Sayasatkerlerdi búryn ýkimet dәlizderi men parlament zaldarynda, jiyndar men basqosularda kezdestirsek, qazir internet jelilerinde jolyqtyratyn boldyq. Sayasattanushy Erlan Qarinmen Facebook arqyly «dostasyp», Abay men Twitter, Putin men últ patriottary, «Jeteuding haty» men «Jaujýrek Myng bala» turaly әngimelesuding reti kelgen.

- Internettegi әleumettik jelilerdi tek baylanys qúraly retinde paydala­nasyz ba? Álde búl da virtualdy sayasy alang ba?

- Áleumettik jelilerdi belgili bir sayasy mәselelerdi talqylaugha, mysaly, «Núr Otannyn» iydeyalaryna ýgitteuge, partiyanyng is-sharalaryn nasihattaugha ghana emes, sonymen qatar týrli mә­seleler boyynsha pikirlesuge qol­danamyn.

- Áleumettik jelilerde tikeley súraqtargha jauap bere qoyatynday qazaqstandyq sayasatkerler tipti az...

- Sayasatkerler әleumettik jelilerge úmtylmaydy. Óitkeni, olardyng bir ereksheligi - jelide tirkelgen adam jana «dostarymen» teng dәrejede ózara pikir almasugha dayyn boluy tiyis. Mysaly, eger súraq týsse, bәrine birdey bolmasa da, jalpylama bir jauap berui tiyis. Búl sayasatkerlerdi eki jaqty baylanysqa iytermeleydi. Al kóp sayasatkerler oghan dayyn emes. Sondyqtan olar azdap seskenip, qauiptenip túratynday kó­rinedi.

- Búl sayasatkerlerimizge ashyqtyq jetpeytindikten shyghar?

Sayasatkerlerdi búryn ýkimet dәlizderi men parlament zaldarynda, jiyndar men basqosularda kezdestirsek, qazir internet jelilerinde jolyqtyratyn boldyq. Sayasattanushy Erlan Qarinmen Facebook arqyly «dostasyp», Abay men Twitter, Putin men últ patriottary, «Jeteuding haty» men «Jaujýrek Myng bala» turaly әngimelesuding reti kelgen.

- Internettegi әleumettik jelilerdi tek baylanys qúraly retinde paydala­nasyz ba? Álde búl da virtualdy sayasy alang ba?

- Áleumettik jelilerdi belgili bir sayasy mәselelerdi talqylaugha, mysaly, «Núr Otannyn» iydeyalaryna ýgitteuge, partiyanyng is-sharalaryn nasihattaugha ghana emes, sonymen qatar týrli mә­seleler boyynsha pikirlesuge qol­danamyn.

- Áleumettik jelilerde tikeley súraqtargha jauap bere qoyatynday qazaqstandyq sayasatkerler tipti az...

- Sayasatkerler әleumettik jelilerge úmtylmaydy. Óitkeni, olardyng bir ereksheligi - jelide tirkelgen adam jana «dostarymen» teng dәrejede ózara pikir almasugha dayyn boluy tiyis. Mysaly, eger súraq týsse, bәrine birdey bolmasa da, jalpylama bir jauap berui tiyis. Búl sayasatkerlerdi eki jaqty baylanysqa iytermeleydi. Al kóp sayasatkerler oghan dayyn emes. Sondyqtan olar azdap seskenip, qauiptenip túratynday kó­rinedi.

- Búl sayasatkerlerimizge ashyqtyq jetpeytindikten shyghar?

- Oppozisiyalyq qayratkerler arasynda da әleumettik jelini pay­dalanushylar biren-saran, belsen­dilikteri asa joghary emes. Jalpy, qa­zaqstandyq sayasatqa tәn qúbylys: kópshiligi ózderining auditoriyasymen tikeley baylanysqa úmtyla bermeydi, ashyq pikirtalasqa әzir emes.

- Qazirgi sayasatkerlerdi qaydam, jaqynda úly Abaydyng esimi internetti dýr silkindirdi emes pe?! Twitter arqyly qazaq aqyny әleumettik jelide eng bir tanymal túlghagha ainaldy. Re­seylikter onyng qarasózderin qaytalasa, reseylik baspagerler ólender jinaghyn shygharugha kirisipti...

- Búl bir qyzyq qúbylys boldy. Biz qanshama ret ýkimetaralyq dengeyde týrli sheshimder qabyldap, Abaydyn, Pushkinning jyldaryn ótkizemiz. Biraq olar shyn mәnisinde qoghamdy, eng bastysy jastardy selt etkizip, sonshalyqty olardyng nazaryn audartpaghan shyghar. Twitter betindegi bir auyz sóz, pikirtalas qazaqstandyq jәne reseylik әleumettik jeliler arasynda birden Abaygha, qazaq poeziyasyna, qazaq dýniyetanymyna, qazaq filosofiyasyna degen qy­zyghushylyqty oyatty. Endi barlyghy Vikiypediyadan Abaydyng kim ekendigi, onyng qarasózderin izdep, tauyp oqy bastady.

- Iya, orys jastary әleumettik je­lide Abaydyng naqyl sózderin jappay keltiripti. Tipti keybir reseylik aqparat qúraldary qazaq aqynyna habar ar­nady...

- Múnyng ózi әleumettik jelilerding kýshin, erekshe qasiyetin, fenomendigin bayqatady. Bir sәtte qazaqstandyq qogham, jastar - Mәskeude bolyp jatqan oqighalargha, reseylik qoghamdyq toptar - Qazaqstandaghy prosesterge nazar audardy. Virtualdy kópir payda bolyp, ózara aqparattyq baylanys kýsheye týsken tәrizdi. Biraq bar mәseleni әleumettik jelilerding fenomendigine tirep salu dúrys emes. Abaygha qy­zyghushylyq bizding qoghamymyzda, meyli ol qazaq, resey qoghamy bolsyn, jalpy adamzatty bәribir ruhany mәseleler tolghandyratynyn, qarapayym qún­dylyqtar mazalaytynyn kórsetedi. Qalay aitsaq ta, kez kelgen sayasi, әleumettik qúbylystyng ózegi - ruhany izdenis.

- Abay turaly әngime Mәskeudegi aqynnyng eskertkishi manyndaghy op­pozisiyanyng jiynynan shyqty ghoy. Tipti keybir reseylik aqparat qúraldary: «Abay Putinge qarsylyqtyng simvolyna ainaldy» dep jazdy. Osynday qoghamdyq narazylyq ayasynda biylikke kelgen Putinning ýshinshi preziydenttigi qanday bolmaq?

- Bes jyl búrynghy Putin men Re­seyding jaghdayyn qazirgi ahualmen tipti salystyrugha kelmeydi. 2007 jyly Pu­tin Medvedevke biyligin tapsyryp jat­qan kezde ol últtyq liyder statusynda bolatyn. Sebebi búl uaqytta Putin basqaratyn «Edinaya Rossiya» partiya­syna saylaushylardyng 60 payyzdan astamy dauys berip qoldaghan bolatyn. Kremli sayasy tehnologtary osyny paydalanyp: «Putin - Resey qoghamyn biriktirgen sayasatker, últtyq liyder»

dep nasiy­hattaytyn. Ol últtyq liyder obrazyn preziydenttik biylikten ket­kennen keyin de paydalanyp jýrdi. Biraq osy joly ol preziydenttik taqty iyelense de, últtyq liyder statusynan aiyrylyp qaldy. Sebebi Putinning biylikke qayta oraluy Resey qoghamynyng jikteluine, yaghny bir toptyng ony qol­dap, ekinshisining qarsy shyghuyna soqtyrdy. Songhy parlament saylauynda «Edinaya Rossiyagha» saylaushylardyng 50 payyz­dan tómen dauys beruining ózi Resey qoghamynyng bóline bastaghanyn kór­setedi. Ol preziydenttik ókilettigin alyp jatqan tústa qarsylyq aksiyalary da tolastamay otyr. Eng bir demokratiyaly 90-jyl­dardyng ózinde Reseyde osynday ýzilissiz, bir apta boyy myndaghan adamdardyng qarsylyq aksiyalary bolsa da, jii bolmaghan shyghar. Osynyng barlyghy qazirgi tanda Reseydegi ishki sayasy jaghdaydyng kýrt ózgergendigin, jana sayasy faktorlar payda bolghanyn aighaqtaydy.

Qazaqqa birigu ýshin ortaq jau kerek pe?

- Reseylikter internette qazaq poeziyasyna qyzygha bastasa, qazaq qoghamynda kerisinshe Reseymen iyn­tegrasiyagha qarsylyq bayqalady. Jaqynda bir top qazaqstandyq qogham belsendileri «Euraziyalyq Odaq Qazaqstannyng sayasy tәuelsizdiginen aiyrady» degen qauip bildirip, pre­ziydentke, ýkimetke, parlamentke ashyq hat joldady. Qoghamdyq sa­rapshylardyng osynday alandau­shylyghyna negiz bar ma?

- Osynday ýndeuler qoghamdyq pi­kirding róli kýsheyip kele jatqandyghyn anghartady. Eger onyng avtorlary qo­ghamdyq pikirdin, aqparat qúraldarynyng yqpalyna senbese, múnday qújattar qabyldamas edi. Endi ýndeuding maz­múnyna kelsek, qoghamda Kenes Odaghyna qayta oralu mýmkindiginen qauiptenip jýrgender az emes. Sonymen birge, Re­seyde de, tipti óz qoghamymyzda da Kenes Odaghyna qayta oralsaq, kóptegen mә­seleler sheshiletin edi degen pikirler de barshylyq. Alayda olardyng bar­lyghy Kenes Odaghyna qayta oralu eshqashan da jýzege aspaytyn utopiya ekenin anyq týsingenderi jón. Áriyne, qazirgi zamanda ekonomikalyq qarym-qatynastardy nyghaytu óte manyzdy. Ony moyyn­dauymyz kerek. Búl - jahandyq ten­densiya. Elderding ózara ekonomikalyq qarym-qatynastarynyng kýn sayyn kýsheye beretini sózsiz. Yaghny eko­no­mikalyq túrghydan qaraghanda, qalay bolsa da baylanystardy odan әri nyghaytu qajettiligi kýmәn keltirmeydi.

Degenmen, búl ýndeu qoghamnyng belgili-bir bóligining jýzege asyp jatqan integrasiyalyq jobalargha baylanysty alandaushylyghyn anghartady. Áriyne, búl ýndeude aitylghan әrtýrli dәiekterge qatysty basqa da pikirler aityp, qarsy argumentter men uәjder keltiruge bo­lady. Biraq ýndeuding jalpy mazmúny - bizdi barlyghymyzdy - qoghamdy da, biylikti de, sayasy partiya ókilderin de osy sekildi syrtqy sayasy integrasiyalyq jobalardy taghy da jan-jaqty talqy­lap, onyng barlyq útymdy-útymsyz jaq­taryn, odan shyghatyn týrli qa­terlerdi qayta saralap, saraptaugha mәjbýr etedi. Múnday pikirlermen bi­reuler kelisip, endi bireuler kelispese de, jalpylay kelgende sanasu, eskeru qajet.

- Búghan deyin negizinen osy azamattar «Jeteuding hatyn» jazghan. Olar mem­lekettik til mәselesin sheshpey, sózbúidagha sala beru «Qazaqstan mýddesine orny tolmas ziyan әkeletindigin» aityp, biylik pen qogham aldyna on súraq qoyghan. Olargha ne dep jauap berer ediniz?

- Memlekettik tilge qatysty jaghday boyynsha songhy jyldary birqatar jýieli qadamdar jasalghanyn moyyndauymyz kerek. Jana qazaq telearnalary payda bolyp, qazaqtildi aqparat qúraldarynyng taralymy kenende, jyl sayyn qazaq mektepteri salynyp jatyr. Yaghny kim qalay dese de, biylik memlekettik tildi jýieli týrde damytugha ózining mýddeli ekendigin túraqty týrde tanytyp keledi. Áriyne, ekinshi jaghynan әli de bolsa, barlyq mýmkindikter tolyqtay jýzege aspay jatqany da ras. Oghan qosa songhy uaqyttary memlekettik til, últtyq, ruhany mәseleler ekinshi, ýshinshi qatargha ysyrylyp qalghanday әser qalyptasty. Sondyqtan atalghan «Jeteuding haty» qogham men biylikting nazaryn qayta osy mәselelerge audartugha septigin tiygizedi. Búl jaghynan hattyng payda boluy dúrys boldy - til jәne basqa últtyq mәselelerdi biylik pen qogham nazarynan shygharmau qajet. Biraq últtyq, ruhany jәne әleumettik, sayasi, ekonomikalyq mәselelerdi bólek emes, barlyghyn birge, jýieli týrde qarastyrghan jón.

Jalpy, osy ýndeuler últtyq-patriottyq qozghalystardyng qaytadan belsendi bola týskendigin bayqatady. Songhy jarty jyldyqta, әsirese, saylau jәne odan keyingi kezende olardyng belsendilikteri bәsensigendey kórindi. 2-3 jyl boyy kýsheyip, biylikti de, oppozisiyany da ózimen sanasugha mәjbýr etken qozghalystar әrtýrli sayasy kýshtermen ymyralasyp, óz ishinde ydyrap qalghanday boldy. Biri - «Ruhaniyatpen», ekinshisi - «Aq jolmen», ýshinshisi - «Azat» JSDP-men serik­testikke úmtyldy. Shyndyghyn aitatyn bolsaq, últ patriottary arasyndaghy auyzbirlikting joqtyghy ózderin derbes sayasy kýsh retinde tolyqqandy tanytugha mýmkindik bermey otyr.

- Olardy biriktiruding bir joly - Qazaqstandaghy ondaghan últtyq-pat­riottyq qozghalystardyng basyn qosyp, bir sayasy úiymgha ainaldyru emes pe?

- Ótken saylau últtyq-patriottyq qozghalystardyng naqty bir institut retinde rәsimdeluine әkelip soghady degen boljam bolghan. Yaghny sarapshylar olardyng bir partiyagha ainaluyn ne­me­se belgili bir partiyanyng qataryna qosyluyn kýtken. Biraq olardyng al­ghashqy sayasy nauqangha qatysuy sәtsizdeu shyqty. Olar yqpaldyghyn arttyr­ghanymen, derbes sayasy kýsh retinde ózderin kórsete almady. Nege? Búl qozghalystar әrtýrli kezenderde әr­kimmen odaq qúrugha úmtylyp, týrli sayasy intrigalargha aralasyp, sonyng qúrbany bolyp qaldy. Biraq últ patriottary qatarynda jana tolqyn - jas qayratkerlerding payda boluy últtyq qozghalystargha serpin beruding úmtylysy dep esepteymin. Búl da - onyng yqpaldylyghyn arttyruda manyzdy qadam.

- Biraq, әsirese, orystildi baspasóz­de olardy «naspat» dep kelemejdep, olar­dyng qyzmetine skeptikalyq kózqaras basym ghoy...

- Iya, songhy uaqytta orystildi basylymdarda últ patriottaryn syngha alu jii bayqalyp otyr. Mysaly,

D.Áshimbaev ózining songhy súhbattary­nyng birinde últtyq patriottardyng qyzmeti bos úrandatular men óz taghdyryna degen renishterin jetkizuge baghyttalyp otyrghanyn aitty. Biraq onyng aitqany ras bolsa, onda eshkim de olarmen ymyragha keluge tyryspaytyn edi, olarmen eseptespes edi. Al songhy kezderi últtyq-patriottyq qozghalystar kóterip jatqan mәseleler shynayy qoghamdyq rezonans tughyzuda. Ótken jylghy 138 adamnyng hatyn mysalgha keltireyikshi. Osynday qadam arqyly últtyq-patriottyq qozghalystar biylikting nazaryn sol ózekti mәselelerge audarta aldy. Búl da - últtyq-pat­riottyq qozghalystardyng birden-bir jetistikterining biri. Kerisinshe, songhy uaqyttaghy osynday týrli syny pikir­lerding payda boluynyng ózi olardyng yqpaldylyghynyng artyp bara jatqa­nyn kórsetedi.

- Últtyq qozghalystardyng ýlken sayasy alangha shyghatynday әleuetteri jete me?!

- Iya. Derbes sayasy kýsh retinde ózin tanytu ýshin birden qúryltay sezin ótkizip, ózderin partiya retinde jariyalau mindetti emes. Kóptegen qúrylymdardyng qaytalap jatatyn qatelikteri de - osynda. Eng aldymen kóterip jatqan ortaq mәseleleri jóninde birlikterin kórsetu, belsendilikterin saqtau manyzdyraq. Sebebi olar «mausymdyq» qayratkerlik tanytyp alyp, bir kezde kórinbey ketetini ras.

Últtyq-patriottyq qozghalystardyng basqa sayasy kýshterden artyqshylyghy bar: olar sayasy aghartushylyq mә­selelermen de ainalysuy qajet. Nege? Bizde qazaq qoghamy әrqashan sayasy qúbylystardy dýniyetanymdyq ka­tegoriyalar boyynsha baghalaydy. Mysaly, «әdiletti», «әdiletti emes», «otanshyl», «otanshyl emes» degen siyaqty kategoriyalardy qoldanady.

- Sayasatkerlerdi «memleketshil» nemese «memleketshil emes», «últjandy» nemese «últshyl emes» dep jii bagha­laytynymyz ras...

- Qazaq qoghamyna belgili bir sayasatkerlerding úrandarynan góri Abaydyng jәne basqa ruhany kósemderding aityp jýrgen mәseleleri jaqynyraq әri týsinikti. Qazaq qoghamy aldynda de­mokratiyalyq qúndylyqtardy ornatu mindetimen qatar últtyq sipatymyz­dy saqtap, ony kýsheytu, últtyq qún­dy­lyqtardy jýzege asyru men olardy qorghau siyaqty maqsattar túr. Sayasy aghartushylyq mәselesin de úmytpauy­myz kerek. Mysaly, «qazaq tәuelsizdik ýshin kýrespegen» degen siyaqty mәse­lelerdi aityp ta, ony jariyalap ta otyrghan orys aghayyndar emes, ózimizding qazaqtar ghoy. Osynday pikirlerden

keyin «biz bos­tandyqqa, tәuelsizdikke layyqty emespiz, qazaq úsaq-týiek mәselelerden asa almaydy» degen oy tuyndaydy.

- Múnday pikirler baspasózde birinshi ret aitylyp túrghan joq. Nelikten qazaqtardyng ózderin, qazaq tilin týkke túrghysyz qylatyn osynday pikirler qoghamgha jii tanylady?

- Mine, osynday mәsele kóterilgen kezde ondaghan, jýzdegen últtyq-pat­riottyq úiymdarymyzdyng qanday

da bir pikirin estidiniz be? Qarsy reak­siya bayqalmaghandyqtan, olargha tyiym da bolmaydy. Mysaly, Abay turaly internette pikirtalas qaydan shyqty? Twitter betinde Aleksey Navalinyi: «Týsiniksiz bir qazaqtyng eskertkishine bara jatyrmyn» dedi, ony taghy bir blogger ilip әketip: «Abay degen kim ózi? Oghan eskertkish nege ornatylghan?» dep jazghannan keyin býkil qazaq - «shalasy» da, «naghyzy» da dýrligip ketti. Sonda bireu bylay jazypty: «Resey qay­ratkerleri de kimge tiyisetinin bilip alghan. Kavkazdyn, tәjikting nemese ózbekting bir túlghasyna til tiygizip kórsinshi, jay qaldyrmaytynyn ishteri sezedi». Keyde «osy sózding jany bar ma?» dep qalamyn. Borat bizdi qanshama

jyl synap, әjua etip keldi, al biz oghan alghys aitqanday boldyq. Basqalar­dyng búlay eldi tanyghany qúrysyn. Barghan jerimizde: «Bizding el onday emes!» dep aqtalatyn jaghdaygha jettik emes pe?! Qazaq qoghamynda últtyq mýddege kel­gende tabandylyq tanyta almaymyz, namys jetpey qalyp jatady. Áriyne, Abay eskertkishine qatysty jaghdayda

bir sәt quandym: әleumettik jelide qazaqtyng barlyghy birdey ýn qatty. Sonda birigu ýshin bizge ortaq jau kerek pe? Sonda ghana «attandap» shyghamyz.

Últ patriottary túraqty, belsendi әri jýieli týrde júmys istep, aghartu­shylyq júmysty keyinge ysyrmauy kerek. Kezinde Alash qayratkerleri últtyn, elding tәuelsizdigi ýshin kýndelikti kýrese jýrip, aghartushylyq isin úmyt qaldyrghan joq. Bireui әdeby shygharma jazsa, ekinshisi gazet shyghardy, ýshinshisi ghylymmen ainalysty. Sayasy qyzmetti ruhany júmyspen qatar alyp jýrdi. Shynayy últtyq memleket qúru ýshin qogham qayratkerleri de osy eki baghytty teng ústanuy tiyis.

Qazaq qoghamynyng yqpaly kýsheye týsude

- Siz jana Áshimbaevtyng maqalasyn eske týsirdiniz. Jalpy, qazir orystildi baspasózde qoghamda «qazaq artta qalghan» degen stereotipti qalyptastyrugha kýsh salynyp jatqanday әser qaldyrady...

- Búl kerisinshe qarsylyq siyaqty. Qazaq qoghamy kýsheyip keledi. Mysaly, jaqynda telearnalar reytingisin qarasam, songhy uaqytta telearnalar qazaqtildi baghdarlamalar arqasynda algha shyqqan eken. Yaghny qazirgi tanda tútynushylardyng basym bóligi - qazaq qoghamy. Osydan 5-6 jyl búryn «qa­zaqtildi baghdarlama nege az?» degen mәsele kóterilgende telearna bas­shylary: «Orystildi tútynushylar jarnamany tek orys tilinde beredi, jarnamasyz damu joq» dep uәj aitatyn. Eger telearnalar reytingisi qazaqtildi kórermender esebinen ósse, onda jarnamany, paydany da solardan kórip otyr. Osydan keyin, әriyne, kishkentay top azshylyqqa ainala bastaghanyn, jana jaghdayda bәsekege qabiletti bola almaytyndyghyn týsinedi. Búl qarsylyq reaksiyasyn tudyrady.

Kezinde sayasy alanda qostildilik artyqshylyq sanalatyn. Júrttyng al­dy­na shyqqanda: «Qazaqsha taza sóileydi eken!» dep tamsanatyn. Al shyndyghynda búl absurd bolatyn: qa­zaq elinde jýrgen qazaq qayratkerlerin qazaq tilin bil­ge­ni ýshin maqtaytynbyz! Qazir búl - qa­lyptasqan jaghday. Býgin keybir saya­satkerlerdi әli de qazaqsha bilgendigi ýshin ish tartsaq, negizi búl ar­tyqshylyq emes, fakt, normagha ainaluy kerek. Búryn 10-20 ministrding ishinde 3-4 adam qazaqsha sóilese, býgin­gi uaqytta sayasy elitada qazaqsha sói­leytinderden qazaqsha sói­lemeytinder az. Jaghday qansha degenmen ózgerip keledi.

- Últ, til turaly mәsele qozghaytyn kóp sarapshylardyng bir ereksheligi: olar qazaq jәne orys tilderin qatar mengergen. Al oghan qarsy pikir bildirushiler kóbine tek orystildi bolyp keletini qyzyq...

- Qazaq tilin bilmeytin, qazaq baspasózin oqymaytyn sarapshylardyng biliktiligine kýmәndanugha tura keledi. Sebebi qoghamnyng jartysynan kóbin qúraytyn toptyng múnyn, oiyn, pikirin bilmey, sezbey, estimey, eldegi sayasy oqighalardy qalay boljap, týsinuge bolady? Yaghny búl qazaqsha sóilemey, qazaqsha oilamaytyn sarapshylar qazirgi shynayy jaghdaydy bilmeydi degendi bildiredi. Onday sarapshy, qayratkerlerding pikirine ózim birden kýmәnmen qaraymyn.

- Eger sayasy últtyq úiymdar ký­sheymegen jaghdayda onyng ornyn diny ekstremistik úiymdar basuy mýmkin degen pikirge qalay qaraysyz?

- Múnday pikirmen tolyq kelispesem de, onyng negizi bar. Últtyq-patriottyq qozghalystardyng maqsaty - últtyq memleket qúryp, últtyng janghyruy. Keybir dәstýrli emes diny aghymdardyng iydeologiyasy últtyq qúndylyqtardy moyyndap, olardy qabylday bermeydi. Últtyq-patriottyq úiymdardyng әl­sireui - ekinshi bir basqa úiymdardyng yqpalynyng kýshengine proporsional­dy. Bizding negizgi maqsatymyz - el­digimizdi saqtau, últymyzdyng janghyruy bolsa, últtyq-patriottyq qozghalys­tardyng qoghamdyq-sayasy sahnadaghy róli artyp, yqpalgha ie boluy qoghamymyzdyng mýddesine say keledi.

El-júrt tarihy filimderge «shólirkep» qalghan

- Qazaq qoghamynda pikir tudyryp jatqan «Jaujýrek Myng bala» filimin kórdiniz be?

- Jaqsy, tamasha filim. Balala­rymmen birge tamashaladym. Tek bir qynjyltqany: kino qazaq tilinde kórsetiledi dep oilaghan edim, biraq orys tilinde kórdik. Astanadaghy 5-6 kino­teatrda negizinen orys tilinde jýrip jatyr. Qazaq tilindegi núsqasy az kórsetilude, әrkez ynghayly uaqytqa qoyylmaghan. Men tarihy filimnen qazaqy dialogtardy estigim kelgen. Al myna kinonyng sózderi jasandy kórindi. Biraq osyghan bola ony jamandaugha asyqpas edim. Búryn kino mәselesin kótersek, endi kino prokat mәselesine nazar audarghan jón. Qazaq kinosyn jasau - bir mәsele, ony qazaqsha kórsetu - ekinshi mәsele. Osyny talqygha sal­ghymyz kelip otyr. Jalpy, filim jaqsy әser qaldyrdy. Onyng ýstine, patriottyq baghyttaghy kinolar je­tispeydi.

- Tarihy filimning taqyryby jóninde ne aitasyz?

- Keybireuler: «Áli kýnge deyin sol jongharlarmen alysa beremiz be?» dep jatyr ghoy. Biraq sol jongharlar soghysynyng ózin de tolyq kórsetip bol­ghan joqpyz. Mysaly, Anyraqay, Bú­lanty, Orbúlaq shayqastarynyng әr­qaysysy bólek taqyryp emes pe?! Áriy­ne qazaq tarihynda qanshama myqty taqyryptar bar?! Kenesary, Alash qozghalysy, asharshylyq, 86-jylghy oqigha... Shirkin, osy siyaqty taqy­ryptargha kirisse dep armandaymyz. Tәuelsizdigimizdi alghangha jiyrma jyldan assa da, óz tarihymyzdaghy keybir oqighalardy estip, әli kýnge deyin: «Solay ma?» dep tanday qaghamyz. Qazaqtar úzaq jyl es-týssiz jatyp, komadan oyanghan adam siyaqtymyz. Ótkenimizding keybir sәtin eske týsire alsaq, keybir shaqtar úmytylghan. Al ótkendi baghalay almaghandyqtan, býgingi kýnning jemisin de qadirley bilmeymiz.

Qazaq qoghamy tarihy tuyndylargha «shólirkep» qalghan, qúmary әli qanbay otyr. Múnday filimder eng aldymen balalar ýshin manyzdy. Songhy uaqytta bir nәrseni ýnemi aitamyn: neni qolgha alsaq ta, balalarymyzgha jaraytynday isteuimiz kerek. Olardy balalar paydalanyp, sodan keyin oy týimese, onyng bәri - beker. Últtyq sayasattyng týpki maqsaty - jas úrpaq.

- Ángimenizge raqmet.

Súhbattasqan

Ayjan KÓShKENOVA

"Ayqyn" gazeti