Qay ghasyrda aitylghany belgisiz «Qazaq bayysa qatyn alady, ózbek bayysa ýy salady» degen sóz bar emes pe, el arasynda. Al býgingining bay qazaqtary ózbek aghayyndardy basyp ozyp, ýy ghana emes saltanatty saraylar salyp tastaghanyn kózimizben kórip jýrmiz, kýn sayyn. Tipti alys shet eldegi teniz jaghalaularyna qymbat villalar túrghyzyp jatqan jana qazaqtar da jetip artylady. Sonymen qatar qazaq atamyzdan múragha qalghan «qatyn alu» dәstýrin de әjeptәuir janghyrtushylar jetedi, aramyzda. Biraz uaqytqa deyin toqal tandau ýrdisi el kózinen tasada, kómeskileu jýrip kele jatyr edi. Endi mine, batyly jetkender júrtqa jariya etip, toqal alyp toy jasap jatyr. Shymkentte qazaqtyng belgili boksshysy Múhtarhan Dildәbekov ekinshi әielin alyp, dýrildetip toy jasapty.

Qay ghasyrda aitylghany belgisiz «Qazaq bayysa qatyn alady, ózbek bayysa ýy salady» degen sóz bar emes pe, el arasynda. Al býgingining bay qazaqtary ózbek aghayyndardy basyp ozyp, ýy ghana emes saltanatty saraylar salyp tastaghanyn kózimizben kórip jýrmiz, kýn sayyn. Tipti alys shet eldegi teniz jaghalaularyna qymbat villalar túrghyzyp jatqan jana qazaqtar da jetip artylady. Sonymen qatar qazaq atamyzdan múragha qalghan «qatyn alu» dәstýrin de әjeptәuir janghyrtushylar jetedi, aramyzda. Biraz uaqytqa deyin toqal tandau ýrdisi el kózinen tasada, kómeskileu jýrip kele jatyr edi. Endi mine, batyly jetkender júrtqa jariya etip, toqal alyp toy jasap jatyr. Shymkentte qazaqtyng belgili boksshysy Múhtarhan Dildәbekov ekinshi әielin alyp, dýrildetip toy jasapty.

Estigen qúlaqta jazyq joq, Múhtarhan myrzagha toqal alugha birinshi әieli Janar hanym ózi qolghabys tiygizip, jas kelinning moyynyna oramal salghan desedi biletin júrt. Bәibishe úigharghan song «qonaqta es bar ma, may berse de jey beredi» degendey batyrymyzdyng buyny bylq ete týsse kerek-ti. Onyng ýstine kýrzi júdyryqty jigitimizding dýrkirep túrghan ataq-abyroyyn qosynyz. Múhtarhannyng birinshi әieli Janar ómirge ýsh bala әkelip, tәrbiyelep otyr.  Bet monshaghy ýzilgen jas kelin de osal jerden emes. Bildey bir Ontýstik Qazaqstan oblystyq bilim basqarmasynyng bastyghy. Demek Múhtarhan Dildәbekovting ekinshi әieli - Alibina Elshiyeva («toqaly» degen sózge auyz ýirenbey jatyr). Sonymen boksshynyng ekinshi ret ýilenu toyy Shymkentting «Manchester» dep atalatyn meyramhanasynda dýrkirep ótken kórinedi. Toygha shamamen 250-dey qonaq shaqyrylypty. Al Alibina biykeshting úzatylu toyy onyng aldynda 8 nauryz kýni atalyp ótse kerek-ti.

Múhtarhan Dildәbekovti kim bilmeydi? Sidney Olimpiadasynyng kýmis medali jýldegeri. Halyqaralyq talay jarysta últtyng namysyn jyrtyp, qorjyngha jýlde salghan sanlaqtardyng biri. Qazirgi tanda Ontýstik Qazaqstan oblystyq sport mektebining diyrektory. Sonynan ergen inilerine jol siltep, sporttyng qyr-syryn ýiretip jýrgen ústaz. Al alyp otyrghan ekinshi әieli  Alibina Elshiyevanyng atqaratyn qyzmeti tipten jauapty. Respublikadaghy eng irgeli oblystardyng biri OQO-nyng bilim basqarmasyn basqaryp otyr. Ol kisining jýris-túrysy men tәrbiye, mәdeniyetine býtin bir ónirding kókórim jastary qarap otyrghany sózsiz.  Sóitip otyrghanda bir oblystyng bas múghalimi toqaldyq joldy tandaydy. Ata dәstýrimiz ben asyl dinimizde er adamgha 4 әielge deyin alugha bolatyndyghy aitylghanymen  bizding elding zanynda ekinshi әiel alugha rúqsat berilgen joq. Al sonda memlekettik qyzmetker Alibina hanym zannan attap ótip, toqaldyqqa shyghyp ketkeni qalay, oghashtau emes pe? Búl zandy elemegendik pe, joq әlde sharasyzdyq pa? Alibina hanym artynan ergen sinlilerine osylay tәrbie bergendi jón sanay ma eken, әlde? Búl ózi kýrmeui qiyn, auyr súraq bolyp túr biz ýshin.

Eki әiel nemese bir әiel alu әrkimning jeke isi, sondyqtan ony sóz etuding qajeti shamaly dep aitatyndar tabylary sózsiz. Biraq biz ózimiz ómir sýrip otyrghan memleketting zanyna moyynúsynuymyz qajet qoy. El aldyna abyroy bedeli bar adamdardyng toqal alyp, dýrkiretip toy jasauy býgingi týsinikke sәl tompaqtau kelip túrghanyn nesine jasyramyz. Osy uaqytqa deyin әldebir kókelerimizding ekinshi әielderi turaly sybysty qúlaghymyz shalyp qalushy edi. Al kópke jariya týrde  toy jasaghanyn bilmeppiz. Jel soqpasa shópting basy qimyldamaydy, demek ekinshi әieli alghandar bar ekeni ras. Biraq ony jarnamalap, jariya qylyp, saltanatty toy jasaudyng qajeti qansha? Qarapayym halyqqa qalay әser etedi? Memleketting zany men adamdargha arnalghan ómir sýru normalaryn eng aldymen júrt aldynda jýrgen tanymal adamdardyng syilaghany kópke ónege bolar is edi. Amal qansha odan da attap ótetinder aldynghy qatardaghylardan tabylyp otyr, býginde.

Ótken ghasyrdy eske almaghanda osy jana ghasyr bastalghannan beri de bәibishe-toqal  әngimesi dýrkin-dýrkin kóterilip basylady, qoghamda.  Búl ózi auyzynda «bismillәsi» bar dindar qauym arasynda, ekijaqtyng kelisimimen tynysh týrde, óte ónimdi jýrilip kele jatqan is edi. Parlament partasyndaghy kókeler de әregidik bir shayqap qoyatyny bar, búl taqyrypty. Degenmen arular da «qalyspaymyz biz» dep «ses» kórsetip jýrgen. Endi mine dýiim júrtqa jar salyp, toy jasaghandardy da tyndap otyrmyz. Búl mәselening de bir jaghyna shyghatyn uaqyty jetken siyaqty. Siz qalay oilaysyz oqyrman?

Qúralay BIBALA

«Halyq sózi» gazeti