Ibn Sinanyng «Medet» shipagerlik kitaby býkil Europada 200 jyl boyy «Medet-Sina» dep atalyp, sodan baryp emshilik ghylymy «medisina» degen atpen qalyptasqany kýlli Shyghys eli ýshin zor maqtan tútarlyq jayt. Dәrigerlik jol adam balasyna barynsha adal qyzmet kórsetip keledi. Jәne búl sauapkershilik ataulynyng eng biyik shyny! Dәriger qauym adamdy týrge, topqa, últqa jiktemeydi, bylghary kópshik-kresloda yrghalyp otyrghan shen-shekpendi sheneuniksing be, eki etegin belge týrip eden jughan janbagharsyng ba, qarajayau kedeysing be, qos-qos mashina minip ynyranghan baysyng ba, eshkimdi alalap bólmeydi. Kimning jany-tәni syrqattanyp jәbirlense - sonyng dosy osy aq jelendi, aq qanat perishteler! Tipti qylmys istep, sol arqyly jaralanghandardyng ózine qol úshyn beretin de tek dәrigerler ghana. Qazaq «jamandyq qylyp jalynsan, jan jolamas janyna» dese, qylmyskerding pighylyna qarsy bolghanmen dәriger qauym onyng jazyqsyz denesine, shybyn janyna qarsy emes.

Ibn Sinanyng «Medet» shipagerlik kitaby býkil Europada 200 jyl boyy «Medet-Sina» dep atalyp, sodan baryp emshilik ghylymy «medisina» degen atpen qalyptasqany kýlli Shyghys eli ýshin zor maqtan tútarlyq jayt. Dәrigerlik jol adam balasyna barynsha adal qyzmet kórsetip keledi. Jәne búl sauapkershilik ataulynyng eng biyik shyny! Dәriger qauym adamdy týrge, topqa, últqa jiktemeydi, bylghary kópshik-kresloda yrghalyp otyrghan shen-shekpendi sheneuniksing be, eki etegin belge týrip eden jughan janbagharsyng ba, qarajayau kedeysing be, qos-qos mashina minip ynyranghan baysyng ba, eshkimdi alalap bólmeydi. Kimning jany-tәni syrqattanyp jәbirlense - sonyng dosy osy aq jelendi, aq qanat perishteler! Tipti qylmys istep, sol arqyly jaralanghandardyng ózine qol úshyn beretin de tek dәrigerler ghana. Qazaq «jamandyq qylyp jalynsan, jan jolamas janyna» dese, qylmyskerding pighylyna qarsy bolghanmen dәriger qauym onyng jazyqsyz denesine, shybyn janyna qarsy emes.
Biz qaralatyn Tastaq ónirine qarasty №8 emhana 1980 jyly salynyp iske berilgen. Búl emhanagha qaraytyn 72 myng halyq bar. Onyng 44 myny - әielder. 2007 jyldan bastap janadan tis emdeu bólimshesi ashyldy. Qazir ol da óz aldyna emhanagha ainaldy. Ekiqabat әielderge, qorghansyzdargha tis emdeu júmysy tegin. 2006 jyldan beri aqyly bólimshelerdi jauyp, tolyq tegin emdeuge kóshirilip otyr. Jylyna eki-ýsh baghdarlama boyynsha aurudyng aldyn alu, anyqtau júmysy jýrgiziledi. Ol ýshin әr adam bes jyl sayyn mindetti týrde analiz tapsyru tekserisinen ótedi. Búnyng ózi ýsh týrge bólinedi: jýrek tamyry, jýrek qan qysymy, jýrek talmasy – infarkt. 48-50 payyzy taza bolyp shyghady. 32 payyzy aurugha shaldyqqandar bolsa, 28 payyzy aldyn alu sharasymen esepke alynady. Sonyng ishinde 17 payyzy túraqty aurular, onyng shamamen 7 payyzy shyghyngha úshyraydy. Mәselen, Japoniyada ortasha 80 jas, Qytayda 75, al Qazaqstanda erler-59, әielder-64 jas ómir sýredi.
Búl orayda emhananyng bas dәrigeri, «Qúrmet» ordendi Jaqsybay Biyjigitov medisinalyq saraptamagha jýginip:
-… Jalpy halyq 100 payyz auru desek, sonyng 15 payyzyn medisina jazady, qalghany әrkimning óz qolynda. 32 payyzday adam talapqa say dúrys ómir sýrmeydi. Adam balasy shyrqau shegimen alghanda 150 jyl ghúmyr keshuge tiyisti, bizge Allanyng bergen «akkumulyatory» soghan ólshengen. Biraq biz nege sonyng jarymyn ghana jasay alamyz? Qorshaghan orta, әdet-ghúrpy, ekologiya – osynyng bәri әr týrli auru әkeledi. Sodan saqtanudyng joldary kóp, - degen oiyn aitty.
Áyelderding omyrauynyn, jatyr organy qaterli isigining aldyn alu ýshin eki jyl sayyn jiti tekseruden tegin ótkizilip, rentgenge, UZIgha týsiriledi. Ókimet búl emhanagha 37 million tengeden artyq aqshany dәrige bosatady eken. Áyelderge - 2 million 475 myng tenge; jasóspirimder men balalargha - 200 myng tenge; qant auruyna - 10million tenge bólinedi. Jýkti әielderge 4 million 800 myng tenge bólinedi. Tolyq tegin emdeuge 5 mln. 350 myng tenge, jartylay tegin emdeuge 1 mln. 950 myng tenge júmsalady. Qaterli isik, anemiya(qan azdyq), ókpe qabynuy, qan basym, jýrek talmasy, qant auru, onkologiyalyq nauqastardyng aldyn alu jýieli týrde atqarylady. Kóbinshe toqtyqtan, semizdikten bolatyn qant auruyna 2050 jyly әrbir 5-shi adam shaldyghuy mýmkin degen boljam bar.
-72 myng adamgha 80 dәriger, 200-dey medbiyke qyzmet atqarady. Qajettili - 112 dәriger. Al, negizi 45 myng adamgha bir emhana boluy tiyis. Júmysy bastan asatyn, 20 jyl júmys istegen dәriger 31 myng tenge ghana jalaqy alady. Dәrigerlerimizding teng jartysy maqtaugha túrarlyq joghary dәrejeli mamandar. Osylar 100 myng tengege deyin ailyq alsa, jegen nandary adal bolar edi,- deydi bas dәriger, armanday sóilep. Shynynda da, әldekimder ýlken jinalysta qalghyp-mýlgip otyryp alyp jatqan memleketting qúshaq-qúshaq aqshasy osynau adam janynyng arashashylaryna nege búiyrmaydy?! Enbegin bylay qoyghanda kópke jaghu onay is emes, myng kýngi jaqsylyghyn bir sәttik mýlt ketkeni joqqa shygharatyn, estiytin raqmeti de az júmys. Onyng ýstine «jany auyrghan tәnirisin qarghaydy» demekshi, ash adam úrysqaq bolsa, auru adam tyrysqaq keledi. Dәrigerge eshbir auru keshirimmen qarau degendi bilmeydi. «Sening mindetin» dep týsinedi. Bәrine jauapty sanaydy.
Bas dәriger ýzilip qalghan oiyn jalghap:
Búnda 15 bes jylgha tayau júmys isteymin. Osy uaqyt ishinde emhanada jalpy tәrtip-týzim jaghynan da biraz ózgerister boldy. Jana sapadaghy 2 rentgen, 1 fluro, 2 UZI, 3 EKG apparatyn aldyq. Entikpeli demik¬penin(astma) kólemin ólsheytin apparat bar. Asqazandy japon apparatymen tekseremiz. Emhananyng halyq iygiligi ýshin 2007 jyly 23 million 918 myng tengemen jabdyqtalghan bolsa, 2008 jyly 11 million 165 myng tenge qarjy júmsalyp, әr týrli qajet¬tilikter alyndy. Songhy ýsh-tórt jyl ishinde Revmatologiya ortalyghy bólinip shyqty. 30 oryndyq kýndizgi stasionar júmys isteydi. Bir jylda 2400 adam emdeledi. Emhanamyzda 2 professor, 1 ghylym doktory, 3 ghylym kandidaty kenes beredi. Jalpy, eki medinstituttyng klinikalyq bazasy bolyp eseptelemiz, - dep Jaqsybay Bidahmetúly óz sózin ayaqtady.
Osynday júmys arqasynda balalardyng dýniyege kelui songhy ýsh jylda 11 payyzgha ósken. Ólim-jitim16 payyzgha azayghan. Halyq sanymen eseptegende ortasha ómir sýru 7 payyzgha kóterilgen. 2008 jyldyng qorytyndysynda №8 emhana Almaty qalasy boyynsha eng ýzdik emdeu orny sanalghan. Qalalyq densaulyq saqtau basqarmasy tarapynan 2 million tenge syiaqy alghan. 80-nen artyq emdeu orny, emhanalar bar qalamyzda 5 emhana janadan salynuda. Halyqtyng demografiyalyq kórsetkishi birshama jaqsara týsken: bala tuyluy 1 payyzgha ósip, ólim-jitim 16 payyzgha kemigen. Ortasha ómir sýrui jasymyz jәne halyq sany 7 payyzgha jogharylaghanyn maqtanyshpen aitugha bolady.
Bas dәriger Biyjigitov Jaqsybay Bidahmetúlynyng ózi kim degen oqyrman kókeyinde zandy súraq tuuy әbden mýmkin. Búl orayda onyng keybir marapattary jóninde aita ketu qajet:
«Densaulyq saqtau isining joghary dәrejedegi úiymdastyrushysy», 2005 jyly «Almaty qalasynyng halqyna revmatologiyalyq kómek úiymdastyrudaghy jana tәsil» degen taqyrypta dissertasiya qorghaghan. Sonday-aq «Qúrmet» ordenimen, «Pirogov» atyndaghy medalimen, «Bayqonyr ailaghyna 30 jyl», «Qazaqstan Respublikasynyng tәuelsizdigine 10 jyl», «Kenes Odaghynyng jәne Qazaqstan Respublikasynyng densaulyq saqtau isining ýzdigi» degen qúrmetti ataqtardyng iyesi. Sosialdyq gigiyena jәne densaulyq saqtau isi jóninde Qazan, Almaty, Leningrad, Kiyev, Moskva jәne AQSh elderinde bilim jetildiru tәjiribiyesinen ótken.
Atamyz qazaq «mendey dәri mendegen dertke shipa bolady» degen. Qazaqstan Respublikasynyng dәrigerlik salasy órkendey bergey!

Janat AHMADI, jazushy, halyqaralyq «Alash» әdeby syilyghynyng iyegeri
«Jas qazaq ýni» gazeti