanyng tizimin jariyalady. Tizimge  zer salsaq, «KTK» arnasyndaghy «Portret nedeli» baghdarlamasy ýzdik ondyqtyng kóshin bastapty. Ekinshi oryn «1-kanal Euraziyadaghy» Andrey Malahovtyng «Pusti govoryat» tok-shouynda. Sol arnadaghy «Gryaznaya rabota» serialy  joghary kórsetkishpen ýshinshi oryngha jayghassa, «X Factor» baghdarlamasy  men «Vremya» janalyqtar qyzmeti tórtinshi, besinshi oryndargha taban tirepti. «KTK»-dan berilgen  «Krivoe zerkalo» atty konsert te kóp kórermen jighan.  Osy arnadaghy  «Jenskiy doktor» kórkem filimi men Platonovtyng «Slugy naroda» atty avtorlyq habary da ondyqtan oiyp oryn alypty.  Euraziyadaghy «Rasplata» serialy toghyzynshy orynda túr.  Ýzdikterding tizimin «NTK»-dan beriletin «Uniyver» teleserialy tәmamdaydy.  Bayqaghanynyzday, reytingi joghary baghdarlamalardyng qatarynda birde-bir qazaqsha baghdarlama joq. Namystan jaryla jazdasanyz da, nәtiyje osy.

Telearnalardyng reytingisin zertteytin «TNS Gallup Media Asia» kompaniyasy  aldynghy aidyng songhy aptasynda eng kóp kórermen jinaghan, reytingi eng joghary 10 baghdarlamanyng tizimin jariyalady. Tizimge  zer salsaq, «KTK» arnasyndaghy «Portret nedeli» baghdarlamasy ýzdik ondyqtyng kóshin bastapty. Ekinshi oryn «1-kanal Euraziyadaghy» Andrey Malahovtyng «Pusti govoryat» tok-shouynda. Sol arnadaghy «Gryaznaya rabota» serialy  joghary kórsetkishpen ýshinshi oryngha jayghassa, «X Factor» baghdarlamasy  men «Vremya» janalyqtar qyzmeti tórtinshi, besinshi oryndargha taban tirepti. «KTK»-dan berilgen  «Krivoe zerkalo» atty konsert te kóp kórermen jighan.  Osy arnadaghy  «Jenskiy doktor» kórkem filimi men Platonovtyng «Slugy naroda» atty avtorlyq habary da ondyqtan oiyp oryn alypty.  Euraziyadaghy «Rasplata» serialy toghyzynshy orynda túr.  Ýzdikterding tizimin «NTK»-dan beriletin «Uniyver» teleserialy tәmamdaydy.  Bayqaghanynyzday, reytingi joghary baghdarlamalardyng qatarynda birde-bir qazaqsha baghdarlama joq. Namystan jaryla jazdasanyz da, nәtiyje osy.

Telearnalar telereyting atty «qúdiretke» tәueldi. Siz ben biz kýndelikti tamashalap jýrgen әrbir baghdarlamanyng qansha kórermeni bar ekenin, әr baghdarlamanyng reytingisin 1997 jyldan beri «TNS Gallup Media Asia» atty kompaniya anyqtap keledi. «TNS Gallup» úiymy jyl sayyn 100000-nan astam túrghyny bar iri qalalarda 700 otbasyna piplmetr atty arnayy qúrylghy taratady.  Sóitip telemetr ornatylghan ýiding otbasy mýsheleri telereytingti zertteuge qatysatyn respondent atanady. Teledidargha jalghanghan piplmetr kýndelikti neshe respondentting qay  telearnany qansha uaqyt kórgenin esepke alady. Ol aqparat «Gallup Media»-nyng Almatydaghy ortalyghyna kelip týsedi de, osylaysha әr baghdarlamanyng jekelegen reytingi men telearnalardyng tútas reytingi týziledi. Telearnalar  reyting atty «qúdiretke» tәueldi deuimiz tegin emes. Efirden berilgen dýnie kórermender tarapynan súranysqa ie bola ma joq pa, baghdarlamanyng ekonomikalyq qaytarymy bar ma, joq pa degen mәsele bar óitkeni.  Teleónim belgili dengeyde reytingke ie bolyp, arnagha payda әkelui tiyis, bylaysha aitqanda. Árbir reytingting artynda qyruar qarjy túr. Olay deuimizge sebep, jarnama berushiler joghary reytingke ie bolghan arnalargha ghana jarnamasyn úsynady. Al telearnalar jarnama berushige jarnamany kóretin kórermenderding ýlesin satady.  Osydan-aq reytingting nendey qúdiret ekenin baghamday beriniz. Jogharyda ýzdik on baghdarlamanyng qatarynda birde-bir qazaqsha baghdarlamanyng joqtyghyna namystanghanymyz bir jaghy patriottyghymyzdan bolsa, bir jaghy qazaqsha dýniyelerding nazargha ilikpey jatqanyna kýiingendik edi.

Osyghan deyin de orys tilindegi habarlar reyting jaghynan qazaqsha baghdarlamalardy shang qaptyryp keldi. «Gallup Media»-nyng qorytyndysymen keybir arna basshylary kelispey, jýrgizilgen zertteu obektivti emes degen әngimeler talaydan beri aitylyp keledi. Óitkeni respondentterding arasyndaghy qazaqtardyng ýlesi 1999 jylghy halyq sanaghynyng nәtiyjesine negizdelgen kórinedi. Qaybir arnalardyng basshylary tarapynan «Gallup Media» ókilderine: «Respondentter 1999 jylghy sanaq  boyynsha esepke alynghan bolsa, 700 otbasydan túratyn kórermenning 40%-qazaq; 60%-ózge últ ókili bolyp shyghady. Al 2009 jylghy sanaq negizge alynsa, halyqtyng  63% - qazaq; 37% - ózge últ ókilderi bolady. Al qalalardaghy kórermenning 54%-y qazaq, 46%-y ózge últ ókilderi degen sóz. Zertteuge respondentterdi tartqanda osy jaghy eskerilui tiyis. Sonda qazaqtildi ónimderding reytingi jolgha qoyylady», - degen úsynys ta aitylghan bolatyn. Biylghy  jyldyng 1 qantarynan bastap 54% - qazaq otbasy, 46% - ózge últ ókilderi respondent retinde alynyp,  piplmetr taratylypty.  Qazaq otbasylarynyng payyzdyq kólemi artqan son, qazaqtildi baghdarlamalardyng reytingi ósui zandylyq edi. Byltyrghy kýzde «TNS Gallup Media» basshylarynyng  ózi: «2012 jyldyng qantarynan bastap qazaq tilinde habar taratatyn arnalardyng ýlesi 2,5-3%-gha ósedi de, oryssha habar taratatyn  «1-kanal Euraziya», «NTK» syndy arnalardyng ýlesi tómendeydi», - dep mәlimdegen bolatyn.

«Alayda, kompaniyanyng qantar men aqpan ailaryna jasaghan qorytyndysynda qazaqsha arnalardy kórermenderding kóru jiyiligi artudyng ornyna búrynghydan da tómendep ketken. Auditoriyasy auqymdy, habarlary súranysqa ie arnalardyng kóshin bayaghysha «1-kanal Euraziya», «NTK»,«KTK» arnalary bastap túr. «NTK»-daghy «Revudin» bir kýndik kórsetilim ýlesining ózi - 10,7%, «KTK»-daghy «Davay pojenimsya» - 18,7%. Al «Qazaqstandaghy» «Syr súhbat» bir kýnde әreng degende - 5,1%, «El arnadaghy» «Jaraysyn» - 0,2% kórermendi zorgha jinaghan. Qazaqsha baghdarlamalardyng reytingine qarap otyryp qarnyng ashady. Habarlardyng ailyq, aptalyq emes, bir kýndik kórsetilim ýlesin salystyryp-aq biraz jaytty baghamdaugha bolady. Mәselen, «Gallup Media»-nyng bir kýngi efirge jasaghan zertteuinde «Qazaqstan» Últtyq arnasy keshki janalyqtarynyng reytingi - 3,1% eken. «KTK» janalyqtary - 10,0%. «31»-arnadaghy «Informburonyn» qazaqsha janalyqtary  - 7,8%.  Al «1-kanal Euraziyanyn» «Vremya» janalyqtary - 23,7%-ben eng kóp kórermen jighan. Búghan qarap «qazaqtardyng bәri «Vremyany» kóredi eken ghoy»  degen oigha kelesiz eriksiz.  Tanertengilik «Tansholpannyn» reytingi  - 2,9%.  Al  «1-kanal Euraziyadaghy» «Dobroe utro» 22,3 %-dy «úryp» túr.  Qazaq kórermenining barlyghy «Dobroe utrony» qaraydy degenge ilanyp-aq qalasyz. Shyn mәninde solay ma, biraq?!  «31»-arnadaghy «Qazaqsha konserttin» kórermeni - 8,9% bolsa,  dәl sol uaqyttaghy «NTK»-daghy «Tom y Djerri» mulitserialyn qaraytyndardyng ýlesi - 26,3% eken. Búl kórsetkishke kýlemiz be, jylaymyz ba? Álde júrttyng bәri jabylyp mulitfilim qaraydy degenge senemiz be? Tize bersek múnday qarama-qayshylyq kóp.

«Gallup Media»-nyng osy zertteui qanshalyqty obektivti? Óitkeni  54% qazaq otbasyn zertteuge qatystyrghanda kompaniya basshylyghy respondentterding últy qazaq bolghanymen, olar orystildi me, qazaqtildi me osy jaghyna nazar audarmaghan synayly. Qaladaghy taza qazaqy otbasylar men shalaqazaqtardyng ara jigi ajyratylmaghan, qysqasyn aitqanda. Almaty, Astana, Pavlodar, Petropavl qalalarynyng túrghyndary o bastan qazaqtildi jәne orystildi bolyp bólinedi, orystildileri oryssha dýniyelerdi qaraugha әues keledi delik, jaraydy. Al Semey, Aqtau, Atyrau, Shymkent syndy qazaqy ónirlerdegi qazaqy kórermenning tandauy qayda qaldy eken? Áytpese qazaqtardyng bәri «Dobroe utromen» tandy qarsy alyp, «Vremya» janalyqtarymen  әlem janalyghynan habardar bolyp otyrghan joq. Mine, osylaysha azannan keshke deyin qazaqsha baghdarlamalardy qaraytyn kórermender aidalada qalyp, tól tilindegi baghdarlamalardan góri oryssha habarlardy qyzyqtaudy qolay kóretin shalaqazaqtardyng kózqarasy jalpyhalyqtyq nәtiyjedey bolyp otyr.

BÚGhAN «TNS Gallup Media» NE DEYDI?

Osy jayttardyng anyghyn bilu ýshin TNS Gallup Media-nyng bas diyrektory Tatiyana Starsevagha: "Respondentterding últy qazaq bolghanymen, qazaqtildi ne orystildi ekeni qanshalyqty eskerilude? Taza qazaqtar men shalaqazaqtardyng ara jigi ajyratylmaghasyn, qazaqy dýniyelerding kórsetkishi tómen bolyp otyrghan joq pa?» degen saualymyzdy joldaghanbyz. Qazaqstandaghy telehabarlardyng taralu kenistigin zertteytin úiymda búl súraqtargha jauap beretin memlekettik tildi týsinetin birde-bir maman joq eken, qyzyq bolghanda. Kileng orystar júmys isteytin kompaniyagha súraqtarymyzdy resmy tilde jiberdik. Biraq kompaniya basshysy jauap beruge qúlyq tanyta qoymady. Oryssha habarlardyng reytingi dәurendep, qazaqsha dýniyelerding kórsetkishi qúldyrap bara jatqanyna orys basshy kýiine qoysyn ba? Telearnalargha taratqan qaghaz jýzindegi mәlimette 100 % respondentting 2009 jyly 37,8%-y qazaq bolsa, 2010 jyly qazaqtardyng sany - 44,4%-gha,  2011 jyly - 44,9%-gha ósken. Al biyldan bastap respondentterding arasyndaghy qazaqtardyng ýlesi 54,7% delingen. Alayda mәsele qazaqtardyng qaghaz jýzindegi sanynda emes,  sapasynda bolyp túr.

ENDI NE ISTEU KEREK?

«Gallup Media»-nyng zertteuine qatysushylardy irikteuge erekshe mәn beretin kez keldi. Respondentting últy qazaq bolghanymen taza qazaq pa, әlde ana tilin mensinbeytin shalaqazaq pa, osy jaghy eskerilui tiyis. Áytpese orystildi respondentterding tandauy qazaqsha baghdarlamalardyng tamyryna balta shabady.  Reytingi kóterilmegen baghdarlamalar biraz uaqyttan song jabylady óitkeni. Ózgerister men tolyqtyrular engizilip, biylghy nauryzdan bastap kýshine engen  «Teleradio habarlaryn taratu turaly» zang boyynsha efirdegi ónimning 50 payyzy sheteldik, 50  payyzy tól dýnie boluy tiyis. Reytingti tómendetpeu ýshin telearna basshylary qazaqsha tólónim jasaghannan góri, syrttan kelgen dýniyelerdi qazaqshagha audaryp, til sayasatyn orynday salady. Óitkeni reytingi algha jyljymaytyn qazaqsha habarlardy efirge jibergennen góri, reytingti ústap túratyn oryssha dýniyelerdi dóngeletken әldeqayda ynghayly ekeni beseneden belgili. Osydan-aq telearnalardaghy 50 de 50 sayasaty op-onay búzylady. Sebebi, әr reytingting sonynda qyruar aqsha, kommersiyalyq tabys túr. Qazaqsha baghdarlamalardyng auditoriyasynyng ayasy tar bolghasyn jarnama berushilerding de orys tilindegi jarnamagha jýginetini ayan. Jarnamadan týsetin paydany bylay qoyghanda, ózge tildegi dýniyeler bizdegi tendikti de teris qaratyp túr. Aqparattyq qauipsizdigimizge, til sayasatyna tikeley qatysty búl mәselege Qúqyq qorghau oryndarynyng da nazar audaryp qoyghany da jón edi-au.

Toqsan auyz sózding tobyqtay týiinin aitqanda zertteuge qatysushylardyng últy qazaq bolghanymen, bolmysy, tili, jany qazaq pa, osy jaghy eskerilmey, is onalmaydy. Bizdegi telereytingti ólsheuge aimaqtaghy, auyl-auyldaghy qazaqy kórermen qatystyrylghan emes. Kýni boyy qazaqsha baghdarlamalardy qaraytyn auyl kórermenining kózqarasy eskeriletin kýnning auyly alys bolyp túr әzirge. Múny televiydeniyede qyzmet isteytinderdin, bolmasa osyny zerttep jýrgen jurnalisterding ghana bas qatyratyn mәselesi dep emes, últtyng mәselesi, memlekettik mýdde túrghysynan qarastyrmay bolmaydy.

Búl mәsele ministrliktin, Ýkimettin, Preziydentimiz Núrsúltan Nazarbaevtyng nazaryna ilikkeni jón.

SIZ NE DEYSIZ?

Serik ÁBIKENÚLY, «Almaty» telearnasy bas diyrektorynyng birinshi orynbasary:

«GALLUP MEDIA»-NYNG QYZMETINEN BAS TARTQANBYZ

- «TNS Gallup Media Asia» kompaniyasynyng jýrgizgen zertteulerine kónil seninkiremeydi. Óitkeni qay kezde de orystildi arnalar, oryssha habarlar joghary satyda túrady. Qazaqy dýniyelerge berilgen nәtiyjeden-aq kompaniyanyng kimderden dauys jinaytynyn biluge bolady. «Almaty» syndy shaghyn arnalardy bylay qoyghanda, respublikagha taraytyn 100 payyz memlekettik tilde habar taratatyn «Qazaqstan» telearnasy, qazaqsha baghdarlamalarynyng ýlesi kóp «Habar» arnasy 5-6 oryndarda salpaqtap jýredi. Al 3-4 ónirge ghana taraytyn orystildi arnalar ýnemi aldynghy oryndarda. Bir-eki arna ózara oryn auystyrghany bolmasa, kompaniyanyng statistikasy eshqashan ózgermeydi. Osydan song joghary reytingke ie bolyp, joghary saptan kórinu mýmkin emes dese de bolady.  «Gallup Media»-nyng jýrgizgen zertteulerine kýmәnning saldarynan bir jyl búryn «Almaty» telearnasy búl úiymnyng qyzmetinen bas tarttyq.

Seyitqazy MATAEV, Qazaqstan Jurnalister odaghynyng tóraghasy:

ÓZIMIZ ÚLTTYQ ÚIYM QÚRUYMYZ QAJET

- Nege biz telearnalarymyzdyng reytingin zertteude sheteldik «TNS Gallup Media Asia»-gha jýginemiz? Álem moyyndaghan, býkil Europa elderining telereytingin ólshep otyrghan dýniyejýzilik kompaniya bolsa da, bizge óz telearnalarymyzdyng reytingin ózimiz ólsheytin últtyq úiym qajet. Oghan bizding әleuetimiz jetedi dep oilaymyn. 20 jyl boyy baghyndyq, jetedi. «Gallup Media» batystyq standartqa negizdelgen. Múnyng zardabyn qazaqtildi arnalar tartyp otyr. «TNS Gallup Media»-nyng Almatydaghy ortalyghynda birde-bir qazaq joq dep estiymiz. Tipti kompaniya janynan qúrylghan industrialdy komiytet sarapshylarynyng da qatarynda qazaqtar joq-au deymin. «TNS Gallup Media» ýlken-ýlken jarnama berushi agenttikterding qarjysyna qarap otyrghandyqtan, jarnamadan  jaqsy tabys tabatyn arnalardyng sayasatyn jýrgizude. Qazaqtildi arnalardyng reytingi tómen, sondyqtan olargha jarnama az týsedi dey salu qisyngha keledi óitkeni. Osylaysha jarnamanyng bәri orystildi arnalargha ketip jatyr.

Núrtileu IMANGhALIYÚLY, telepublisist:

ShETELDIK KOMPANIYaNYNG QAZAQTYNG RUHANY SÚRANYSYNA TÝKIRGENI BAR

- Biz telejurnalister әldeneshe ret «Gallup Media» basshylarymen pikirlestik, qatty sóilestik. Olardyng zertteu әdisindegi qazaqsha dýniyelerge degen kózqarasty qajetti qalypqa týsiruge talpyndyq. Biraq eshtene ózgerte almadyq. Óitkeni olardyng bizding mentaliytetke, qazaqtyng ruhany súranysyna týkirgeni bar. Áytpese qazaqtyng bәri oryssha habarlargha telmirip, sonyng aldynda otyrghan joq. Ózining ruhany súranysyn qanaghattandyratyn qazaqy dýniyelerdi kórip jýrgen kórermender kóp. Ókinishtisi, olar respondent emes. Olardyng ornyn shalaqazaqtar alyp otyr. Olardyng kózqarasy býkil qazaqtyng kózqarasynday bolyp otyr. Shyndyqqa jýginsek, sol «Gallup»-tyng basshylary qazaq baghdarlamalarynan birdene úgha ma? Ózderi qazaq tilinen maqúrym bola otyryp, qazaq tilindegi baghdarlamalardyng reytingin anyqtaugha moralidyq qúqy bar ma? Yqylasy qay jaqqa búrylatyny belgili, ózderine kerek jaqqa búra tartary anyq. Tipti, jaraydy, niyeti dúrys bolghannyng ózinde, olar bilmestikten qatelesetinine kýmәnim joq. Búl tek sol úiymnyng basshylaryna ghana emes, zertteuge ilinip jýrgen orystildi respondentterge de qatysty. Ózi orystildi bola túra, qazaqsha baghdarlamalardyng reytingisin anyqtaugha olardyng qanday qúqy bar? Sondyqtan bizdegi arnalardyng reytingisin anyqtaytyn jana mehanizm qajet dep oilaymyn. Onday mýmkindik bar siyaqty kórinedi maghan.  Búl bir, ekinshiden, tilge degen yqylas, niyet,  qanday bolsa, televiydeniyege degen kózqaras ta sonday. Memlekettik tilding mәselesin bәrimiz aitamyz, qazaq tili órkendeui kerek deymiz. Biraq qazaq tilining qanat jangyna kedergi keltiretin qozghalmaytyn, búzylmaytyn, men týsine bermeytin bir seng bar.  Qazirgi qazaqtildi arnalardyng jaghdayy da dәl osynday bolyp túr. Qazaqtildi arnalargha, qazaqsha habarlargha degen memlekettik kózqaras qajet. Ol qalyptaspay eshtene ózgerte almaymyz.

«Abay-aqparat»