Mongholdardyng tynys-tirshiligin kórgen qazaq ózin kórgendey bolady. Shynghyshannyng túlghalyq bolmysy tónireginde dau tughaly bizding qoghamda «Shynghyshandy qazaq bolypty» deytinder de, tipti, «Shynghyshannan taraghan biz mongholmyz» deytinder de tabylyp jýr.

Juyrda «Qazaq halqynyng shyghu tarihy» seriyasymen qazaqtan shyqqan túnghysh antropolog, tarih ghylymynyng doktory, professor, ÚGhA akademiygi Orazaq Smaghúldyng «Qazaq halqynyng antropologiyalyq tarihy (morfofiziologiyalyq zertteu)» atty kitaby jaryq kórgen. Avtormen bir-eki auyz әngimelesuding sәti týsti.

- Myna kitapta adamnyng bet sýiekteri aiqyn bederlengen suretter toptamasy basylghan eken. Bet pishini әr týrli adamdar әr qyrynan týsirilgen suretter bizdi tereng oigha qaldyrdy. Shyn mәninde, bizding qazaqtardyng bet әlpeti әrtýrli. Birimiz kәriske, birimiz mongholgha, endi birimiz, tipti tatargha, ózbekke úqsap ketetin siyaqtymyz... Osy neden?

Mongholdardyng tynys-tirshiligin kórgen qazaq ózin kórgendey bolady. Shynghyshannyng túlghalyq bolmysy tónireginde dau tughaly bizding qoghamda «Shynghyshandy qazaq bolypty» deytinder de, tipti, «Shynghyshannan taraghan biz mongholmyz» deytinder de tabylyp jýr.

Juyrda «Qazaq halqynyng shyghu tarihy» seriyasymen qazaqtan shyqqan túnghysh antropolog, tarih ghylymynyng doktory, professor, ÚGhA akademiygi Orazaq Smaghúldyng «Qazaq halqynyng antropologiyalyq tarihy (morfofiziologiyalyq zertteu)» atty kitaby jaryq kórgen. Avtormen bir-eki auyz әngimelesuding sәti týsti.

- Myna kitapta adamnyng bet sýiekteri aiqyn bederlengen suretter toptamasy basylghan eken. Bet pishini әr týrli adamdar әr qyrynan týsirilgen suretter bizdi tereng oigha qaldyrdy. Shyn mәninde, bizding qazaqtardyng bet әlpeti әrtýrli. Birimiz kәriske, birimiz mongholgha, endi birimiz, tipti tatargha, ózbekke úqsap ketetin siyaqtymyz... Osy neden?

- Qan jýiesin alyp qarasanyz, maymyldardyng gibbon degen týri men adamnyng arasynda 1 payyzdyq qana aiyrmashylyq bar. Shimpanze men adamnyng arasyndaghy aiyrmashylyq ta bir payyz ghana. Biraq, siz osyghan qarap, maymyl men adam úqsaydy dep aita alasyz ba?.. Qan jýiesi 1 payyz ghana bolsa da, olardyng týrleri, tynys-tirshiligi, bolmysy, jaratylysy mýldem bólek qoy. Olar - biologiyalyq-genetikalyq jaghynan bir-birine mýldem qabyspaytyn jaratylys iyeleri. Demek, týr eshtene bildirmeydi. Ol genetikalyq kórsetkish bola almaydy. Siz ben bizding kózimizge kórinip túrghan aiyrmashylyq ol tariyhqa, geografiyalyq ortagha, sodan keyin neke qii, qyz alys-beris sekildi mәselelerge baylanysty kezdeysoq aiyrmashylyqtar. Ol kóp bolsa, besinshi, altynshy satydaghy aiyrmashylyq boluy mýmkin. Yaghni, búlay týrge qarap aiyrmashylyq izdeu genetikalyq alystyq izdeuge negiz emes. Ol әrkimning tabighatyna, tirshiligine, tumysyna baylanysty erekshelikter.

- Biraq, týbimiz bir týrkiler bolsaq ta, biz ózbekpen ya bolmasa týrikpen onsha úqsac emecpiz. Qyrghyzdarmen ghana úqsastyghymyz kýshti. Shyny kerek, kóp qazaqty  mangholdyng ishinen de ajyratyp ala almauynyz mýmkin. Osyghan qarap: «biz Shynghyshannyng túqymymyz» dep jýrgen zamandastarymyz da bar...

- Ayta bersin! Eshkimning auzyna qaqpaq bola almaysyz ghoy. Al, olardyng qanday dәiektemesi bar?

- Desek te, sizdinshe, qazaqqa Shynghyshannyng tuystyghy bar ma?

- Aldymen "Shynghyshan monghol ma, monghol emes pe?" degendi anyqtap alu kerek. Shynghyshan, mәselen, HIII ghasyrda ómir sýrdi. Biraq, sol Shynghyshannyng eli qoldanghan til men sol tústaghy etnikalyq ataulardy býgingi mongholdar týsinbeydi. Arada bar bolghany 800 jyl ghana ótse de, olardyng jazuyn ne oqy almaydy, ne týsinbeydi. Al, biz týrki tektes halyqtyng birimiz, osydan 700-800 jyl búrynghy kóne týrikterding jazuyn ashyp, oqyp jatyrmyz ghoy. Sonda búl jaqyndyq pen aiyrmashylyq neni bildiredi?.. Búdan shyghatyny, ol zamanda, Shynghys zamanynda mongholdar bolmaghan.

Cúhbattyng tolyq núsqasyn - www.arasha.kz - http://arasha.kz/post/836 oqy alasyzdar.