قازاقستاندى بيلەگەن وزگە حالىق وكىلدەرى از بولماعان، سونىڭ ءبىرى  وتكەن عاسىردىڭ 1962-1964 جىلدارى قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولعان يۋسۋپوۆ يسمايل ابدراسۇلۇلى.

1914 جىلى الماتى قالاسىنىڭ شەتىندەگى سۇلتان قورعان ەلدى مەكەنىندە تۋعان. وسى ارادا ۇيعىر ورتا مەكتەبىن ءبىتىرىپ، ارتىنان تالعار قالاشىعىنداعى  اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكۋمىندا ءبىلىم الادى. كەيىننەن، ماسكەۋدەگى جوعارعى پارتيا مەكتەبىنە ءتۇسىپ، ونى ۇزدىك اياقتاپ شىعادى. ول جيىرما جاسىنان باستاپ ەڭبەككە ارالاسىپ، سول كەزدەگى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى (قازىرگى تۇركىستان وبلىسى)  تۇركىستان قالاسىندا اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكاسىن جوندەۋ ستانتساسىندا ءبىراز جىل اگرونوم بولىپ جۇمىس ىستەيدى. 1940 جىلى كەڭەستىك ارميا قاتارىنا شاقىرىلىپ، وتان سوعىسىنا قاتىسادى. بىراق، 1943 جىلى مايداندا ءجۇرىپ، اياعىنان اۋىر جاراقات الىپ،  ەلگە قايتارىلادى. اسكەري گوسپيتالدا ۇزاق جاتىپ، ەمدەلىپ شىققان سوڭ، جانۇياسى تۇرىپ جاتقان شىمكەنت قالاسىنا كەلىپ، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ يلچەۆ اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىلىعىنا بەكىتىلەدى. سونداي-اق، بىرنەشە جىل وتكەن سوڭ، سول كەزدەگى قازاقستان ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ج.شاياحمەتوۆتىڭ ۇيعارىمىمەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولىپ تاعايىندالادى. 1945 جىلى بۇل ازامات رەسپۋبليكالىق سۋ شارۋاشىلىعى ءمينيسترى بولىپ كوتەرىلەدى. سونىمەن قاتار، 1954 جىلى يسمايل يۋسۋپوۆ قوستاناي وبلىسىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى بولىپ تاعايىندالسا، 1955 جىلى قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتى ونى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى ەتىپ جىبەرەدى.

ي.ءستاليننىڭ سوڭىن الا كەڭەس وداعىنىڭ بيلىگىنە نيكيتا سەرگەەۆيچ حرۋششەۆ كەلگەن كەزىنەن باستاپ، قازاقستاندا پارتيا باسشىلارى ءجيى وزگەرە باستادى. 1954 -1959 جىلدار ارالىعىندا قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىلارى بولىپ پونومارەنكو، برەجنەۆ، ياكوۆلەۆ جانە بەلياەۆ تاعايىندالادى. سول سەكىلدى، 1957 جىلدىڭ اياعىنا تامان وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان يسمايل يۋسۋپوۆ، قازاقستان ورتالىق كوميتەتىنە حاتشى بولىپ تاعايىندالىپ، بيۋرو مۇشەسىنە وتەدى.

وسى ارادا ايىرىقشا ايتا كەتەرلىك جاعداي ، سول كەزدەگى تەمىرتاۋداعى وقيعاعا بايلانىستى، ن.بەلياەۆ قىزمەتىنەن بوساتىلىپ، ونىڭ ورنىنا دىنمۇحامەت احمەتۇلى قوناەۆ ءبىرىنشى حاتشىلىققا تاعايىندالادى. يسمايل يۋسۋپوۆتىڭ كەيىننەن ەسكە العان سوزىنە قاراساق: «دىنمۇحامەت احمەتۇلى ەكەۋمىزدىڭ بالالىق شاعىمىز بىرگە ءوتتى. ەكەۋمىز دە سول كەزدەگى الماتى ىرگەسىندەگى سۋفي زارۆات اتىنداعى ۇيعىر مەكتەبىندە وقىدىق. ءبىزدىڭ اتا-انالارىمىز كورشى تۇردى جانە ءوزارا جاقسى ارالاستى. ونىڭ اتا-اناسى مەن تۋعان-تۋىستارىن مەنەن باسقا ەشكىم جەتە بىلمەيدى»، - دەگەن ەدى.

د.قوناەۆتىڭ بيلىككە العاش كەلگەن جىلدارىندا، ي.يۋسۋپوۆ وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ باسشىلىعىندا ءجۇردى. 1960 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا ن.س.حرۋششەۆتىڭ ۇسىنىسىمەن قازاقستان اۋماعىندا رەسپۋبليكاعا باعىنبايتىن تىڭ ولكەسى پايدا بولدى (قازاقستاننىڭ سولتۋستىك وبلىستارى). سونىمەن قاتار، وسىلاردىڭ ارتىن الا وڭتۇستىك قازاقستان جانە باتىس قازاقستان ولكەلەرى قۇرىلدى. الداعى كەزەڭدە حرۋششەۆتىڭ تاعى ءبىر ويى، شىعىس قازاقستان ولكەسىن قۇرۋ بولدى.

1962 جىلدىڭ قانتار ايىندا قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ پلەنۋمى بولىپ، وعان ماسكەۋدەن كەڭەستەر وداعى ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى كوزلوۆ كەلىپ قاتىسىپ، ن.س. حرۋششەۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا، د.قوناەۆتى ورنىنان بوساتىپ، بىرىنشىلىككە ي.يۋسۋپوۆتى ۇسىنادى. ءسويتىپ، سول جىلدىڭ قانتارىنىڭ 19-ى كۇنى يسمايل ابدراسۇلۇلى يۋسۋپوۆ قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ بەكىتىلەدى.

سول ۋاقىتتاعى ي.يۋسۋپوۆتىڭ ايتۋى بويىنشا، د.قوناەۆتى قازاقستان عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىنە جىبەرمەك بولعانىمەن، ارتىنان كسرو ورتالىق پارتيا  كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى ل.برەجنەۆتىڭ كومەگىمەن، قازاقستان مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىزمەتىنە تاعايىندايدى.

«قاسقىر ورمانعا قاراپ ۇلۋىن قويمايدى»، - دەگەندەي، ۇلتى باسقا يسمايل يۋسۋپوۆ رەسپۋبليكا بيلىگىنە كەلە سالىسىمەن، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندەگى ماقتا وسىرەتىن وڭىرلەردى كورشى وزبەكستانعا قوسۋ تۋرالى پىكىر كوتەرەدى. ونى حرۋششەۆتا قوسقولداپ قولدايدى. ءسويتىپ، 1963 جىلدىڭ 29 قاڭتارىندا قازاق سسر جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ جارلىعى شىعادى. وندا «و پەرەداچە چاستي تەرريتوري يۋجنو-كازاحستانسكوگو كرايا ۆ سوستاۆ ۋزبەكسكوي سسر». « يسحوديا يز وبششەگوسۋدارستۆەننىح ينتەرەسوۆ، ۆ تسەلياح ليكۆيداتسي رازوبششەننوستي زەمەل « گولودنوي ستەپي»، يح بىسترەيشەگو حوزيايستۆەننوگو ي نايبولەە راتسيونالنوگو يسپولزوۆانيا دليا ۋۆەليچەنيا پرويزۆودستۆا حلوپكا ي درۋگوي سەلسكوحوزيايستۆەننوي پرودۋكتسي پرەزيديۋم ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا كازسسر پوستانوۆلياەت: پەرەدات ۆ سوستاۆ ۋسسر كيروۆسكي ي پاحتا – ارالسكي رايونى، كزىل – كۋمسكي ي چۋمكۋرگانسكي سەلسكيە سوۆەتى كزىلكۋمسكوگو رايونا (قازىرگى وتىرار اۋدانى)  س وبششەي زەمەلنوي پلوششاديۋ 95,9 تىس. گا.، ا تاكجە 1 554 000 گا پاستبيششنىح زەمەل چيمكەنتسكوي وبلاستي ي 1 150 000 گا كزىل – وردينسكوي وبلاستي ناحودياششيحسيا ۆ دولگوسروچنوم پولزوۆاني ۋزبەكسكوي سسر… ۋكاز ۆستۋپاەت ۆ سيلۋ س 1 فەۆراليا 1963 گ.»

نەسكولكو پوزدنەە ۆ سۆويۋ وچەرەد ۆىشەل ۋكاز ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا ۋزسسر «و ۆكليۋچەني داننىح تەرريتوري ۆ سوستاۆ ۋزسسر».

سونىمەن، قازاقستان 3 500 000 گەكتار اۋماقتان ايىرىلدى. ارينە، كەيىننەن بۇل جەرلەر قايتارىلعانىمەن، ءبىرازى قالىپ قالدى.

نيكيتا حرۋششەۆتىڭ سولاقاي ساياساتىمەن، يسمايل يۋسۋپوۆتىڭ ساتقىندىق ارەكەتى ەدى. شىنداپ كەلگەندە، قازاقتىڭ نانىن جەپ، سۋىن ىشكەن يسمايل ابدراسۇلۇلىنىڭ تارابىنان قازاق حالقىنا جاسالعان وڭباعاندىق ارەكەت دەپ تۇسىنۋگە بولادى.

دەگەنمەن، 1964 جىلى پيتسۋندا كۋرورتىندا دەمالىپ جاتقان ن.حرۋششەۆ، شۇعىل تۇردە ماسكەۋگە شاقىرىلادى. اياقاستىنان ۇيىمداستىرىلعان كەڭەستەر وداعى كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق  كوميتەتىنىڭ پلەنۋمىندا، سۋسلوۆتىڭ ءسوز سويلەۋىمەن باستالعان جينالىستا ن.حرۋششەۆ تاعىنان تايدىرىلادى. ەكىنشى حاتشى بولىپ كەلگەن ل.ي. برەجنەۆ بىرىنشىلىككە شىعادى. ءسويتىپ، دوسىنىڭ ارقاسىندا دىنمۇحامەت احمەتۇلى قوناەۆتىڭ ۇزاق جىلدار قازاقستان باسشىلىعىندا جەتەكشىلىك ەتۋىنە جول اشىلدى.

1964 جىلى وزبەكستاننىڭ 40 جىلدىق مەرەي تويىنا بايلانىستى مەرەكەدە ل.برەجنەۆ ي.يۋسۋپوۆپەن كەزدەسىپ، ونىڭ ءوزىنىڭ قاراماعىنداعىلاردىڭ اراسىندا ەشقانداي بەدەلىنىڭ جوق ەكەندىگىن جانە رەسپۋبليكا اۋماعىنداعى ءوندىرىس ورىندارىنىڭ ايتارلىقتاي دامي الماي كەلە جاتقاندىعىن ايتىپ، ناقتى ەسكەرتۋ جاسايدى. وسىعان وراي، يسمايل ابدراسۇلۇلىنىڭ قازاقستان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىلىعىنان كەتۋىن تالاپ ەتەدى. ءسويتىپ، 1964 جىلى 7 جەلتوقساندا ي.يۋسۋپوۆ ورىنىن بوساتادى. بيلىكتە تۇرعاندا، باردى جوققا اينالدىرعان يسمايل يۋسۋپوۆتىڭ قازاقتىڭ اتامەكەنىن بولشەكتەۋگە تىرىسقان جۇگەنسىزدىگىن قازاق ەشقاشان ۇمىتپايدى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك، 

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz