يبن سينانىڭ «مەدەت» شيپاگەرلiك كiتابى بۇكiل ەۋروپادا 200 جىل بويى «مەدەت-سينا» دەپ اتالىپ، سودان بارىپ ەمشiلiك عىلىمى «مەديتسينا» دەگەن اتپەن قالىپتاسقانى كۇللi شىعىس ەلi ءۇشiن زور ماقتان تۇتارلىق جايت. دارiگەرلiك جول ادام بالاسىنا بارىنشا ادال قىزمەت كورسەتiپ كەلەدi. جانە بۇل ساۋاپكەرشiلiك اتاۋلىنىڭ ەڭ بيiك شىڭى! دارiگەر قاۋىم ادامدى تۇرگە، توپقا، ۇلتقا جiكتەمەيدi, بىلعارى كوپشiك-كرەسلودا ىرعالىپ وتىرعان شەن-شەكپەندi شەنەۋنiكسiڭ بە، ەكi ەتەگiن بەلگە ءتۇرiپ ەدەن جۋعان جانباعارسىڭ با، قاراجاياۋ كەدەيسiڭ بە، قوس-قوس ماشينا مiنiپ ىڭىرانعان بايسىڭ با، ەشكiمدi الالاپ بولمەيدi. كiمنiڭ جانى-ءتانi سىرقاتتانىپ جابiرلەنسە - سونىڭ دوسى وسى اق جەلەڭدi, اق قانات پەرiشتەلەر! تiپتi قىلمىس iستەپ، سول ارقىلى جارالانعانداردىڭ وزiنە قول ۇشىن بەرەتiن دە تەك دارiگەرلەر عانا. قازاق «جاماندىق قىلىپ جالىنساڭ، جان جولاماس جانىڭا» دەسە، قىلمىسكەردiڭ پيعىلىنا قارسى بولعانمەن دارiگەر قاۋىم ونىڭ جازىقسىز دەنەسiنە، شىبىن جانىنا قارسى ەمەس.

يبن سينانىڭ «مەدەت» شيپاگەرلiك كiتابى بۇكiل ەۋروپادا 200 جىل بويى «مەدەت-سينا» دەپ اتالىپ، سودان بارىپ ەمشiلiك عىلىمى «مەديتسينا» دەگەن اتپەن قالىپتاسقانى كۇللi شىعىس ەلi ءۇشiن زور ماقتان تۇتارلىق جايت. دارiگەرلiك جول ادام بالاسىنا بارىنشا ادال قىزمەت كورسەتiپ كەلەدi. جانە بۇل ساۋاپكەرشiلiك اتاۋلىنىڭ ەڭ بيiك شىڭى! دارiگەر قاۋىم ادامدى تۇرگە، توپقا، ۇلتقا جiكتەمەيدi, بىلعارى كوپشiك-كرەسلودا ىرعالىپ وتىرعان شەن-شەكپەندi شەنەۋنiكسiڭ بە، ەكi ەتەگiن بەلگە ءتۇرiپ ەدەن جۋعان جانباعارسىڭ با، قاراجاياۋ كەدەيسiڭ بە، قوس-قوس ماشينا مiنiپ ىڭىرانعان بايسىڭ با، ەشكiمدi الالاپ بولمەيدi. كiمنiڭ جانى-ءتانi سىرقاتتانىپ جابiرلەنسە - سونىڭ دوسى وسى اق جەلەڭدi, اق قانات پەرiشتەلەر! تiپتi قىلمىس iستەپ، سول ارقىلى جارالانعانداردىڭ وزiنە قول ۇشىن بەرەتiن دە تەك دارiگەرلەر عانا. قازاق «جاماندىق قىلىپ جالىنساڭ، جان جولاماس جانىڭا» دەسە، قىلمىسكەردiڭ پيعىلىنا قارسى بولعانمەن دارiگەر قاۋىم ونىڭ جازىقسىز دەنەسiنە، شىبىن جانىنا قارسى ەمەس.
بiز قارالاتىن تاستاق وڭiرiنە قاراستى №8 ەمحانا 1980 جىلى سالىنىپ iسكە بەرiلگەن. بۇل ەمحاناعا قارايتىن 72 مىڭ حالىق بار. ونىڭ 44 مىڭى - ايەلدەر. 2007 جىلدان باستاپ جاڭادان تiس ەمدەۋ بولiمشەسi اشىلدى. قازiر ول دا ءوز الدىنا ەمحاناعا اينالدى. ەكiقابات ايەلدەرگە، قورعانسىزدارعا تiس ەمدەۋ جۇمىسى تەگiن. 2006 جىلدان بەرi اقىلى بولiمشەلەردi جاۋىپ، تولىق تەگiن ەمدەۋگە كوشiرiلiپ وتىر. جىلىنا ەكi-ءۇش باعدارلاما بويىنشا اۋرۋدىڭ الدىن الۋ، انىقتاۋ جۇمىسى جۇرگiزiلەدi. ول ءۇشiن ءار ادام بەس جىل سايىن مiندەتتi تۇردە اناليز تاپسىرۋ تەكسەرiسiنەن وتەدi. بۇنىڭ ءوزi ءۇش تۇرگە بولiنەدi: جۇرەك تامىرى، جۇرەك قان قىسىمى، جۇرەك تالماسى – ينفاركت. 48-50 پايىزى تازا بولىپ شىعادى. 32 پايىزى اۋرۋعا شالدىققاندار بولسا، 28 پايىزى الدىن الۋ شاراسىمەن ەسەپكە الىنادى. سونىڭ iشiندە 17 پايىزى تۇراقتى اۋرۋلار، ونىڭ شامامەن 7 پايىزى شىعىنعا ۇشىرايدى. ماسەلەن، جاپونيادا ورتاشا 80 جاس، قىتايدا 75, ال قازاقستاندا ەرلەر-59, ايەلدەر-64 جاس ءومiر سۇرەدi.
بۇل ورايدا ەمحانانىڭ باس دارiگەرi, «قۇرمەت» وردەندi جاقسىباي بيجiگiتوۆ مەديتسينالىق ساراپتاماعا جۇگiنiپ:
-… جالپى حالىق 100 پايىز اۋرۋ دەسەك، سونىڭ 15 پايىزىن مەديتسينا جازادى، قالعانى اركiمنiڭ ءوز قولىندا. 32 پايىزداي ادام تالاپقا ساي دۇرىس ءومiر سۇرمەيدi. ادام بالاسى شىرقاۋ شەگiمەن العاندا 150 جىل عۇمىر كەشۋگە تيiستi, بiزگە اللانىڭ بەرگەن «اككۋمۋلياتورى» سوعان ولشەنگەن. بiراق بiز نەگە سونىڭ جارىمىن عانا جاساي الامىز؟ قورشاعان ورتا، ادەت-عۇرپى، ەكولوگيا – وسىنىڭ ءبارi ءار ءتۇرلi اۋرۋ اكەلەدi. سودان ساقتانۋدىڭ جولدارى كوپ، - دەگەن ويىن ايتتى.
ايەلدەردiڭ ومىراۋىنىڭ، جاتىر ورگانى قاتەرلi iسiگiنiڭ الدىن الۋ ءۇشiن ەكi جىل سايىن جiتi تەكسەرۋدەن تەگiن وتكiزiلiپ، رەنتگەنگە، ۋزيعا تۇسiرiلەدi. وكiمەت بۇل ەمحاناعا 37 ميلليون تەنگەدەن ارتىق اقشانى دارiگە بوساتادى ەكەن. ايەلدەرگە - 2 ميلليون 475 مىڭ تەنگە; جاسوسپiرiمدەر مەن بالالارعا - 200 مىڭ تەنگە; قانت اۋرۋىنا - 10ميلليون تەنگە بولiنەدi. جۇكتi ايەلدەرگە 4 ميلليون 800 مىڭ تەڭگە بولiنەدi. تولىق تەگiن ەمدەۋگە 5 ملن. 350 مىڭ تەنگە، جارتىلاي تەگiن ەمدەۋگە 1 ملن. 950 مىڭ تەنگە جۇمسالادى. قاتەرلi iسiك، انەميا(قان ازدىق), وكپە قابىنۋى، قان باسىم، جۇرەك تالماسى، قانت اۋرۋ، ونكولوگيالىق ناۋقاستاردىڭ الدىن الۋ جۇيەلi تۇردە اتقارىلادى. كوبiنشە توقتىقتان، سەمiزدiكتەن بولاتىن قانت اۋرۋىنا 2050 جىلى ءاربiر 5-شi ادام شالدىعۋى مۇمكiن دەگەن بولجام بار.
-72 مىڭ ادامعا 80 دارiگەر، 200-دەي مەدبيكە قىزمەت اتقارادى. قاجەتتiلi - 112 دارiگەر. ال، نەگiزi 45 مىڭ ادامعا بiر ەمحانا بولۋى تيiس. جۇمىسى باستان اساتىن، 20 جىل جۇمىس iستەگەن دارiگەر 31 مىڭ تەڭگە عانا جالاقى الادى. دارiگەرلەرiمiزدiڭ تەڭ جارتىسى ماقتاۋعا تۇرارلىق جوعارى دارەجەلi ماماندار. وسىلار 100 مىڭ تەڭگەگە دەيiن ايلىق السا، جەگەن ناندارى ادال بولار ەدi,- دەيدi باس دارiگەر، ارمانداي سويلەپ. شىنىندا دا، الدەكiمدەر ۇلكەن جينالىستا قالعىپ-مۇلگiپ وتىرىپ الىپ جاتقان مەملەكەتتiڭ قۇشاق-قۇشاق اقشاسى وسىناۋ ادام جانىنىڭ اراشاشىلارىنا نەگە بۇيىرمايدى؟! ەڭبەگiن بىلاي قويعاندا كوپكە جاعۋ وڭاي iس ەمەس، مىڭ كۇنگi جاقسىلىعىن بiر ساتتiك ءمۇلت كەتكەنi جوققا شىعاراتىن، ەستيتiن راقمەتi دە از جۇمىس. ونىڭ ۇستiنە «جانى اۋىرعان ءتاڭiرiسiن قارعايدى» دەمەكشi, اش ادام ۇرىسقاق بولسا، اۋرۋ ادام تىرىسقاق كەلەدi. دارiگەرگە ەشبiر اۋرۋ كەشiرiممەن قاراۋ دەگەندi بiلمەيدi. «سەنiڭ مiندەتiڭ» دەپ تۇسiنەدi. بارiنە جاۋاپتى سانايدى.
باس دارiگەر ءۇزiلiپ قالعان ويىن جالعاپ:
بۇندا 15 بەس جىلعا تاياۋ جۇمىس iستەيمiن. وسى ۋاقىت iشiندە ەمحانادا جالپى ءتارتiپ-ءتۇزiم جاعىنان دا بiراز وزگەرiستەر بولدى. جاڭا ساپاداعى 2 رەنتگەن، 1 فليۋرو، 2 ۋزي، 3 ەكگ اپپاراتىن الدىق. ەنتiكپەلi دەمiك¬پەنiڭ(استما) كولەمiن ولشەيتiن اپپارات بار. اسقازاندى جاپون اپپاراتىمەن تەكسەرەمiز. ەمحانانىڭ حالىق يگiلiگi ءۇشiن 2007 جىلى 23 ميلليون 918 مىڭ تەڭگەمەن جابدىقتالعان بولسا، 2008 جىلى 11 ميلليون 165 مىڭ تەڭگە قارجى جۇمسالىپ، ءار ءتۇرلi قاجەت¬تiلiكتەر الىندى. سوڭعى ءۇش-ءتورت جىل iشiندە رەۆماتولوگيا ورتالىعى ءبولiنiپ شىقتى. 30 ورىندىق كۇندiزگi ستاتسيونار جۇمىس iستەيدi. بiر جىلدا 2400 ادام ەمدەلەدi. ەمحانامىزدا 2 پروفەسسور، 1 عىلىم دوكتورى، 3 عىلىم كانديداتى كەڭەس بەرەدi. جالپى، ەكi مەدينستيتۋتتىڭ كلينيكالىق بازاسى بولىپ ەسەپتەلەمiز، - دەپ جاقسىباي بيداحمەتۇلى ءوز ءسوزiن اياقتادى.
وسىنداي جۇمىس ارقاسىندا بالالاردىڭ دۇنيەگە كەلۋi سوڭعى ءۇش جىلدا 11 پايىزعا وسكەن. ءولiم-جiتiم16 پايىزعا ازايعان. حالىق سانىمەن ەسەپتەگەندە ورتاشا ءومiر ءسۇرۋ 7 پايىزعا كوتەرiلگەن. 2008 جىلدىڭ قورىتىندىسىندا №8 ەمحانا الماتى قالاسى بويىنشا ەڭ ۇزدiك ەمدەۋ ورنى سانالعان. قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى تاراپىنان 2 ميلليون تەڭگە سىياقى العان. 80-نەن ارتىق ەمدەۋ ورنى، ەمحانالار بار قالامىزدا 5 ەمحانا جاڭادان سالىنۋدا. حالىقتىڭ دەموگرافيالىق كورسەتكiشi بiرشاما جاقسارا تۇسكەن: بالا تۋىلۋى 1 پايىزعا ءوسiپ، ءولiم-جiتiم 16 پايىزعا كەمiگەن. ورتاشا ءومiر ءسۇرۋi جاسىمىز جانە حالىق سانى 7 پايىزعا جوعارىلاعانىن ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى.
باس دارiگەر بيجiگiتوۆ جاقسىباي بيداحمەتۇلىنىڭ ءوزi كiم دەگەن وقىرمان كوكەيiندە زاڭدى سۇراق تۋى ابدەن مۇمكiن. بۇل ورايدا ونىڭ كەيبiر ماراپاتتارى جونiندە ايتا كەتۋ قاجەت:
«دەنساۋلىق ساقتاۋ iسiنiڭ جوعارى دارەجەدەگi ۇيىمداستىرۋشىسى»، 2005 جىلى «الماتى قالاسىنىڭ حالقىنا رەۆماتولوگيالىق كومەك ۇيىمداستىرۋداعى جاڭا ءتاسiل» دەگەن تاقىرىپتا ديسسەرتاتسيا قورعاعان. سونداي-اق «قۇرمەت» وردەنiمەن، «پيروگوۆ» اتىنداعى مەدالمەن، «بايقوڭىر ايلاعىنا 30 جىل»، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسiزدiگiنە 10 جىل»، «كەڭەس وداعىنىڭ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ iسiنiڭ ۇزدiگi» دەگەن قۇرمەتتi اتاقتاردىڭ يەسi. سوتسيالدىق گيگيەنا جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ iسi جونiندە قازان، الماتى، لەنينگراد، كيەۆ، موسكۆا جانە اقش ەلدەرiندە بiلiم جەتiلدiرۋ تاجiرiبيەسiنەن وتكەن.
اتامىز قازاق «مەڭدەي ءدارi مەڭدەگەن دەرتكە شيپا بولادى» دەگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دارiگەرلiك سالاسى وركەندەي بەرگەي!

جانات احمادي، جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرi
«جاس قازاق ءۇنى» گازەتى