Respublikagha tanymal atyraulyq jurnalist, qogham qayratkeri, «Altyn ghasyr» aimaqtyq tәuelsiz gazetining bas redaktory Júmabay Dospanov 60-qa toldy. Bizding gazet újymy múrat tútqan azamattyq ústanymynan ainymaghan Júmekendi mereyli datasymen qúttyqtaydy! Osy oraymen Júmabay myrzanyng demokratiyalyq oppozisiya maydanynda bite qaynasqan әriptesi, dosy әri inisi Ámirjan Qosanovqa qolqa salyp, azamatqa arnap maqala jazuyn súraghan edik. «Dogma» degen doghal úghym dúrys jigitterge qatysty aitylghanda, óni ózgerip keterine kóz jetkiziniz.

Aduyndy da aqkónil, aidyndy da aibyndy Atyrau alqabynda «Ne zat?» degen tanymal tirkes bar.

Basqa aimaqtaghy qazekeng keyde ony Batys Qazaqstannyng bir ereksheligin kórsetu ýshin qaljyng retinde aityp qalady. Mening úghynuymsha, ol tek qana bir zattyng qasiyetin anyqtau ýshin paydalanylatyn dialekt sóz emes. Onyng mәn-maghynasy auqymdyraq.

Osy sózdi jalghastyra әri oghan qabattastyra aitsaq, qazirgi qazaq qoghamy taghy bir barshagha ortaq tirkeske zәru: ol - «Ne adam?» degen súraq.

«Zaman týlki bolsa, tazy bop shal» dep, atam qazaq adamnyng boyynda bolatyn ózgeristerge jol ashyp qoyghan.

Al eger zamanyng týlki emes, odan da ótken, tazy ala almaytyn qanisher bolsa, adam kim bolu kerek?..

Respublikagha tanymal atyraulyq jurnalist, qogham qayratkeri, «Altyn ghasyr» aimaqtyq tәuelsiz gazetining bas redaktory Júmabay Dospanov 60-qa toldy. Bizding gazet újymy múrat tútqan azamattyq ústanymynan ainymaghan Júmekendi mereyli datasymen qúttyqtaydy! Osy oraymen Júmabay myrzanyng demokratiyalyq oppozisiya maydanynda bite qaynasqan әriptesi, dosy әri inisi Ámirjan Qosanovqa qolqa salyp, azamatqa arnap maqala jazuyn súraghan edik. «Dogma» degen doghal úghym dúrys jigitterge qatysty aitylghanda, óni ózgerip keterine kóz jetkiziniz.

Aduyndy da aqkónil, aidyndy da aibyndy Atyrau alqabynda «Ne zat?» degen tanymal tirkes bar.

Basqa aimaqtaghy qazekeng keyde ony Batys Qazaqstannyng bir ereksheligin kórsetu ýshin qaljyng retinde aityp qalady. Mening úghynuymsha, ol tek qana bir zattyng qasiyetin anyqtau ýshin paydalanylatyn dialekt sóz emes. Onyng mәn-maghynasy auqymdyraq.

Osy sózdi jalghastyra әri oghan qabattastyra aitsaq, qazirgi qazaq qoghamy taghy bir barshagha ortaq tirkeske zәru: ol - «Ne adam?» degen súraq.

«Zaman týlki bolsa, tazy bop shal» dep, atam qazaq adamnyng boyynda bolatyn ózgeristerge jol ashyp qoyghan.

Al eger zamanyng týlki emes, odan da ótken, tazy ala almaytyn qanisher bolsa, adam kim bolu kerek?..

Sol sebepti men býgin tanymal jurnalist, aqyn әri jazushy, qogham qayratkeri Júmabay Dospanovqa qatysty «Ne adam?» degen saualgha jauap bergim keledi...

Daktiloskopiya degen ghylym bar, yaghny Jer betindegi әrbir adamnyng sausaqtarynyng izi qaytalanbaydy. Ol degen Jaratqan iyem óz qolymen salghan әlemdik kartina galereyasynda qazirding ózinde 6 milliardtan jeke qoltanba bar degen sóz! Áli qanshamasy, Allanyng ózi qalasa, galereyagha enedi.

Osy oy barshagha ayan. Men oghan mynanday qosymsha aitqym keledi: tek sausaqtardyng izi ghana emes, adamnyng miynyng iyirimderi de, jýregining boyyndaghy tamyrlarynyng surettemesi de qaytalanbaydy!

Men Júmabay Dospanov turaly әngimeni osylaysha bastauymnyng ózindik (ol da qaytalanbas deuge bolady) sebepteri bar.

Qazir kim kóp, ózin «oppozisioner» ataytyn sayasatker kóp. Oghan da shýkir, yaghny biylikke ashyq syn aitu dәstýri el ishinde birshama qalyptasyp qaldy. Bayaghyday tútas eldi jaylap, jaulap alghan ýrey joq.  Áytpese, kózge týskisi kelgen keybir sayasatkerler «oppozisiya» degen sózdi auzyna da almas edi.

Al osydan 15 jyl búryn she? Ol kezde preziydentting ózi 57-ge endi tolghan kezi. 1997 jyly biylikting auysuy turaly aitudy bylay qoyghanda, oilaudyng ózi fantastika edi ghoy.

Mine, naq sol kezde el ishindegi sayasy tәrtipke ashyqtan-ashyq qarsy shyghyp, basqanyng emes, naq preziydentting jeke sayasy jauapkershiligi turaly jasqanbay aitqan bir partiya dýniyege keldi. Ákejan Qajygeldin bastap, Ghaziz Aldamjarov, Asylbek Qojahmetov, Núrbolat Masanov, Ermúrat Bapy (arasynda men de barmyn) qostap, Qazaqstan Respublikalyq Halyqtyq partiya sayasy arenagha shyqty. Myqty shyqty! RNPK-nyng bir jetistigi - sayasy júmys Almatynyng ortalyghynan asyp, oblystargha, auyl-aymaqqa qanat jaya bastady. Jergilikti jerlerde bedeldi túlghalar tanylyp, el iltipatyna ie bola bastady. Solardyng bir tóbesi - Júmabay Dospanov.

RNPK biylik naqty sanasatyn zor kýshke ainaldy. Zor bolghany sonsha, qoryqqanynda qos RNPK kóringen biylik ondaghy azamattardy dәl solay, «zor» qudalay bastady!

Tek qana partiya basyndaghylargha emes, oblystaghy jetekshiler men qatardaghy belsendilerge qysym óte-móte kýsheydi. Olardyng kórmegeni joq edi!

Sol qyspaqtyn, kópe-kórineu qudalaudyng «quyrdaghyn» týieni soyghanda emes, jalghyz Júmekene oblystyng barlyq qúqyq qorlau (qorghau emes, qorlau!) kýshteri lap qoyghanda kórdik! Sayasy qughyn jaghynan Júmekeng Ginnes rekordtarynyng kitabyna kiruge әbden layyq! Jalghyz ózining altyn basyna jalpy sany 44 (!) qylmystyq, әkimshilik jәne azamattyq is qozghalyp, odan sot arqyly óndirip alynugha tiyis qarjy 48  million tengege (!) jetken!

Búl aitugha ghana onay kórsetkish, әrbir istin, sottyng artynda qanshama qiynshylyq pen uayym túr. Ony kóp adam bile bermeydi de!

Dospanovtyng bir dogmasy sol - qinalsa da aitqanynan, istegeninen qaytpady. Býgin oppozisiyada, erteng biylikke op-onay auysyp, sodan keyin týk bolmaghanday jer basyp jýrgenderge búl - ýlken sabaq!

Qogham qanday bolsa, onyng qúramdas bir bóligi oppozisiya da sonday! Qogham boyynda bar qasiyetterding jaqsysy da, jamany da oppozisiyadan tabylady.

Sol siyaqty, biylikke qarsy shyghyp jýrgen bizding aramyzdan batyldyq, tabandylyq, eljandylyqpen birge basqa da pendeshilikke jaqynda qasiyetter boy kórsetip qalatyny ras. Bes sausaqtyng bәri birdey emes.

Óz tәjiriybemnen biletinim - sayasy oppozisiyada jýrgen belgili túlghalardy ekige bóluge bolady: qyzghanshaq pen... ken, kóre almaushy men... ken, retsiz kókirek pen... ken.

Sol kendik bir adamnan tabylsa, Júmabay Dospanovtan tabylady!

Qiyn da qily, partiyalar men túlghalar auysyp jatqan osy kezende men onyng bir úiym ne jeke qayratker haqynda bir auyz jaman sóz aitqanyn estimeppin! Kerisinshe, oppozisiya qataryna qosylghan kez kelgen túlghanyng tileuin tileu, jaqsylyghyn asyru, jamandyghyn jasyru.

Mәselen, «AZAT» jәne JSDP sekildi eki ýlken partiyanyng aimaqtarda birigu kezinde, bir tóragha óz ornyn ekinshi tóraghagha berui qajet boldy. Bar jaghynan tóragha bolugha layyqty Júmeken: «Birge boluymyz kerek! «AZATtyq» azamat basqarsyn, men jay orynbasary bolayyn!», - dep kishireye saldy.

Ortaq isting bayandylyghy ýshin óz ambisiyasyn ysyryp qoyyp, osylaysha kishireye salatyn qayratkerler ortalyqta kóp pe?

Tar jerge kóp bolyp jinalu qiyn. Mine, sol kendigining arqasynda Júmekeng әrtýrli minezdi de pikirli әriptesterdi óz manayyna toptastyra bildi. Atyrauda onyng janynda bәri toptasty: onshyl da, solshyl da, sentrist te, kerek deseniz, ózining qay baghytta jýrgenin bilmese de, biylikke syn aityp jýrgender de! Biylikti jek kóretinder de, kerisinshe, biylik pen oppozisiyanyng til tabysuy qajet deushiler de Júmekenmen jaqsy!

Birigu jolynda óz ambisiyasyn tәrk etu, oppozisiyada jýrgen eshkimdi bóle-jarmau - demokrat Dospanovtyng taghy bir dogmasy.

Men Allany auzynan tastamay, júma sayyn namazgha baryp, kýnәsin juyp alyp, sol keshte kelesi kýnәgha batudy әdet etken, ózining dindarlyghyn oryndy-orynsyz jarnamalaudy jany sýietin, әrtýrli jolmen tapqan aqshasyna auylyna meshit saldyryp, óz atyn berip jatqan talay...  ateisterdi bilemin!

Olardyng «Qúdayy» - syrtynda, Júmekenning Qúdayy - ishinde, jýreginde!

Talay jyl izdenip, talmay zerttep, tylsym tarih pen tereng tәrbiyege jol ashatyn «Beket ata: anyz ben aqiqat» kitabyn jazdy. Arnayy bilimdi qajet etetin, ekining biri týsine bermeytin teologtardyng tomdary siyaqty emes, tap-túinaqtay, kez kelgen adam úghynarlyqtay, qarapayym bolsa da, qarabayyr emes tuyndy. Tútastay ghylymy instituttar atqara almay jýrgen enbekti jalghyz ózi, onyng ýstine biylikpen talasyp, tarmasyp jýrip, jazdy. Sol kitaptyng jazyluyna әri shyghuyna úrpaghyna riza bolghan Beket Atanyng ózi kómektesken bolar...

Qúdaygha sense de, iydeyagha sense de, adamgha sense de jan-tәnimen berilu - Dospanovtyng taghy bir dogmasy!

Aqyn aqyndy balyqshy sekildi alystan tanidy. Ózim de óleng jazatyn bolghandyqtan, men Júmekenning jyr jazugha әuestigin asa bir týsinistikpen qabyldaymyn. Jaqynda ghana jaryq kórgen  «Shuaqty kýnder» men «Júldyzdy týnder» óleng jinaqtary - taza da tabighi, әri adamy lirikanyng tәp-tәuir ýlgileri.

Men aqyndardy shartty týrde ekige bólemin. Biri - «Menen asqan aqyn joq!», - deushiler. Ekinshisi - «Jyr jazbaytyn qazaq bar ma? Ózimning jýrekjardy jyrym osy. Poeziya degen әrbir adamnyng jeke qabyldauyna baylanysty emes pe? Baghasyn oqyrman bere jatar», - deydi.

Jәne de bir bayqaghanym: adam neghúrlym talantty bolsa, soghúrlym ekinshi topqa jaqyndau bolady. Jәne kerisinshe...

Júmekeng - ekinshi kategoriyagha jatatyn aqyn.

Jurnalistika degen kәsip bar. Onyng san salasy taghy bar.

Ókinishke oray, sayasatty oligarhtar ózara satyp alghan, «attóbelizasiya» zamany bizding mamandyqqa bir jiyirkenishti dert alyp keldi. Yaghni, әrbir BAQ óz qúryltayshysynyng soyylyn soghady, sony jer men kókke syighyzbay maqtaydy, al qojayynynyng bәsekelesterin jermen jeksen etip, dattaydy. Jurnalistkany «ekinshi eng kóne mamandyqpen» (yaghny jezókshelikpen) teneu de qúlaqqa ýirenshikti nәrse bop qaldy. Redaksiyalyq újymnyn, jeke jurnalisting óz pikiri degen dalada qaldy.

Joghary jaqtan qyruar aqshagha BAQ qúru (ne búrynghysyn satyp alu) dәstýri osynday kelensiz, tútas bir kәsipke abyroy bermes jaytqa alyp keldi.

Dospanov bolsa, ózining BAQ-taryn tómennen qúrdy. Qarjyny tirnektep jýrip ózi tapty, tauyp ta keledi. Sondyqtan onyng basylymdarynda bir jeke túlgha nemese sayasy úiymnyng basymdylyghyn bayqamaymyz. Ákimder de osynda, oppozisiya da osynda, ýshinshi kýshter de osynda. Yaghni, shynayy pikir aluandyghy. Ol qúrghan alghash tәuelsiz gazetting aty da Dospanovtyng taghy bir dogmasyna say - «Ar-Chesti».

Sóz sonynda aitarym mynau. Áriyne, demokrat dogmatik bolmaydy.

Biraq kez kelgen erkin oily demokrattyng ishinde adam syilar qasitterge negizdelgen búljymas ishki dogmalary boluy tiyis.

Onsyz «Ne adam?» degen saualgha jauap beru tipti qiyn bolyp ketedi...

«Dat» gazeti