Senbi, 20 Sәuir 2024
arandatushy! 4923 28 pikir 19 Qarasha, 2021 saghat 13:30

Bopsalau-bosqyndar: Lukashenkonyng oilaghany ne?

Býgingi tanda Polisha men Belarusi shekarasynda ýlken sayasy daghdarys bastaldy. Oghan Minskting qyrsyq sayasaty sebepker. Lukashenko biyligi shekara manyna myndaghan Tayau Shyghystyq bosqyndardy aldap әkelip, olardy Batysqa qysym jasau qúraly retinde paydalanuda. Búl bosqyndar daghdarysyna kim sebepker, Putin be, әlde Lukashenko ma degen súraq Batys sarapshylary arasynda keninen talqylanuda. 

«Frankfurter Allgemeine Zeitung» jurnalynyng sarapshylary daghdarystyng artynda Putin emes, Lukashenko túr deydi. Olardyng oiynsha, búl sayasatqa Kremli aralasqan emes. «Mening oiymsha Lukashenkony Kremli basqarady degen ýlken qatelik, olay emes», - deydi nemis sarapshysy Shtefan Mayster. Onyng oiynsha, búl strategiyany Lukashenkonyng qorghanys salasyndaghy sarapshylary oilap tapqan jәne osy arqyly olar Batysty bopsalap, ýzilgen dialogtardy qalpyna keltirudi maqsat etedi. Osy arqyly ol tipti, sanksiyany aldyryp, Mәskeumen kelissóz jýrgizude de manevrlar jasaugha alandar ashudy kózdeydi.

Taghy bir nemis sarapshysy búl daghdarysqa tek Lukashenko jauapty degen oida. «Lukashenko jasaytyn әreketting barlyghy da Mәskeuding oiy deu dúrys emes», - deydi «Ghylym men sayasat» qorynyng sarapshysy Sabina Fiysher. Onyng oiynsha,  « Mәskeu rasymen de Lukashenkony qatty qoldaydy, sol arqyly onyng biyligin saqtap qalugha mýddeli, degenmen ony tolyq baqylauda ústamaydy». «Minskte otyrghan Lukashenko Putinning jýikesine salmaq saluda. Putinning Lukashenkogha әseri jayly әngime tym asyra aitylghan», - deydi Fiysher.

Lukashenko biyligining taqta otyrghanyna mine 26 jyldyng jýzi boldy. Osy uaqytqa deyin Lukashenko óz biyligin ústap qalu maqsatynda oppozisiyany qatang basyp-janshyp keldi. Sonymen qatar, ol Resey men Batys arasynda týrli kezende oiyn oinap, eki jaqty sayasat ústanugha tyrysty. 2020 jylghy saylau men artynsha bolghan iri halyqtyq tolqular Lukashenkonyng búl oiynyn toqtatty. Búl jaghdayda ony Putin qútqaryp qaldy. Resey arnayy kýshterin jiberip, biylikti ústap qaldy. Reseyding óz mýddesi de bar edi, Mәskeu tolqular Reseyge de әser etedi dep sanady. «Eshqanday maydan Belarusi jerine ótpeui tiyis», - dedi Reseyding Memlekettik Dumasy.

Lukashenko ýshin Reseyding kómegi onyng biyligin saqtap qalsa da, Mәskeuge degen tәueldiligin arttyra týsti. Ol endi Kremlige qaryzdar edi. Al Europa búl joly Lukashenkonyng әreketine barynsha qatang qarap, sanksiyalarmen soqqylay bastady. Belarusi basshysy Batysqa qarsy jauap jasaudyng amalyn izdedi. 2010 jyly ol bosqyndardy alghash ret Europagha qarsy qoldanugha tyrysqan, degenmen ol oiy iske aspady. Al 2021 jyly búl iydeyasyn jýzege asyra bastady. Key mamandar búl sayasatty ústanu barysynda Minsk Týrkiyanyng Siriya bosqyndaryna qatysty tәjiriybesine sýienbek bolghan deydi.

«Lukashenko Batysty ózimen dialogqa keluge kóndiruge tyryspaq. Eger oghan  Angela Merkeli qonyrau shalsa, onda búl ol ýshin jetistik. Sәrsenbi kýni Merkeli eki mәrte oghan qonyrau shalghan bolatyn. Ol osylaysha tyghyryqtan shyghyp, ózining tәuelsiz sayasat ústnau jýristerin arttyrudy kózdeydi», - deydi srapshy Mayster.

Polisha shekarada barynsha әsker toptastyryp, qatang sayasat ústanugha tyryssa da, 2021 jyly Belarusi shekarasy arqyl germaniyagha 10 mynnan astam bosqyn kelip ýlgergen. Qazir Belarusi jerinde kemi 15 myng bosqyn bar, Minsk olardy barynsha sayasy saudada qoldanbaq. Polisha shekarada kózden jas shygharatyn gaz ben su qoldanuda, alayda búl bosqyndar legin azaytar emes. Belarusi arandatushylary men BAQ ókilderi aldynghy shepke bosqyn balalar men әielderdi jiberip, týrli sujet jasaugha tyrysyp jatyr. Ony Lukashenko «Batysty qúbyjyq etu» ýshin jasauda.

Berlinning aituynsha Lukashenkonyng búiryghymen týrli elderden bosqyndardy әkeluding joly jasalghan. Olar Tayau Shyghys elderine baryp, «Belarusi jeri arqyly Germaniyagha ótuge bolady» degen jalghan aqparatty barynsha taratyp jatyr.Tipti Marokko, Tunis elderimen qatar, Latyn Amerikasyndaghy Venesuelagha deyin atalmysh habardy taratqan degen aqparattar bar.

Mәskeu búl daghdarysqa esh qatysy joghyn birneshe mәrte mәlimdedi. Alayda key sarapshylar olay emes degen oida. Sebebi Belarusi úshaqtarynyng әleueti osynsha bosqyndy әkeluge qauqarsyz, sondyqtan Resey úshaqtary qoldanyluy mýmkin. Lukashenko tipti bosqyndardy ótkizbese Europagha baratyn gazdy toqtatyp tastaytynyn da aitty. Búl tek qana Europa elderin emes, sonymen qatar Mәskeudi de alandatady. Sebebi Mәskeu kelisimshartty oryndamasa, oghan jana sanksiyalar salyna bastaydy. Putin búl mәlimdemege birden jauap qatyp, «olay bolmaydy» dedi. Degenmen Belarusi basshysy óz aitqanynan qaytpaytyn siyaqty. «Lukashenko gazdy jauyp tastaymyn degeni, tek qana Europagha emes, Reseyge de ýlken signal», - deydi Mayster.

Putin biyligin Polisha-Belarusi shekarasyndaghy sarbazdardyng kóptigi de alandatady. Oqystan taraptar arasynda qaruly qaqtyghys bolsa, onda Resey oghan aralasugha tura keledi. Al Polisha NATO qúramyndaghy memleket, sondyqtan múnday qaqtyghystyng sony ýlken soghysqa ainaluy mýmkin. Kremli Ukraina manyna jýz mynnan astam әsker toptastyrdy jәne Mәskeu ýshin qazir Kiyevting ústanymy manyzdyraq.

«Frankfurter Allgemeinenyn» jazuynsha Putin men Lukashenko bir birin únatpaydy. Olardyng qatynasy ushyqqan kýide jәne tek mediada ghana jyly kórinister bar. «Onyng maqsaty tәuelsiz belarusi memleketinde ómir sýru», - deydi Mayster.

Bosqyndar boyynsha daghdarys ushyqqan sәtte, Belarusi pen Germaniya arasynda kelisim jasaluy mýmkin. Alayda Polisha biyligi eshqanday kelisimdi moyyndamaytynyn aitty.

«Men Germaniya preziydentine Polisha eshqanday kelisimdi moyyndamaytynyn aittym. Eger kelisimder bizding kózqarasymyzdy, ústanymymyzdy eskermese, bizdi qanday da bir mindetteme aldyna qoysa, onda biz ol kelisimderdi әlbette moyyndamaymyz. Biz eshqanday da kelisimdi moyyndamaymyz da, oryndamaymyz da. Bizben kelispey eshtene de iske aspaydy. Biz ózimizding sayasatymyzdy ózimiz anyqtaytyn tәuelsiz elmiz», – dedi Polisha preziydenti Duda.

Bosqyndar daghdarysy ushyqty. Alda qaqaghan ayazdar. Daghdarys Polisha shekarasymen birge Baltyq elderin de sharpuy mýmkin. Lukashenko tәuekelge barugha dayyn.

Ka Myrza

Abai.kz

28 pikir