Qazaqstan kóptildi bilim jýiesin damytpaq. Býgin Bilim jәne ghylym ministrining tóraghalyghymen alghash ret «Qazaqstandaghy kóptildi bilim beru jýiesi: damu strategiyasy» atty jiyn ótpek.

Bilim jәne ghylym miy­nistr­ligining mәlimetterine qaraghanda, «Preziydentting Qazaqstan halqy assambleyasy otyrysynda ait­qan teziysi boyynsha әrbir azamat memlekettik tildi, últaralyq qatynas tili - orys tilin jәne aghylshyn tilin mengeruge úm­tyluy tiyis. Qazaqstanda tilderdi oqytu ortalyqtaryn damytu boyynsha júmys bastalghan. Eldegi 33 mektep ýsh tilde sabaq beredi. Jekelegen joghary oqu oryndarynda kóptildi bilim berudi engizu boyynsha júmysqa kirisken». Kóptildi bilim beru jýiesin damytugha arnalghan jiynda Qazaqstannyng basym salalary boyynsha kóptildi mamandardy әzirleu mәselesi talqylanady. Kóptildi bilim berudi engizu qazaqstandyq tý­lekterding halyqaralyq dengeyde bәsekege qabilettigin arttyrugha jaghday jasamaq dep esepteydi ministrlik.

Qazaqstan kóptildi bilim jýiesin damytpaq. Býgin Bilim jәne ghylym ministrining tóraghalyghymen alghash ret «Qazaqstandaghy kóptildi bilim beru jýiesi: damu strategiyasy» atty jiyn ótpek.

Bilim jәne ghylym miy­nistr­ligining mәlimetterine qaraghanda, «Preziydentting Qazaqstan halqy assambleyasy otyrysynda ait­qan teziysi boyynsha әrbir azamat memlekettik tildi, últaralyq qatynas tili - orys tilin jәne aghylshyn tilin mengeruge úm­tyluy tiyis. Qazaqstanda tilderdi oqytu ortalyqtaryn damytu boyynsha júmys bastalghan. Eldegi 33 mektep ýsh tilde sabaq beredi. Jekelegen joghary oqu oryndarynda kóptildi bilim berudi engizu boyynsha júmysqa kirisken». Kóptildi bilim beru jýiesin damytugha arnalghan jiynda Qazaqstannyng basym salalary boyynsha kóptildi mamandardy әzirleu mәselesi talqylanady. Kóptildi bilim berudi engizu qazaqstandyq tý­lekterding halyqaralyq dengeyde bәsekege qabilettigin arttyrugha jaghday jasamaq dep esepteydi ministrlik.

Rozaqúl HALMÚRADOV, Par­lament deputaty:
- Qazaqstanda birde-bir qa­zaqsha mektebi joq qalalar bar. Pavlodar, Qostanay, Qaraghandy siyaqty oblystarda qazaq mek­tepterining tapshylyghy aitylghan. Qazaq tilinde bilim beru jýiesi mәseleleri sheshilmey túryp, ýsh tildi qatar oqytu dúrys pa?
- Qazaq tilinde mektepter bar. Qazaqsha oqimyn degen bala joq shyghar? Jaqynda Aqmola oblysynyng bir auylynda bol­dyq. Sonda bir kisiler qazaq mek­tebin ózderi qalay ash­qan­daryn aityp berdi. Qazaq sy­nybyna baru ýshin 4-5 bala ghana jinalypty. Sonan keyin 5-6 kisi ózara kelisip, 2-orys syny­bynda oqityn balalardy qayta qazaq tilinde oqytatyn 1- synypqa әkelipti. Osylay olar qazaq synybyn qúryp, aqyry qazaq mektebining ashyluyna múryndyq bolghan. Yaghni, eng al­dymen ata-analarmen júmys isteuimiz kerek. Keybir memle­ketterde 4 jasqa deyin balagha ózining ana tilinen ózge tilderdi estirtpeydi. Otbasynyng barlyq mýshesi sәbiyge tek ana tilinde sói­leydi. Sonan keyin ghana basqa tilderdi ýirete bastaydy. «Ana tili ana sýtimen ense, ol eshqashan esten ketpeydi» degen sóz bar. Osy mәseleni qolgha aluymyz kerek.
- Ol ýshin qazaqsha balabaq­shalary qajet bolar?
- Eng aldymen, otbasynda qazaqsha sóileu kerek. Sonan keyin qazaqsha balabaqshalar qajet. Eger balabaqshalarynda, bәlkim, 5 jasqa deyin ana tilinde ghana sóilese, keyin ýndi tilinde sa­baq oqytsa da, bala ana tilin es­ten shygharmaydy.
- Birinshi synyptan bastap, ýsh tilde sabaq oqytu jýiesi tiyim­di me?
-­ Ázirge ministrlik múny jappay engizip jatqan joq. Joba retinde әr aimaqtan birer mektepten alyp, bayqap kór­mekshi. Ázirge ony jaqsy, jaman dep aitu qiyn. Bala qazaq, orys, aghylshyn tilderinde birdey sói­lese, onyng esh jaman jeri joq. Oghan tek quanuymyz kerek. Biz kezinde aghylshyn tilin oqymadyq. Qazir issapargha barsaq, mylqau adamday jýremiz. Sondyqtan balalarymyz qazaq tilin, orys tilin, aghylshyn tilin bilip, bar­ghan je­rinde sol tilderde sayrap jatsa, búdan esh jamandyq kórmeymiz. Ázirge mektep emes, qazaq tilin otbasy men bala-baqshadan kó­teru kerek.
Músylmandarda sәby tuyl­ghanda qúlaghyna azan aitady. Allanyng atyn estirtedi. Búl balanyng miyna eng birinshi Alla kirsin degen maqsatta jasalady. Sol siyaqty 4-5 jasqa kelgenshe, ana tili sәbiyding sanasyna ense, onday bala eshqashan ana tilin úmtypaydy.

Amangeldi AYTALY, filosofiya ghylymdarynyng doktory, professor:
- Jalpy, búl tilderding ba­lansy, tilderding tendigi turaly oy tudyrady. Sondyqtan keybir elderde 2-3 til oqytu etek alghan. Biraq eki-ýsh tilde oqytatyn mem­leketterde ana tilinin, memlekettik tilding mengeriluine kóp mәn beriledi. Eger memle­kettik til әli de әlsiz, osal, tú­ghyry berik bolmasa, ýsh tildi mengeru maqsat etip qoyyl­may­dy. Sondyqtan Qazaqstanda ýsh tildi bilim beru jýiesin eng al­dymen, qazaq mektepterinde qa­zaq tilin tereng mengergen 10-11 synyptargha qoldanugha bolady. Mektepke deyingi buynnan bas­tap ýsh tildi engizu - memlekettik tilding bolashaghyna ýlken qauip tóndiretin sayasat. Eger oqushylar qazaq tilin myqtap mengerse, on­da basqa tilderdi de oqugha bo­lady. Jalpy, búl sayasatty qol­day otyryp, qoghamda «ýsh tú­ghyrly til sayasaty qoghamda mem­lekettik tildi әlsiretui mým­kin» degen pikirding taraghanyn da eskergen jón.

Ayjan KÓShKENOVA

"Ayqyn" gazeti