Júma, 29 Nauryz 2024
Ádebiyet 8195 6 pikir 20 Tamyz, 2021 saghat 13:10

Abay suretin alghash salghan kim?

Elordadaghy №87- shi Abay mektep-gimnaziyasynyng «Abaytanu» ghylymiy-tanymdyq ortalyghynda aqynnyng ómiri men shygharmashylyghyna, zamanyna baylanysty qomaqty jәdirgerler qamtylghan. Oqushylardyng jas erekshelikterine qaray «Bala Abay», «Aqyn Abay», «Hakim Abay» degen taqyryptargha bólinip, satylay tanystyru arqyly jan-jaqty taqyryptyq is-sharalar, ashyq sabaqtar ótkizilip keledi. Osy ortalyqtyng «Aqyn Abay» bóliminde Abaydyng beynesin qaryndashpen salghan P.D. Lobanovskiyding kóshirme tuyndysy qoyylghan.

Abay suretin beyneleu әlemine túnghysh әkelgen Pavel Dmitriyevich Lobanovskiy turaly kópshilik bile bermeydi.

Abaydyng zamanynda sayasy jer audarylghandardyng ortalyghy bolyp eseptelgen Semey qalasynda 1878 jyly oblystyq sanaq komiyteti qúryldy. Ol kezde Semey oblysyna – Semey, Kereku, Zaysan, Qarqaraly uezderi qaraytyn. Sanaq komiyteti osy aimaqtardy meken etetin halyqtyng túrmysyn, sharuashylyghyn, tarihyn, mәdeniyetin, geografiyalyq jaghdayyn zertteytin jalghyz mekeme boldy.

Ol kezde sayasy qylmysty dep tanylyp, Sibirge jer audarylghan orys, ukraina, belorus, polyak, jәne taghy basqa últtardyng ziyaly qauymynyng ýlken toby Semey qalasynda bolatyn. Búlardyng kópshiligi Reseyding iri qalalaryndaghy joghary dәrejeli oqu oryndarynda әrqaysysy әrtýrli mamandyq alugha dayarlanyp jýrgen aldynghy qatardaghy studentter edi.

1884-1887 jyldyrdyng arasynda sayasy qughyn kórgender Semeyge kelgende Abaydyng 40 jastan jana asqan shaghy. Olardyng әrqaysysy 2-3 jyldan artyq búl ónirde túraqtay almasa da az uaqyt ishinde Abay ózining kemeline әbden kelgen, oryssha sauatty, batystyn, shyghystyng klassikalyq әdebiyetining ozyq ýlgilerimen tanys, qoghamdyq ómirge belsene aralasqan jan-jaqty qazaq ekenine tang qaldyrady. Solardyng ishindegi eng kórnekti, asa talantty, tereng bilimdileri E. P. Mihaeliys, N. Dolgopolov, t.b. qatar Pavel Dmitriyevich Lobanovskiy de boldy. Ol aidau jazasyn 1884 j. tamyz aiyna deyin Óskemen uezinde ótkizip, odan Semeyge әkelingen uaqytta Abaymen tanysady. Talantty suretshi Abaydyng bilimi men talantyna bas iyip, dostyq sýiispenshilik tanytady. Abaydyng portretin qaryndashpen salyp, qaladaghy ólketanu muzeyine tapsyrady. Surette dóngelek jýzdi, seldir múrty men saqaly jinaqy, jarasymdy , qazaqy shapan kiygen taqiyaly qazaqtyng tereng oigha shomyp otyrghan beynesi týsirilgen.

Portretting syrtynda: «Ibragim Qúnanbaev – Semey uezi Shyghys bolysynyng qazaghy. Qazaq dalasynda erekshe belgili Qúnanbay Óskenbaevtyng balasy. Ózi de jetkilikti mólsherde әigili adam. Óz halqyynyng әdet-ghúrpynyng bilgiri. Qazaqtar ortasynda ýlken yqpal iyesi. Qyryq bes jasta. Oblystyq statistikalyq komiytetting mýshesi» - dep jazylyp avtordyng qoly qoyylghan. 1887 j. degen belgisi bar. Portretting kólemi 30-40 santiymetr, jyltyr karton qaghazgha salynghan. Abaydyng búl portreti kórmeden oralghan son, kóp jyldar Semeydegi ólketanu muzeyinde saqtalyp, 1940 jyly Semeyde Abaydyng Respublikalyq әdebiy-memoriyaldyq muzeyi ashylghanda aqyn muzeyine qaytaryldy. Sodan beri múrajaydyng qúndy múraghattarynyng qatarynda túr.

Búl Abaydy beynelegen suret ónerining eng alghashqy tuyndy. P.D.Lobanovskiy Abaydy kózimen kórip, pikirles bola jýrip, asa yjdahattylyqpen salghan óner tuyndysynda Qúnanbay men Abaydyng qazaq dalasyna tanymal, yqpaldy túlghalar ekenin jazady. Abay qazaq halqynyng әdet-ghúrpynyng bilgiri ekenin, ghalym adam ekenin jazghanyna qaray Abaydy kóp zerttegen, jete bilgen dep tanuymyz qajet.


P.D.Lobanovskiyding búl enbegi Semeyding ólketanu muzeyine ótkiziledi.
1887 j. 7 qarashada Statistikalyq komiytetting mәjilisi bolady. Onda Sibir – Oral ghylymy óndiristik kórmesine eksponattar dayarlap jiberu mәselesi qaralady. Abaydyng portreti sol kórmege qoyylugha sheshim shyghady.
Sonymen P.D.Lobanovskiy salghan Abay portreti kórmege qatysyp, býkil Sibir men Oraldy aralap qaytady. Búl Abayday qazaq aqynynyng kózi tirisinde kórgen alghashqy qúrmeti edi. Qazaqtyng keng saharasyndaghy Abay syndy danyshpan aqyn, qogham qayratkerimen Resey halqynyng P.D.Lobanovskiy salghan portreti men onyng jazghan týsiniktemesi arqyly alghash tanysuy boldy.

Abaydy beynelegen suret ónerining alghashqy tuyndysy, suret avtory P.D.Lobanovskiyding týsinikteme retinde jazghan jazbasy aqynnyng kózi tirisinde jazba әdebiyetinde de alghashqy lebiz edi.

Almahan Múhametqaliqyzy

Abai.kz

6 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2272
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3590