Sh.Aymanov atyndaghy «Qazaqfilim» kinostudiyasy­nyng biylghy jylghy eng iri joba­sy «Jaujýrek myng bala» kartinasy jaqynda kórermenge jol tartty. Mamyr aiy boyy elimizding barlyq kinoteatrlarynda kórsetiletin tarihy ekshn-filim - belgili rejisser Aqan Sataevtyng tuyndysy.

Jonghar shapqynshylyghy - azattyq ýshin jan berisip, jan alysqan әrbir qazaq balasynyng qanymen jazylghan tariyh. Esimi keyingi úrpaqqa tarihy jyrlar men anyz­dar arqyly jetken erjýrek sarbazdyng biri - Sartay. Ákesi men anasyn jonghar әskeri kóz aldynda ayausyz óltirip, bauyr­larymen jetim qalghan Sartay kek alsam degen maqsatpen erjetedi. «Jaujýrek myng bala» filimi Sartay syndy jýzdegen bozdaqtyng taghdyrynan syr shertip, býgingi úrpaqty otansýigishtikke tәrbiyelep, namysyn shynday týsuge týrtki bolarlyq­tay.

Sh.Aymanov atyndaghy «Qazaqfilim» kinostudiyasy­nyng biylghy jylghy eng iri joba­sy «Jaujýrek myng bala» kartinasy jaqynda kórermenge jol tartty. Mamyr aiy boyy elimizding barlyq kinoteatrlarynda kórsetiletin tarihy ekshn-filim - belgili rejisser Aqan Sataevtyng tuyndysy.

Jonghar shapqynshylyghy - azattyq ýshin jan berisip, jan alysqan әrbir qazaq balasynyng qanymen jazylghan tariyh. Esimi keyingi úrpaqqa tarihy jyrlar men anyz­dar arqyly jetken erjýrek sarbazdyng biri - Sartay. Ákesi men anasyn jonghar әskeri kóz aldynda ayausyz óltirip, bauyr­larymen jetim qalghan Sartay kek alsam degen maqsatpen erjetedi. «Jaujýrek myng bala» filimi Sartay syndy jýzdegen bozdaqtyng taghdyrynan syr shertip, býgingi úrpaqty otansýigishtikke tәrbiyelep, namysyn shynday týsuge týrtki bolarlyq­tay.

Kartinada XVIII ghasyrda qazaq dala­syn­da biylik qúrghan handyq, ataqty biyler, Ábilqayyr, Bógenbay syndy handar men batyrlardyng beynesi de tys qalmaghan. Alayda rejisserding kórkemdik sheshimi, iydeyasy boyynsha órimdey jas batyr Sar­tay men onyng jasaghyna basa nazar auda­rylyp, osy jasaqtyng ataqty «Anyraqay» shayqa­syn­da jonghardyng tuyn jyqqany filimning negizgi jýgin kóteredi. Qysyltayang uaqytta qazaqqa qashanda birlik pen yntymaqtyng jetispey jatatyny filimnen anyq bayqa­la­dy. El basyna kýn tughan zamanda elding taghdyryn sheshuge jinalghan biyler, handar, batyrlardyng sózderi bir jerden shygha bermeydi. Sol uaqytta jonghardyng kesirinen jetim qalghan Sartay, Taymas, Qúralay syndy bozdaq qyz-jigitterding buyndary qatyp, jaugha degen óshpendilikteri artyp, kek aludyng qamymen jýrgen edi. Olar kezinde ata-anasyz qalghanda ózderine pana bolghan aqsaqaldan tәlim alyp, tau-tasty panalap, soghystyng tәsilderin ýirenip, shy­nyghumen boldy, sәti týskende әr jerde qos­taryn qúryp, alansyz jatqan jongharlargha tútqiyldap tap berip, ózderinshe soghysyp jýrdi, ózderi syndy jetim qalghan jasóspi­rim balalardy jasaqtaryna qosyp alyp, kýnnen-kýnge kóbeye berdi. «Sartay degen batyr jasaq jinap jatyr» degendi estigen jastar óz erikterimen kelip jasaqqa qosy­lyp jatty. Osy kezde Sartaydyng kishken­tayynan birge ósken Taymas dosy qyzghanysh­tan jaryla jazdap, ataq pen danqtyng tek Sartaygha baghyshtalghanyna kýiinip, tipti dosyn óltiru­ge әreket jasaydy. Alayda Sartay aman qalyp, keyin Taymas «Anyra­qay» shayqasynda Sartay ýshin jan berip, ózderining «jaudan kek alamyz» dep bir-birine bergen sertin oryndaydy.

Ermek Amanshaev, Sh.Aymanov atyndaghy «Qazaqfilim» AQ preziydenti:

- Aqan - býginde aldynghy qatarly rejisserlerimizding biri. Dәl osy joly búghan deyingi tarihy taqyrypta filim týsirgen rejisserlerding jete almaghan biyigine Aqan jetken sekildi. Al «Jaujý­rek myng bala» búghan deyingi kartinalar kótere almaghan jýkti arqalaugha tyrys­ty. Biz ýshin әr adamnyng aitqan pikiri, syny manyzdy. Óitkeni syn arqyly min týzeledi. Meni quantqany - «Jaujýrek myng bala» filiminde 99 payyz óz eli­mizding mamandary, akterleri júmys jasady, qazaq kinosyna jana esimder qosyldy. Basty rólderdi oinaghan jas­tar Asylhan Tólepov, Ayan Ótepbergen, Qúralay Anarbekovalar agha buyn ak­ter­ler Dosqan Joljaqsynov, Tóleubek Aralbay, Bolat Ábdilmanov, Berik Ayt­janov, Núrlan Álimjan syndy akter­ler­den esh kem týsken joq. Ár akter tu­raly jeke-jeke tolassyz aitugha bo­lady. Ásirese qazaqtyng batyr qyzynyng obrazyn jasaghan - Qúralay, Sartaydyng rólindegi Asylhan - qazaq kinosynyng bolashaq júldyzdary. Al filimdegi Tay­mastyng rólindegi Ayan kezinde Beke­jandy oinaghan Asanәli aghasynday je­tis­tikterge jetetinine senimim mol.

Aqan Sataev, rejisser:

- «Jaujýrek myng bala» filimine basty róldegi jәne ekinshi dәrejedegi akterlerdi tandau maqsatynda jariya­langhan kastingke 22 mynnan astam ýmitker qatysty.  Týsirilim alanynda bes jýzge tarta otandyq BAQ, sonymen qatar «The Independent», «Hollywood Reporter», «Variety» sekildi әlemdik iri media ókilderi de boldy. Filim týsiru barysynda aua rayyna qatysty keybir kedergiler boldy. Óitkeni týsirilimning 90 payyzy dalada jýrgizildi. Akterler eki ay boyy akterlik sheberlikterin shyndap, atpen shabudy, sadaq tartudy mengerdi. Filimdi dayyndaugha jalpy sany 15-tey memleket atsalysty, so­nyng ishinde dybys montajy Fransiyada jýrgizildi.

Qinayat Zardyhanúly, tarih ghylymynyng doktory, professor:

- «Jaujýrek myng bala» - tarihy derekti emes, kórkem filim. Sondyqtan kartinada tarihy oqighalar obrazdy týrde berildi. Múnda kórkemdik әrleu, mәnerleu jәne sujet bar. Tarihta  naq­ty «Myng bala» degen oqigha joq. Búl - armannan tughan anyz. Alayda jer-jerde auyzdan auyzgha taraghan jyrlar­da Sartay batyr turaly, «Myng bala» oqighasyna qatysqan adamdar turaly anyzdar bar. Men búl filimge kenesshi retinde qatystym. Osy filimdi jasaghan toptyng eng ýlkeni - men. Negi­zinen, «Jau­jýrek myng bala» rejisser­din, akter­lerding qabilettiligining arqa­synda sәtti shyqty dep oilaymyn. Qa­zir­gi jas­tary­myzdyng qabilet-qary­my­na shyn riza boldym.

Biz osy uaqytqa deyin gollivudtyq tarihy ekshn filimderdi kórip, ondaghy akterlerding kostumine, soghys kóriniste­rin týsirudegi mamandardyng kәsiby júmysyna, akterlerding týr-túlghasyna, sujetting tartymdylyghyna qyzygha qa­ray­tynbyz. Endi ózimizding de mamanda­ry­myz osynday biyik dәreje­de filim týsire alatynyna kózimiz jete týsken­dey. «Jaujýrek myng bala» filimindegi ak­ter­lerding kelbeti, kiyimderi óte jara­sym­dy. Sonday-aq naghyz jongharlardy kóz aldyna әkeletin obrazdar, kostum­der óte sәtti tandalghan. Sonday-aq filim­de jon­ghar әskerining eski monghol tilinde sóileui kartinany shynayy ete týsedi. Filimning sheshushi kezenindegi «Anyra­qay» shayqasy naghyz qyzyl qyr­ghyndy kóz aldyna әkeledi. «Jaujý­rek myng bala» produserlerining biri Áliya Uәljanovanyng aituynsha, filim­ge shetel­dik distribiuterler men sauda agentteri ýlken qyzyghushylyq tanytyp otyr. 17 mamyr kýni Kann fes­tiy­vali ayasyndaghy kinonaryqta jana qa­zaqstan­dyq tuyndy alghashqy draft núsqalarymen-aq 20th Century Fox, Universal Pictures sekildi haly­qa­ralyq iri distribiuterlerge tanys­ty­rylmaq.

Býginde soghystyng qorlyghyn, joqshylyqtyng ashy dәmin tatyp kórmegen úrpaqtyng bolmashy qiyndyqqa saghy synyp jatady. Osyndayda adamdy bir silkip, tәubesine keltiretin filimderding bolghany jaqsy-aq. Biz ýshin eng manyzdysy, «Jaujýrek myng bala»  - qazaq halqynyng ruhyn biyiktetetin, yntymaghyn nyghayta týsetin naghyz patriottyq filim. XVIII  ghasyrda qazaq halqynyng ruhy osy filimdegidey biyik bolghanyn qazaq kinosyna jana kelgen buynnyng beynesi arqyly kórdik. «Biz jýz bolsaq ta, әrqaysymyz on jonghargha tótep beremiz, sondyqtan biz mynbyz», - dep Sartay batyrdyng jasaghyna qarata aitqan sózi filimdi kórgenderding kózine jas ýiirilteri anyq. Endeshe, býgingi  qazaq jastary osynday filimdermen ruhtanyp ósse eken dep tileyik...

Aynúr SENBAEVA

"Alash ainasy" gazeti