Jýrekke әmir jýrmeydi. Búghan qarsy kelu, dau aitu mýmkin emes. Alayda sanany túrmys biylegen býgingi zamanda qylyghy týzde - qyzdarymyzdyng jýregin adal mahabbattan búryn bas ainaldyrar baylyq biylep almady ma degen kýdikti oy qylang beredi. Áytpese ainalamyzda qanshama jigitting súltany jýrse-daghy olardy kózge ilmey, sheteldikterding etegin ústaytyn qaryndastarymyz kóbeymes pe edi? Aytpaghymyzdyng astaryn týsingen de bolarsyz.

Ras, Kenes Odaghynyng sayasaty boyyn­sha aralas neke «modagha» ainalghan ke­zen­der de boldy. Biraq sheteldikterge túrmysqa shyghypty degendi estigen emes­piz. Qazir she? Qazaqylyqtyng qaymaghy saqtalghan ontýstikting ózinde búl jat ýrdis songhy jyldary keng etek alyp barady.

Jýrekke әmir jýrmeydi. Búghan qarsy kelu, dau aitu mýmkin emes. Alayda sanany túrmys biylegen býgingi zamanda qylyghy týzde - qyzdarymyzdyng jýregin adal mahabbattan búryn bas ainaldyrar baylyq biylep almady ma degen kýdikti oy qylang beredi. Áytpese ainalamyzda qanshama jigitting súltany jýrse-daghy olardy kózge ilmey, sheteldikterding etegin ústaytyn qaryndastarymyz kóbeymes pe edi? Aytpaghymyzdyng astaryn týsingen de bolarsyz.

Ras, Kenes Odaghynyng sayasaty boyyn­sha aralas neke «modagha» ainalghan ke­zen­der de boldy. Biraq sheteldikterge túrmysqa shyghypty degendi estigen emes­piz. Qazir she? Qazaqylyqtyng qaymaghy saqtalghan ontýstikting ózinde búl jat ýrdis songhy jyldary keng etek alyp barady.

Ontýstik Qazaqstan oblystyq Ádilet departamentining mәlimetterine jýginsek, ótken jyly 874 jerlesimizding shetel azamattarymen nekeleskeni tirkelipti. Búl kórsetkish osydan tórt jyl búryn ghana, yaghny 2007 jyly 39-dan aspaghan. Áriyne, búlardyng arasynda kelinderden góri kýieubalalardyng qatary kóbirek ekenin úghynu qiyn emes. Sonda Qazaq­stannyng qyzdary ýshin jat elding jigitine jar bolu abyroy bolghany ma, әlde búl mәjbýrlikke iytermelegen qu dýnie me eken? Qalanyng qyzdaryn qaydam, auyl­dyng ajarlylary kóbinshe kórshi auyl­dan-aq tenin tauyp, aghayynnan alysqa úzamaytyn. Tipti, kórshi eki auyldyng aza­mat­tary bir-birimen qúdandaly, naghashy-jiyen bolyp, miday aralasyp jatatyn. Qazir arularymyz alysqa ketudi arman­day­tyn bolghany ma?

Baljan ÁLIPBEK, oblystyq Ádilet departamenti bastyghynyng orynbasary:

- Shetel azamattarymen túrmys qúru ýrdisi oblys ortalyghynda da, audandarda da ósip barady. Mәselen, Shymkentti alayyq. 2008 jyly 23 shymkenttik shyraylylar «jar qúsha­myn» dep shetel assa, búl kórsetkish 2010 jyly - 218, al 2011 jyly 220-gha bir-aq kóterilgen. Al kileng qara­kózder meken etken Bәidibek audanynda 2009 jylgha deyin múnday jaghday kezdespegen bolsa, ótken jyly ýsh azamatsha sheteldiktermen nekege túrudy jón sanapty. Shetel­diktermen nekege túru shekaragha jaqyn audandarda kýrt óskeni bay­qalady. Aytalyq, Qazyghúrt auda­nynda 2009 jyly bir qyzymyz sheteldikting jýregin jaulasa, 2010 jyly - 27, byltyr 43 otbasy jat­júrt­tyqtarmen qúda bolysqan. Maqtaaralda 2008 jyly ýsh jaghday tirkelse, 2010 jyly - 139, 2011 jyly 163 jerlesimiz sheteldik jigit­ter­men júp qúrghan. Saryaghashtaghy jagh­day da osy shamalas. Onda 2008 jyly bir ghana azamatsha sheteldikpen kónil jarastyrsa, 2010 jyly - 177, 2011 jyly 225 otbasy shetel­dik­termen qúda bolghan.

Iә desenizshi. Sonda «kóbinese qara júmys izdep keletin gastarbayterler de qa­rap jýrmey, qazaqtyng qyzdaryn qolgha tý­siretin qarmaghyn ala kele me» degen qan­ghalaqtaghan oy keledi. Ádilet de­par­ta­men­ti­ning mәlimetinde kórsetilgendey, oblys aumaghyndaghy barlyq audan-qalalarda múnday kórinister kezdesedi eken. Tek So­zaq audany ýshin ghana jatjúrttyqtargha kelin bolu jaghdayy oryn almaghan.

Taghy da statistikany sóileter bolsaq, she­teldiktermen nekege túrghan otan­das­ta­rymyzdyng teng jartysy reseyliktermen kónil jarastyrghan eken. Sol sekildi, ózbek, qyrghyz aghayyndarmen aradaghy alys-beris te az emes. Songhy jyldary arula­ry­myz­gha týrik, qytay, arab elining erkek kindik­tileri de jiyirek «sóz sala» bas­taghangha úqsaydy. Búghan qonaqjay eli­mizge kәsip izdep kelip, lezde bayyp shygha keletin sheteldikterding kóbengi de sebep bolsa kerek-ti. Áyteuir baylyghymyzdy iyem­de­nip, qaryndastarymyzdy qúshaghyna bas­qan­nan keyin «kýieu - dúshpan» bolyp shygha kelmese bolghany.

- Mektepti ýzdik bitirgen qyzymyzdy myq­ty maman iyegeri etpek oimen shetelde oqytugha bel bughanymyzdyng dúrys bol­ma­gha­nyn kesh úghyndyq. Endi amal neshik? Alys sheteldiktermen qúdandaly bolyp, qyzymyzdy jylyna bir kórsek, kórdik, kórmesek, soghan da zar bolyp otyrysymyz mynau. Ondaghy jaghdayynyng qanday ekenin kóz kórip otyrmaghan son, naqty bilu de qiyn eken. Endi qúdaydan onyng amandyghyn tilep otyrudan basqa qoldan keler dәrmen joq. Nemerelerimiz de jat bolyp ketedi me degen ýreyding baryn da jasyrmaymyz, - deydi aty-jónin tolyq ataghysy kelmegen ontýstikqazaqstandyq Mayra apay.

Sheteldiktermen bolatyn neke mәselesi demografiyalyq ahualy bizden әldeqayda myqty, alyp memleket esepteletin resey­lik­terdi de alandatpay qoymaydy eken. Soltýstiktegi kórshilerimiz qyzdarynyng qytay jigitterining eteginen ústaudan әjep­tәuir seskenetinin ghalymdary men saya­sat­ker­lerining qaqqan dabylynan bayqaugha bolady. Óitkeni Qytaydaghy «bir otbasy - bir bala» sayasaty ondaghy er-azamat­tar­dyng kýrt kóbengine alyp kelude. Áriyne, múnyng orystardy oilantatyny zandy. Al qalyng ormanday orekenderdi oilantqan mәsele bizdi on ese tolghandyruy kerek emes pe? Qazirding ózinde aspan asty elinde 20 men 30 jas aralyghyndaghy boydaq jigit­­terding sany 30 milliongha jetip jy­ghy­latyngha úqsaydy. Búl jaghdaydan syrtqa qyzdaryn bermeytin arabtar men sheteldikter ýshin qalyng mal kólemin aspandatyp qoyghan týrikmendikter asa qorqa qoymasa kerek-ti. Biz de zanymyzdy osynday baptarmen tolyqtyryp, jerde jatqan qyzdarymyzdyng joq ekenin úghyndyryp qoymasaq, qauip sheteldik kýieu balalardan kelip jýrmesin deniz.

Úlasbek SÁDIBEKOV, QR Parlament Mәji­lisining deputaty:

- Elbasynyng ózi syrttaghy qand­as­tar­dy jinap, últ sanyn arttyru ýshin júmys jasap jatqanda, qyz­da­ry­myz­dyng jat elding azamatyna jar bolyp ketkenin qalamaymyn. Áriyne, әrkimning kimmen túrmys qúrghysy kelse de óz erki, oghan zanmen shekteu joq, alayda, últ sanyn arttyru, qan tazalyghyn saq­tauda búl mәselege nemqúraydy qa­ra­ghan dúrys emes. Ata-babalarymyzdyng qan tazalyghy men úrpaq saulyghyna asa mәn berui tegin emes. Osyny esten shy­ghar­maghan jón. Túrmystyq mýddeden últtyq mýddeni joghary qoya alsaq, búl mәsele ondy sheshimin tabady dep oi­laymyn. Qazaqtyng sanyn qazaq qana kó­beyte alatyny - talassyz dýniye.

Shadiyar MOLDABEK, Ontýstik Qazaqstan oblysy

«Alash ainasy» gazeti