Júma, 29 Nauryz 2024
Bilgenge marjan 13368 14 pikir 24 Tamyz, 2021 saghat 14:36

Yusupovtyng satqyndyghy hәm qazaq jeri

Qazaqstandy biylegen ózge halyq ókilderi az bolmaghan, sonyng biri  ótken ghasyrdyng 1962-1964 jyldary Qazaqstan Ortalyq Partiya Komiytetining birinshi hatshysy bolghan Yusupov Ismail Abdrasúlúly.

1914 jyly Almaty qalasynyng shetindegi Súltan Qorghan eldi mekeninde tughan. Osy arada úighyr orta mektebin bitirip, artynan Talghar qalashyghyndaghy  auylsharuashylyq tehnikumynda bilim alady. Keyinnen, Mәskeudegi Jogharghy partiya mektebine týsip, ony ýzdik ayaqtap shyghady. Ol jiyrma jasynan bastap enbekke aralasyp, sol kezdegi Ontýstik Qazaqstan oblysyndaghy (qazirgi Týrkistan oblysy)  Týrkistan qalasynda auyl sharuashylyq tehnikasyn jóndeu stansasynda biraz jyl agronom bolyp júmys isteydi. 1940 jyly Kenestik Armiya qataryna shaqyrylyp, Otan soghysyna qatysady. Biraq, 1943 jyly maydanda jýrip, ayaghynan auyr jaraqat alyp,  elge qaytarylady. Áskery gospitalida úzaq jatyp, emdelip shyqqan son, janúyasy túryp jatqan Shymkent qalasyna kelip, Ontýstik Qazaqstan oblysynyng Ilichev audandyq partiya komiytetining hatshylyghyna bekitiledi. Sonday-aq, birneshe jyl ótken son, sol kezdegi Qazaqstan Ortalyq Komiytetining birinshi hatshysy J.Shayahmetovtyng úigharymymen Ontýstik Qazaqstan oblystyq komiytetining hatshysy bolyp taghayyndalady. 1945 jyly búl azamat respublikalyq su sharuashylyghy ministri bolyp kóteriledi. Sonymen qatar, 1954 jyly Ismail Yusupov Qostanay oblysynyng ekinshi hatshysy bolyp taghayyndalsa, 1955 jyly Qazaqstan Ortalyq Partiya Komiyteti ony Ontýstik Qazaqstan oblysynyng birinshi hatshysy etip jiberedi.

IY.Stalinning sonyn ala Kenes Odaghynyng biyligine Nikita Sergeevich Hrushev kelgen kezinen bastap, Qazaqstanda partiya basshylary jii ózgere bastady. 1954 -1959 jyldar aralyghynda Qazaqstan Ortalyq Partiya Komiytetining birinshi hatshylary bolyp Ponomarenko, Brejnev, Yakovlev jәne Belyaev taghayyndalady. Sol sekildi, 1957 jyldyng ayaghyna taman Ontýstik Qazaqstan oblysynan Ismail Yusupov, Qazaqstan Ortalyq Komiytetine hatshy bolyp taghayyndalyp, Buro mýshesine ótedi.

Osy arada aiyryqsha aita keterlik jaghday , sol kezdegi Temirtaudaghy oqighagha baylanysty, N.Belyaev qyzmetinen bosatylyp, onyng ornyna Dinmúhamet Ahmetúly Qonaev birinshi hatshylyqqa taghayyndalady. Ismail Yusupovtyng keyinnen eske alghan sózine qarasaq: «Dinmúhamet Ahmetúly ekeumizding balalyq shaghymyz birge ótti. Ekeumiz de sol kezdegi Almaty irgesindegi Sufy Zarvat atyndaghy úighyr mektebinde oqydyq. Bizding ata-analarymyz kórshi túrdy jәne ózara jaqsy aralasty. Onyng ata-anasy men tughan-tuystaryn menen basqa eshkim jete bilmeydi», - degen edi.

D.Qonaevtyng biylikke alghash kelgen jyldarynda, I.Isupov Ontýstik Qazaqstan oblystyq partiya komiytetining basshylyghynda jýrdi. 1960 jyldyng jeltoqsan aiynda N.S.Hrushevtyng úsynysymen Qazaqstan aumaghynda respublikagha baghynbaytyn Tyng ólkesi payda boldy (Qazaqstannyng soltustik oblystary). Sonymen qatar, osylardyng artyn ala Ontýstik Qazaqstan jәne Batys Qazaqstan ólkeleri qúryldy. Aldaghy kezende Hrushevtyng taghy bir oiy, Shyghys Qazaqstan ólkesin qúru boldy.

1962 jyldyng qantar aiynda Qazaqstan Ortalyq Partiya Komiytetining plenumi bolyp, oghan Mәskeuden Kenester Odaghy Ortalyq Partiya Komiytetining hatshysy Kozlov kelip qatysyp, N.S. Hrushevtyng tapsyrmasy boyynsha, D.Qonaevty ornynan bosatyp, birinshilikke I.Isupovty úsynady. Sóitip, sol jyldyng qantarynyng 19-y kýni Ismail Abdrasúlúly Yusupov Qazaqstan Ortalyq Partiya Komiytetining birinshi hatshysy bolyp bekitiledi.

Sol uaqyttaghy I.Isupovtyng aituy boyynsha, D.Qonaevty Qazaqstan Ghylym Akademiyasynyng Preziydenti qyzmetine jibermek bolghanymen, artynan KSRO Ortalyq Partiya  Komiytetining ekinshi hatshysy L.Brejnevting kómegimen, Qazaqstan Ministrler Kenesining Tóraghasy qyzmetine taghayyndaydy.

«Qasqyr ormangha qarap úluyn qoymaydy», - degendey, últy basqa Ismail Yusupov respublika biyligine kele salysymen, Qazaqstannyng ontýstigindegi maqta ósiretin ónirlerdi kórshi Ózbekstangha qosu turaly pikir kóteredi. Ony Hrushevta qosqoldap qoldaydy. Sóitip, 1963 jyldyng 29 qantarynda Qazaq SSR Jogharghy Kenesi Prezidiumining jarlyghy shyghady. Onda «O peredache chasty territoriy Yujno-Kazahstanskogo kraya v sostav Uzbekskoy SSR». « Ishodya iz obshegosudarstvennyh interesov, v selyah likvidasiy razobshennosty zemeli « Golodnoy stepiy», ih bystreyshego hozyaystvennogo y naibolee rasionalinogo ispolizovaniya dlya uvelicheniya proizvodstva hlopka y drugoy seliskohozyaystvennoy produksiy Prezidium Verhovnogo Soveta KazSSR postanovlyaet: peredati v sostav USSR Kirovskiy y Pahta – Araliskiy rayony, Kzyl – Kumskiy y Chumkurganskiy seliskie sovety Kzylkumskogo rayona (qazirgi Otyrar audany)  s obshey zemelinoy ploshadiu 95,9 tys. ga., a takje 1 554 000 ga pastbishnyh zemeli Chimkentskoy oblasty y 1 150 000 ga Kzyl – Ordinskoy oblasty nahodyashihsya v dolgosrochnom polizovaniy Uzbekskoy SSR… Ukaz vstupaet v silu s 1 fevralya 1963 g.»

Neskoliko pozdnee v svoi ocheredi vyshel ukaz Verhovnogo Soveta UzSSR «O vklucheniy dannyh territoriy v sostav UzSSR».

Sonymen, Qazaqstan 3 500 000 gektar aumaqtan aiyryldy. Áriyne, keyinnen búl jerler qaytarylghanymen, birazy qalyp qaldy.

Nikita Hrushevtyng solaqay sayasatymen, Ismail Yusupovtyng satqyndyq әreketi edi. Shyndap kelgende, qazaqtyng nanyn jep, suyn ishken Ismail Abdrasúlúlynyng tarabynan qazaq halqyna jasalghan onbaghandyq әreket dep týsinuge bolady.

Degenmen, 1964 jyly Pisunda kurortynda demalyp jatqan N.Hrushev, shúghyl týrde Mәskeuge shaqyrylady. Ayaqastynan úiymdastyrylghan Kenester Odaghy Kommunistik Partiyasynyng Ortalyq  Komiytetining Plenumynda, Suslovtyng sóz sóileuimen bastalghan jinalysta N.Hrushev taghynan taydyrylady. Ekinshi Hatshy bolyp kelgen L.I. Brejnev birinshilikke shyghady. Sóitip, dosynyng arqasynda Dinmúhamet Ahmetúly Qonaevtyng úzaq jyldar Qazaqstan basshylyghynda jetekshilik etuine jol ashyldy.

1964 jyly Ózbekstannyng 40 jyldyq merey toyyna baylanysty merekede L.Brejnev I.Isupovpen kezdesip, onyng ózining qaramaghyndaghylardyng arasynda eshqanday bedelining joq ekendigin jәne respublika aumaghyndaghy óndiris oryndarynyng aitarlyqtay damy almay kele jatqandyghyn aityp, naqty eskertu jasaydy. Osyghan oray, Ismail Abdrasúlúlynyng Qazaqstan Ortalyq Partiya Komiytetining birinshi hatshylyghynan ketuin talap etedi. Sóitip, 1964 jyly 7 jeltoqsanda I.Isupov orynyn bosatady. Biylikte túrghanda, bardy joqqa ainaldyrghan Ismail Yusupovtyng qazaqtyng atamekenin bólshekteuge tyrysqan jýgensizdigin qazaq eshqashan úmytpaydy.

Beysenghazy Úlyqbek, 

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz

14 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1569
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2264
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3553