Qazaqstan indet jaylaghan, alpauyt memleketter arasyndaghy mýdde qaqtyghysy ashyq alangha shyqqan taghy bir jyldy, siyr jylyn ótkerdi. Tәuelsizdikting 30 jyldyq mereytoyyna qiyndyqsyz jettik dep aita almaymyz. «Manghaz» dep sipattalatyn siyr jylynan mýiizdelip shyqtyq. Korona virus ókpeden qysyp, tynysymyzdy taryltqan syn-saghatta demeu boludyng ornyna batyspen ashyq aiqasqa shyqqan eki qúdayy kórshimiz: Qytay men Resey bizge de minez kórsetti.

Tosynnan kelgen obany jenuding jalghyz joly vaksinasiyalau ekeni mәlim bolghanda eki kórshimiz órkeniyetti elderding aldyn orap, edel-jedel óz vaksinasyn shyghardy. Bizding biylik elden búryn moyyndap, qoldau kórsetti. Milliardtargha satyp aldy. Sonda da jaqpadyq. Ektirgenimiz óz vaksinasy bolsada, soltýstik kórshimiz bizding ekpe sertifikatymyzdy tanudan bas tartty. Otyz jyl múnay, gaz, uran qatarly tabighy baylyghymyzdy tonnolap әketip jatqan shyghys kórshimiz de korona virusty syltau qylyp, otandyq kәsipkerlerding auylsharuashylyq ónimderin kirgizuge tosqauyl qoydy. Biylik vaksina ainalasyndaghy daudy seyiltkisi keldi me, joq, qauipsizdikti basty nazarda ústady ma, jyl sonyna qaray Amerikanyng maqtauly fayzer vaksinasyn satyp әkeldi. Sóitip kóp vektorly sayasat vaksina mәselesinde de tolyq kórinis tapty.

AQSh-ty aiyptaudan jalyqpaytyn qos kórshimiz Tramp bastaghan missiyany (Aughanystannan әsker shegindiru) Bayden jýzege asyryp, oray kýtip otyrghan Tәlipter qaytadan biylikke kelgende, Amerika biyligin «uәdesin sonyna deyin jetkizbedi, jauapkershilikten qashty», dep synady. Onyng mәni mynada edi: Bush ýkimeti 2001 jyly bastaghan halyqaralyq terrorizmmen kýres soghysynyng paydasyn eki kórshimiz kórdi. AQSh ornatqan orta aziyadaghy tynyshtyqty ekonomikalyq, әskery paydasyna jaratty. AQSh әskeri Aughanystannan shyghyp ketken son, sansyrap qaldy. Birikken últtar úiymy «terroristik úiym» dep tanyghan Tәlipterdi ekeui alma kezek qonaqqa shaqyryp, ala shapqyn boluynyng syry sonda jatyr. 2019 jyly Siriyagha jihadqa barghan bauyrlarymyzdyng jetimi men jesirin elge әkelip, «Qazaqstan Siriyadaghy lagerlerden otandastaryn qaytarghan birinshi el» dep, «jusan operasiyasynyn» maqtauyn asyryp edik. Sharighat zanymen jýretin biylik (Taliban) irgemizden boy kóterdi. Saqal, hidjap, balaq, aqida mәselesi taghy da ózekti taqyrypqa ainaldy.

Keyingi kezderde pandemiyamen birge taghy da sol teristik kórshimizding anau-mynau emes, beldi sayasatkerlerining elimizge mәdeni, aqparattyq shabuyly jana qarqyn aldy. Territoriyamyzgha, eldigimizge kýman keltire bastady. Biylikting sodan seskengen týri me, týbi bir týrki, bauyrlas aghayyndarmen qaram-qatynysty kýsheytuge úmtyldy. Týrik kenesi úiymyna mýshe boldyq. Áriyne әrqanday úiymnyng qúryluyna mәdeni, sayasy ortaqtyqtar negiz bolatyny týsinikti. Týbi bir bauyrlas últtardyng biriguining alghy sharty ortaq әlipby qoldanu ekeni belgili. Bauyrlas Ózbekstan, Ázerbaydan tәuelsizdigin alghash jariyalay sala otarlyqtyng simvoly bolghan orys әlipbiyinen birden bas tartyp, latyn әlipbiyine kóship, týrki birligin tu etken jana úiymgha alghy shart әzirledi. Bizding biylik kerisinshe Ata Zanymyzdy qabyldaghan kýnnen bastap, orys tiline resmy til statusyn berdi, latyn әlipbiyine bir jolata kóshudi jaqyn keleshekting enshisine qaldyrdy. «Qazaq tilin sayasilandyrmayyq, bayypty bolayyq, orystyng ýlesi azayyp, sanymyz kóbeygende, mәsele óz-ózinen sheshimin tabady», dep sendirdi. Resey preziydenti Putin myrza jaqyndaghy baspasóz jiynynda: «Qazaqstan – orys tildi memleket», dep mәlimdedi. Biylikting 30 jyl dәriptegen «sarabdal sayasatynyn» kimning paydasyna júmys istegeni soqyrgha tayaq ústatqanday anyq boldy.

Tәuelsizdigimizding 30 jyldyq mereytoyy qarsanynda AQSh biyligining bastamasymen «Demokratiyany kýsheytu, diktatura men sybaylas jemqorlyqty joy, kisilik qúqyqty saqtaudy» mazmún etken demokratiyany qayta gýldendiru sammiyti ótti. Álemning 110 eline sauyn aitylghan úly jiyngha biz «әskery derjava», «aspan asty eli» dep dәripteytin eki dókey kórshimiz shaqyrylmady. Arasynda bizde barmyz. «30 jylda әlem tanityn memleket qúrdyq» dep kýpingenimizben órkeniyetti elderding bizding sayasy jýiemizdi demokratiya sanatyna jatqyzbaytyny mәlim boldy. «Bas kespek bolsada, til kespek joq», «qarnymnyng ashqanyna emes, qadyrymnyng qashqanyna nalimyn», «malym – janymnyng sadaqasy, janym – arymnyng sadaqasy» dep ótken ata-baba aruaghynan úyat boldy. Putinning kelmeske ketken Kenes odaghyn qayta qúrudy kóksep otyrghany, Qytaydyng әlemdegi nómiri birinshi ekonomikalyq derjavagha ainaluday aiqyn maqsaty bar ekeni, Iran men Tәlipterding islam halifatyn qúrghysy keletini aitpasada týsinikti. Al biz she?!

30 jyl din qudyq, últtyq iydeologiya jasay almadyq. 30 jyl aqsha qudyq, Tәuelsiz últtyq óndiris qúra almadyq. 30 jyl dau qudyq, qordalanghan últtyq mәselelerdi sheshe almadyq. 30 jyl toy qudyq, ótkenimizge, býginimizge oy kózimen qaray almadyq. Quatty el boludyng basty talaptaryn jýzege asyra almadyq.

Qoryta aitqanda malymyz júttan qyrylyp, halqymyzdy indet, qymbatshylyq qysyp, biylikti kórshilerimiz jelkelep, siyr jylynan kóterem toqtyday sýiretilip әzer shyqtyq.

Esbol Ýsenúly

Abai.kz