Shalqar Qanyatbekúly. «Ay qaranghysy» romanyndaghy әttegen-ay
Men synshy emespin, jazushy da, әdebiyetshi de emespin. Qarapayym oqyrmanmyn. Shashyrap ketken kóp qazaqtyng birimin. Qytayda túramyn.
Shettegi qazaqtar ýshin, óz tarihyn bilu - qiiynnyng qiyny. Búghan sebep kop. «Mynau sening tarihyn, oqyp al», dep tariyhqa qatysty kitaptardy eshkim aldymyzgha әkep bermeydi. Onyng ýstine, búl jaqtaghy ózy sanauly qazaqqa qatysty tarihy kitaptardyng qanday «atmosferanyn» ayasynda jazylatyny aitpasa da týsinikti. Áriyne, Qazaqstanda shyqqan kitaptar búl jaqta joq.
Osyndayda, ghalamtordyng ghalamatyna sýienbey túra almaysyn! Sol ghalamtordyng bizge bergeni úshan-teniz: ghalamtordan bir jaghynan sanamyzdaghy tarihymyzgha qatysty aqtandaqtardy tolyqtasaq, endi bir jaghynan qazaq elining kýndelikti tynys - tirshiliginen habardar bolyp, ata júrtymyzdyng quanyshyna quanyp, qayghysyna kýiinemiz!
Jaqynda sol ghalamtordaghy qazaq tildi tor beketterding birinen jeltoqsan tarihyna qatysty jazylghan jazushy Túrysbek Sәuketay aghamyzdyng «Ay qaranghysy» romanynyng elektrondyq núsqasyn oqyp shyqtym.
Men synshy emespin, jazushy da, әdebiyetshi de emespin. Qarapayym oqyrmanmyn. Shashyrap ketken kóp qazaqtyng birimin. Qytayda túramyn.
Shettegi qazaqtar ýshin, óz tarihyn bilu - qiiynnyng qiyny. Búghan sebep kop. «Mynau sening tarihyn, oqyp al», dep tariyhqa qatysty kitaptardy eshkim aldymyzgha әkep bermeydi. Onyng ýstine, búl jaqtaghy ózy sanauly qazaqqa qatysty tarihy kitaptardyng qanday «atmosferanyn» ayasynda jazylatyny aitpasa da týsinikti. Áriyne, Qazaqstanda shyqqan kitaptar búl jaqta joq.
Osyndayda, ghalamtordyng ghalamatyna sýienbey túra almaysyn! Sol ghalamtordyng bizge bergeni úshan-teniz: ghalamtordan bir jaghynan sanamyzdaghy tarihymyzgha qatysty aqtandaqtardy tolyqtasaq, endi bir jaghynan qazaq elining kýndelikti tynys - tirshiliginen habardar bolyp, ata júrtymyzdyng quanyshyna quanyp, qayghysyna kýiinemiz!
Jaqynda sol ghalamtordaghy qazaq tildi tor beketterding birinen jeltoqsan tarihyna qatysty jazylghan jazushy Túrysbek Sәuketay aghamyzdyng «Ay qaranghysy» romanynyng elektrondyq núsqasyn oqyp shyqtym.
Búl romannyng qanday jazylghandyghyn baghalau - synshylardyn, әdebiyetshilerdin, jazushylardyn enshisinde. Qarapayym oqyrman retinde óz basym romangha mynanday «әttegen-ayda» boldym: romannyng kóptegen jerinde oryssha dialogtar qazaqshagha audarylmay ne qazaqsha týsindirmesi eskertilmey orys tilimen berilgen.
Sonymen búl romandy oqyp bolghannan keyin maghan mynanday eki oy keldi.
Birinshisi, avtor búl romanyn tek ghana orys tilin biletin qazaqtar ýshin arnap jazghan ba? syrttaghy qazaqtardyng oquyna bolmay ma? degen oi.
Áriyne, Qazaqstandaghy orys tilin biletin qandastarymyz búl romandaghy oryssha berilgen sózderdi týsine biledi, biraq, Qazaqstannan syrt jerde shashyrap jýrgen bizder ýshyn orys tili- tylsym dýniye. Romandaghy sol oryssha dialogtardyng ne aityp, ne qoyghanyn bilmey dal boldym. Mening biluimshe, shygharma mәlim adamdargha ne mәlim toptargha baghyttalyp jazylmauy kerek. Ádebiyet ortaq. Qazaq tilinde jazylghan әr qanday roman býkil dýniyege shashyrap ketken әrbir qazaq ana tilinde oqyp týsine alatynday etilip jazyluy kerek.
Ekinshi, búl roman qazaqsha jәne oryssha eki aralas tilde jazylghan ba? degen oi.
Men bilsem, roman taza bir tilde ghana jazylady, odan baryp basqa últtyng tiline audarylady. Al búl romanda qazaqsha jazyp kele jatyp, arasynda oryssha sayray jóneledi, týsinsem búiyrmasyn. Joq, әlde Qazaqstanda shygharma osylay jazyla ma?(búryn Azattyq radiosynan kórushi edik, qazaqsha habarlaryn berip kele jatyp «dongelek ýstel» súhbatyn oryssha sayratushy edi, beyne «shettegi qazaqtar, sender estimey-aq qoyyndar, senderge qajeti joq» degendey adamnyng mysyn qúrtushy edi)
Romanda kóptegen dialogtar orys tilinde berilgennen syrt, kóptegen ataular oryssha berilgen, mysaly, repetitor, grafiyn, buterbrod, vremika,tumbochka, sellofan t.b. tolyp jatyr. Býgingi kýni onsyz da jaghdayy mәz emes, ana tilimizding túnyghyn saqtau - әr qazaqtyng boryshy boluy tiyis. Ásirese, aqyn-jazushylarymyzdy ana tilimizding eng basty janashyrlary, qorghaushylary dep bilem. Menyng aitpaqshy bolghanym - jazushy aghalarymyz qazaq tilining qaymaghyn qalyndatsa degen tilek ghana!
Qytay, Altay qalasy
2012-jyly 6-shilde
«Abay-aqparat»