Qazaqtyng baylyghyna bógip, biyligin biylep tóstegenning biri Viktor Hrapunov degen edi. El etegin jauyp, ensesin tiktey almay jatqanda osynday quayaq, suayaqtardyng sumang qaghyp bilgenin istep, bylyqtyryp jýretin әdeti emes pe? Oipyr-ay, ol da bir kezderi qazaq betine qarap sóileuge bolmaytyn «tiri pút» siyaqty edi ghoy. Baspanasyz qazaq bazyna aityp aldyna kire almaytyn. Baspana jayyn aityp Aq Ordagha hat jazsa, әlgi «tiri púttyn» atarman-shabarmandary jolyndaghy júrtty qyryp kete jazdaytyn. Sondayda kýnder bolghan. Biz búl arada Hrapunovtyng Almaty qalasynda әlekedey jalanyp әkim qyzmetin atqaryp túrghan zamanyn aityp otyrmyz. Hraptyng bylyqtyrghany kóp. Basynan týsip bayandayyq.

Qazaqtyng baylyghyna bógip, biyligin biylep tóstegenning biri Viktor Hrapunov degen edi. El etegin jauyp, ensesin tiktey almay jatqanda osynday quayaq, suayaqtardyng sumang qaghyp bilgenin istep, bylyqtyryp jýretin әdeti emes pe? Oipyr-ay, ol da bir kezderi qazaq betine qarap sóileuge bolmaytyn «tiri pút» siyaqty edi ghoy. Baspanasyz qazaq bazyna aityp aldyna kire almaytyn. Baspana jayyn aityp Aq Ordagha hat jazsa, әlgi «tiri púttyn» atarman-shabarmandary jolyndaghy júrtty qyryp kete jazdaytyn. Sondayda kýnder bolghan. Biz búl arada Hrapunovtyng Almaty qalasynda әlekedey jalanyp әkim qyzmetin atqaryp túrghan zamanyn aityp otyrmyz. Hraptyng bylyqtyrghany kóp. Basynan týsip bayandayyq.

IYә, ol úzaq uaqyt oirandy salyp Almaty qalasynyng tórinde jatty. Zamanbek Núrqadilov ketip ornyna osy Hrapunov kelgende joyyttardyng «Karavan» deytin gazeti «Rodnoy gorod, spy spokoyno» degen maqala jazyp bórkin aspangha atqan edi. Quanatynday jóni bar eken. Qazaqtyng Lәilә esimdi qyzyn alghan kýieu mysyqtileu jan bolyp shyqty. Qazaqtyng qyzyn qúshqanymen qazaqty jek kóretinin, qazaqqa bayaghy qojayyn kózimen qaraytynyn ol eshqashan jasyra almady. Alataudyng suyq angharlarynan lekildep shyghatyn samal jelding jolyn bitep bay-baghylandargha (olardyng kimder ekenin Almaty júrty jaqsy biledi) jogharydan jer telimderin ýlestirgen Hrapunov auyldan aghylghan qazaq kóshine Almatynyng ayaghynan, sazdy, balshyqty jerdi satyp jәne bayydy. Hrapunovtyng sonday «myrzalaghyn» kórip sybagha ýlesken qazaqtar qazir qatty qinalyp jatyr. Óitkeni, jer uchaskeleri túrghyn ýy salu tәrtibine oray berilmegen. Onyng ýstine búl jerlerge (Duman, Úljan, Shanyraq,t.b.) gaz qúbyrlaryn tartu, elektr jelisin jetkizu, qala halqy ýshin jasalghan ózge de iygilikterdi salu - qiynnyng qiyny. Esesine Hrapunovtyng aghayyn tuystary men jora-joldastary Almatynyng qyzyghyn әbden-aq kórgenge úqsaydy. Esterinizde bolar, onyng tabighat qorghau aumaghyna jatatyn jer telimderin zansyz satqan әreketi Elbasynyng qúlaghyna da tiygen edi. Osydan keyin Hrapunovtyng jerdi zansyz satugha qatysty bylyqtary ashyla bastady. Almatyda Hrapunovtar әuleti óz familiyalaryna nemese basqa adamdardyng atyna qújattalghany bar, barlyghyn qosqanda 32 obektini jәne 16 tandauly jer telimderin iyelengen eken. Sonyng ishindegi aumaghy 2489 sharshy metr bolatyn obekt «Shymbúlaq» shanghy tebu kurorty da bar.

Sóitken Hrapunov 2008 jyldyng kókteminde mýkәmal mýlkin aiyrpylangha asyqpay tiyep alyp bir-aq kýnde Europagha tayyp túrghan. Biletinderding sózine sensek, Viktor Vyacheslavovich Europagha kóshetin kezde TU-154 úshaghyn bir ózi jaldapty. 18 tonna jýkti әuege kóteretin úshaqta iyne shanshar oryn da qalmapty. Sonysyna qaraghanda ol Lәilә әpkemizding tórkininen kelgen «jasau jabdyghyn» da basyp alyp ketkenge úqsaydy (әzil). Qazir Hrapunovtar otbasy Shveysariyada shalqyp ómir sýrip jatyr. Úly, qyzy, zayyby jәne ózi resmy týrde millionerler atalyp, Shveysariyadaghy eng bay adamdardyng sanatyna ilikken.

2009 jylghy millionerler reytingi boyynsha onyng qaltasyndaghy qarjy 300-400 million frank (288,5-384 million dollar) bolghan. Byltyrghy tizimge búl otbasynan Iliyas Hrapunov jәne Elivira Hrapunova-Belidimany kirdi. Bilan jurnalynyng jariyalauy boyynsha, otaghasynan biyl basqa búl ýiden taghy eki millioner shyqqan. Biylghy baylar tizimine zayyby Lәilә Qaliybekqyzy Hrapunova jәne úly Iliyas Hrapunov ta kiripti. Reyting jasaghandardyng mәlimetinshe, 2012 jyly Iliyas Hrapunovtyng Swiss Development Group (SDG) kompaniyasy Hotel du Parc kesheninde 24 reziydensiya ashypty. Iliyas BTA bankti taqyrgha otyrghyzyp, Angliyagha qashyp ketken Múhtar Ábilyazovtyng Mәdina degen qyzyna ýilengen. Ábilyazovtyng kýieu balasy.

«Býginde eks-әkim Hrapunov eshkimnen iymenbey baylyghyn býkil әlemge jariya etip qana qoymay, oppozisiyalyq basylymdargha da jii shyghyp, Qazaqstan Preziydentin syngha alyp jýr. Tórt tilde jariyalanatyn saytynda búrynghy әkim, eks-ministr ózin «sayasatker, býkil enbek jolyn Qazaqstannyng órkendeuine arnaghan, manyzdy bastamalardy kótergen reformator» retinde kórsetedi» dep jazady respulikalyq «Ayqyn» gazeti. «Ayqyn» gazeti taghy da bylay deydi:

«Hrapunov 1997 jyldyng ortasynda Almatyda әkim bolyp otyrdy. Osy kezde kóptegen ýkimettik mekemeler, bankter, sauda ortalyqtary, birjalar, bazarlar, Kenes ýkimeti kezinen qalghan әskery zauyttar, eng bastysy jyljymaytyn mýlik pen qymbat jer telimderi bar respublikadaghy eng iri qalany uysyna alghan ol kóp aqsha jasady. Viktor Hrapunov tez arada sharuasyn dóngeletip, Qazaqstandaghy eng bay adamdardyng birine ainaldy. Ol ózining senimdi adamdary jәne offshorlyq kompaniyalar arqyly is jýzinde qala infraqúrylymdaryna qatysty barlyq kommersiyalyq ainalymdardan ózining sybaghasyn alyp otyrdy. Memlekettik sheneunik bolghan song ol «tapqan» aktivterin ózining atyna audara alghan joq, múnymen zayyby Leyla Beketova ainalysty. Jer telimderi, qayyrymdylyq qory, turistik kompaniya, sauda ýileri, menshik uniyversiytet, qúrylys korporasiyalary, әielder kluby, sanatoriy, qonaqýiler, meyramhanalar, qalalyq әuejaydyng basym bóligi jәne otbasynyng eng basty baylyghy - zergerlik biznes zayybynyng atynda boldy. Viktor Vyaches­lavovichtyng ózi eshqanday biznespen sharuasy joq, tap-taza memlekettik qyzmetker bolyp kórindi».

Hrapunovtyng qarqyndy týrde bangyna Almaty әuejayynyng qúrylysy da óz «septigin» tiygizgenge úqsaydy.
Qaliybek aqsaqaldyng kýieu balasy qalany basqaryp otyrghan tústa Almaty әuejayy salyndy. «Azamattyq aviasiyasynyng Qazaqstandaghy basqarmasy joyylghannan keyin «Qazaqstan әue joly» últtyq kompaniyasy qúryldy da, әuejay sonyng qúramyna kirdi. 1996 jyly kompaniya óz aldyna aksionerlik qogham boldy. Úiymdastyru júmystary әli ayaq­talmay, ayaghyna endi túryp jatqan tústa Hrapunov Almatygha әkim bolyp keldi de, «Aeroport Almaty» AAQ onyng «mayshelpegine» ainaldy. Órtenip ketken eski әuejaydyng ornyna jana ghimarat túrghyzyldy. Jana әuejay Almatynyng budjetine salyndy, oghan shamamen 13,4 mln dollar júmsaldy. Búl jerde shyqqan shyghyndy jabu ýshin әuejaydan týsetin paydany alugha qúqyghy bar firma qajet boldy. Búl jaghyn qala әkimi uysynda ústap otyrdy. Artynan әuejay salugha qatysty talay shu shyqty. Áuejaydyng nesiye­lik tarihy shym-shytyryq bolghany son­shalyqty, әkimshilikting jәne basqa da mem­lekettik qú­rylymdardyng kepildigimen qansha nesie alynghanyn eshkim naqty aityp bere almaydy. Búl da Hra­punovtyng túsyndaghy ýlken bylyqtardyng biri boldy. Onyng zansyz aqsha tabudaghy әreketterin tize berse, shygha beredi. Qala әkimi qúzyryndaghy pәter, jer telimderin bylay qoyyp, eki mynynshy jyldarda kóptegen manyzdy obektilerding ózin jekemenshikke astyrtyn sata bastady. Mysaly, qalanyng million túrghyny iship otyrghan sudy bir kýnde satty da jiberdi. Almaty qalasynyng arnayy tabighat qorghau prokuraturasy, asa manyzdy strategiyalyq obekt bolyp tabylatyn, qalany auyzsumen qamtamasyz etetin artezian skvajinalaryn memleketting menshigine qaytaru turaly sotqa aryz týsiruge mәjbýr boldy» deydi «Ayqyn» gazeti «Qazaqstannyng qansha qarjysyn qymqyrdy?» atty maqalasynda («Ayqyn», 01.09.2012 j).

Bir qyzyghy, miyghynan kýlip qoyyp yzdiyp qana jýretin Hrapunov jyl sayyn 31 nauryzda tabysy turaly deklarasiya tapsyryp, ózin jalaqymen ghana jan baghyp jýrgendey kóresetetin. Ara-túra Almatydaghy ortalyq meshitke de bas súghyp túrudy úmytpaytyn. Qayran qazaq onyng osy «taqualyghyna» tang qalyp: «Hrapunov isilәm dinin qabyldapty, sýndetke otyryp músylman bolypty» dep jamyrasqan bolatyn. Aqyry «taquamyz» bizdi taqyrgha otyryghyzyp ketti.

Qazir ol úrlyqpen tapqan milliondaryn ondy soldy júmsap, azamattyqty aqshagha satatyn Sheveysariyada rahat ómir sýrude. Al, Qazaqstan qúqyq qorghau organdary oghan qarsy jiyrma shaqty baptan týzilgen qylmystyq is qozghaghan bolyp jatyr. Ázirshe. Óitkeni ol Sheveysariyada Qazaqstan azamaty degen kuәlikpen jýrgen kórinedi. Biraq, búl sózge senu qiyn. Aqshasyn Euorpa bankterine qúiyp, zandastyrugha әreket etip jýrgen adam Sheveysariya azamattyghyn әldeqashan iyelenip qoyghan da shyghar. Endeshe ony itpen izdep te, interpolmen izdep te әuire boludyng qajeti shamaly.

Esterinizge sala keteyik, Almaty qalasy men Shyghys Qazaqstan oblysynyng eks-әkimi, eks-ministr Viktor Hrapunovtyng ýstinen 2011 jyly 22 qarashada qarjy polisiyasy jiyrma shaqty qylmystyq is qozghap, izdeu jariyalaghan edi. Qarjy polisiyasy Hrapunov qúzyryn asyra paydalanghan, asa iri kólemde para alghan, zansyz jolmen iyelengen qarjyny jәne basqa mýlikterdi zandastyrghan, senip tapsyrylghan iri mólsherdegi bóten mýlikterdi iyelenip ketken, úiymdasqan qylmystyq toptardy qarjylandyrghan deydi.

Aqpannyng 8-inen bastap oghan halyqaralyq izdeu jariyalandy.

«Abay-aqparat»

Qazaqtyng baylyghyna bógip, biyligin biylep tóstegenning biri Viktor Hrapunov degen edi. El etegin jauyp, ensesin tiktey almay jatqanda osynday quayaq, suayaqtardyng sumang qaghyp bilgenin istep, bylyqtyryp jýretin әdeti emes pe? Oipyr-ay, ol da bir kezderi qazaq betine qarap sóileuge bolmaytyn «tiri pút» siyaqty edi ghoy. Baspanasyz qazaq bazyna aityp aldyna kire almaytyn. Baspana jayyn aityp Aq Ordagha hat jazsa, әlgi «tiri púttyn» atarman-shabarmandary jolyndaghy júrtty qyryp kete jazdaytyn. Sondayda kýnder bolghan. Biz búl arada Hrapunovtyng Almaty qalasynda әlekedey jalanyp әkim qyzmetin atqaryp túrghan zamanyn aityp otyrmyz. Hraptyng bylyqtyrghany kóp. Basynan týsip bayandayyq.

Qazaqtyng baylyghyna bógip, biyligin biylep tóstegenning biri Viktor Hrapunov degen edi. El etegin jauyp, ensesin tiktey almay jatqanda osynday quayaq, suayaqtardyng sumang qaghyp bilgenin istep, bylyqtyryp jýretin әdeti emes pe? Oipyr-ay, ol da bir kezderi qazaq betine qarap sóileuge bolmaytyn «tiri pút» siyaqty edi ghoy. Baspanasyz qazaq bazyna aityp aldyna kire almaytyn. Baspana jayyn aityp Aq Ordagha hat jazsa, әlgi «tiri púttyn» atarman-shabarmandary jolyndaghy júrtty qyryp kete jazdaytyn. Sondayda kýnder bolghan. Biz búl arada Hrapunovtyng Almaty qalasynda әlekedey jalanyp әkim qyzmetin atqaryp túrghan zamanyn aityp otyrmyz. Hraptyng bylyqtyrghany kóp. Basynan týsip bayandayyq.

Qazaqtyng baylyghyna bógip, biyligin biylep tóstegenning biri Viktor Hrapunov degen edi. El etegin jauyp, ensesin tiktey almay jatqanda osynday quayaq, suayaqtardyng sumang qaghyp bilgenin istep, bylyqtyryp jýretin әdeti emes pe? Oipyr-ay, ol da bir kezderi qazaq betine qarap sóileuge bolmaytyn «tiri pút» siyaqty edi ghoy. Baspanasyz qazaq bazyna aityp aldyna kire almaytyn. Baspana jayyn aityp Aq Ordagha hat jazsa, әlgi «tiri púttyn» atarman-shabarmandary jolyndaghy júrtty qyryp kete jazdaytyn. Sondayda kýnder bolghan. Biz búl arada Hrapunovtyng Almaty qalasynda әlekedey jalanyp әkim qyzmetin atqaryp túrghan zamanyn aityp otyrmyz. Hraptyng bylyqtyrghany kóp. Basynan týsip bayandayyq.

IYә, ol úzaq uaqyt oirandy salyp Almaty qalasynyng tórinde jatty. Zamanbek Núrqadilov ketip ornyna osy Hrapunov kelgende joyyttardyng «Karavan» deytin gazeti «Rodnoy gorod, spy spokoyno» degen maqala jazyp bórkin aspangha atqan edi. Quanatynday jóni bar eken. Qazaqtyng Lәilә esimdi qyzyn alghan kýieu mysyqtileu jan bolyp shyqty. Qazaqtyng qyzyn qúshqanymen qazaqty jek kóretinin, qazaqqa bayaghy qojayyn kózimen qaraytynyn ol eshqashan jasyra almady. Alataudyng suyq angharlarynan lekildep shyghatyn samal jelding jolyn bitep bay-baghylandargha (olardyng kimder ekenin Almaty júrty jaqsy biledi) jogharydan jer telimderin ýlestirgen Hrapunov auyldan aghylghan qazaq kóshine Almatynyng ayaghynan, sazdy, balshyqty jerdi satyp jәne bayydy. Hrapunovtyng sonday «myrzalaghyn» kórip sybagha ýlesken qazaqtar qazir qatty qinalyp jatyr. Óitkeni, jer uchaskeleri túrghyn ýy salu tәrtibine oray berilmegen. Onyng ýstine búl jerlerge (Duman, Úljan, Shanyraq,t.b.) gaz qúbyrlaryn tartu, elektr jelisin jetkizu, qala halqy ýshin jasalghan ózge de iygilikterdi salu - qiynnyng qiyny. Esesine Hrapunovtyng aghayyn tuystary men jora-joldastary Almatynyng qyzyghyn әbden-aq kórgenge úqsaydy. Esterinizde bolar, onyng tabighat qorghau aumaghyna jatatyn jer telimderin zansyz satqan әreketi Elbasynyng qúlaghyna da tiygen edi. Osydan keyin Hrapunovtyng jerdi zansyz satugha qatysty bylyqtary ashyla bastady. Almatyda Hrapunovtar әuleti óz familiyalaryna nemese basqa adamdardyng atyna qújattalghany bar, barlyghyn qosqanda 32 obektini jәne 16 tandauly jer telimderin iyelengen eken. Sonyng ishindegi aumaghy 2489 sharshy metr bolatyn obekt «Shymbúlaq» shanghy tebu kurorty da bar.

Sóitken Hrapunov 2008 jyldyng kókteminde mýkәmal mýlkin aiyrpylangha asyqpay tiyep alyp bir-aq kýnde Europagha tayyp túrghan. Biletinderding sózine sensek, Viktor Vyacheslavovich Europagha kóshetin kezde TU-154 úshaghyn bir ózi jaldapty. 18 tonna jýkti әuege kóteretin úshaqta iyne shanshar oryn da qalmapty. Sonysyna qaraghanda ol Lәilә әpkemizding tórkininen kelgen «jasau jabdyghyn» da basyp alyp ketkenge úqsaydy (әzil). Qazir Hrapunovtar otbasy Shveysariyada shalqyp ómir sýrip jatyr. Úly, qyzy, zayyby jәne ózi resmy týrde millionerler atalyp, Shveysariyadaghy eng bay adamdardyng sanatyna ilikken.

2009 jylghy millionerler reytingi boyynsha onyng qaltasyndaghy qarjy 300-400 million frank (288,5-384 million dollar) bolghan. Byltyrghy tizimge búl otbasynan Iliyas Hrapunov jәne Elivira Hrapunova-Belidimany kirdi. Bilan jurnalynyng jariyalauy boyynsha, otaghasynan biyl basqa búl ýiden taghy eki millioner shyqqan. Biylghy baylar tizimine zayyby Lәilә Qaliybekqyzy Hrapunova jәne úly Iliyas Hrapunov ta kiripti. Reyting jasaghandardyng mәlimetinshe, 2012 jyly Iliyas Hrapunovtyng Swiss Development Group (SDG) kompaniyasy Hotel du Parc kesheninde 24 reziydensiya ashypty. Iliyas BTA bankti taqyrgha otyrghyzyp, Angliyagha qashyp ketken Múhtar Ábilyazovtyng Mәdina degen qyzyna ýilengen. Ábilyazovtyng kýieu balasy.

«Býginde eks-әkim Hrapunov eshkimnen iymenbey baylyghyn býkil әlemge jariya etip qana qoymay, oppozisiyalyq basylymdargha da jii shyghyp, Qazaqstan Preziydentin syngha alyp jýr. Tórt tilde jariyalanatyn saytynda búrynghy әkim, eks-ministr ózin «sayasatker, býkil enbek jolyn Qazaqstannyng órkendeuine arnaghan, manyzdy bastamalardy kótergen reformator» retinde kórsetedi» dep jazady respulikalyq «Ayqyn» gazeti. «Ayqyn» gazeti taghy da bylay deydi:

«Hrapunov 1997 jyldyng ortasynda Almatyda әkim bolyp otyrdy. Osy kezde kóptegen ýkimettik mekemeler, bankter, sauda ortalyqtary, birjalar, bazarlar, Kenes ýkimeti kezinen qalghan әskery zauyttar, eng bastysy jyljymaytyn mýlik pen qymbat jer telimderi bar respublikadaghy eng iri qalany uysyna alghan ol kóp aqsha jasady. Viktor Hrapunov tez arada sharuasyn dóngeletip, Qazaqstandaghy eng bay adamdardyng birine ainaldy. Ol ózining senimdi adamdary jәne offshorlyq kompaniyalar arqyly is jýzinde qala infraqúrylymdaryna qatysty barlyq kommersiyalyq ainalymdardan ózining sybaghasyn alyp otyrdy. Memlekettik sheneunik bolghan song ol «tapqan» aktivterin ózining atyna audara alghan joq, múnymen zayyby Leyla Beketova ainalysty. Jer telimderi, qayyrymdylyq qory, turistik kompaniya, sauda ýileri, menshik uniyversiytet, qúrylys korporasiyalary, әielder kluby, sanatoriy, qonaqýiler, meyramhanalar, qalalyq әuejaydyng basym bóligi jәne otbasynyng eng basty baylyghy - zergerlik biznes zayybynyng atynda boldy. Viktor Vyaches­lavovichtyng ózi eshqanday biznespen sharuasy joq, tap-taza memlekettik qyzmetker bolyp kórindi».

Hrapunovtyng qarqyndy týrde bangyna Almaty әuejayynyng qúrylysy da óz «septigin» tiygizgenge úqsaydy.
Qaliybek aqsaqaldyng kýieu balasy qalany basqaryp otyrghan tústa Almaty әuejayy salyndy. «Azamattyq aviasiyasynyng Qazaqstandaghy basqarmasy joyylghannan keyin «Qazaqstan әue joly» últtyq kompaniyasy qúryldy da, әuejay sonyng qúramyna kirdi. 1996 jyly kompaniya óz aldyna aksionerlik qogham boldy. Úiymdastyru júmystary әli ayaq­talmay, ayaghyna endi túryp jatqan tústa Hrapunov Almatygha әkim bolyp keldi de, «Aeroport Almaty» AAQ onyng «mayshelpegine» ainaldy. Órtenip ketken eski әuejaydyng ornyna jana ghimarat túrghyzyldy. Jana әuejay Almatynyng budjetine salyndy, oghan shamamen 13,4 mln dollar júmsaldy. Búl jerde shyqqan shyghyndy jabu ýshin әuejaydan týsetin paydany alugha qúqyghy bar firma qajet boldy. Búl jaghyn qala әkimi uysynda ústap otyrdy. Artynan әuejay salugha qatysty talay shu shyqty. Áuejaydyng nesiye­lik tarihy shym-shytyryq bolghany son­shalyqty, әkimshilikting jәne basqa da mem­lekettik qú­rylymdardyng kepildigimen qansha nesie alynghanyn eshkim naqty aityp bere almaydy. Búl da Hra­punovtyng túsyndaghy ýlken bylyqtardyng biri boldy. Onyng zansyz aqsha tabudaghy әreketterin tize berse, shygha beredi. Qala әkimi qúzyryndaghy pәter, jer telimderin bylay qoyyp, eki mynynshy jyldarda kóptegen manyzdy obektilerding ózin jekemenshikke astyrtyn sata bastady. Mysaly, qalanyng million túrghyny iship otyrghan sudy bir kýnde satty da jiberdi. Almaty qalasynyng arnayy tabighat qorghau prokuraturasy, asa manyzdy strategiyalyq obekt bolyp tabylatyn, qalany auyzsumen qamtamasyz etetin artezian skvajinalaryn memleketting menshigine qaytaru turaly sotqa aryz týsiruge mәjbýr boldy» deydi «Ayqyn» gazeti «Qazaqstannyng qansha qarjysyn qymqyrdy?» atty maqalasynda («Ayqyn», 01.09.2012 j).

Bir qyzyghy, miyghynan kýlip qoyyp yzdiyp qana jýretin Hrapunov jyl sayyn 31 nauryzda tabysy turaly deklarasiya tapsyryp, ózin jalaqymen ghana jan baghyp jýrgendey kóresetetin. Ara-túra Almatydaghy ortalyq meshitke de bas súghyp túrudy úmytpaytyn. Qayran qazaq onyng osy «taqualyghyna» tang qalyp: «Hrapunov isilәm dinin qabyldapty, sýndetke otyryp músylman bolypty» dep jamyrasqan bolatyn. Aqyry «taquamyz» bizdi taqyrgha otyryghyzyp ketti.

Qazir ol úrlyqpen tapqan milliondaryn ondy soldy júmsap, azamattyqty aqshagha satatyn Sheveysariyada rahat ómir sýrude. Al, Qazaqstan qúqyq qorghau organdary oghan qarsy jiyrma shaqty baptan týzilgen qylmystyq is qozghaghan bolyp jatyr. Ázirshe. Óitkeni ol Sheveysariyada Qazaqstan azamaty degen kuәlikpen jýrgen kórinedi. Biraq, búl sózge senu qiyn. Aqshasyn Euorpa bankterine qúiyp, zandastyrugha әreket etip jýrgen adam Sheveysariya azamattyghyn әldeqashan iyelenip qoyghan da shyghar. Endeshe ony itpen izdep te, interpolmen izdep te әuire boludyng qajeti shamaly.

Esterinizge sala keteyik, Almaty qalasy men Shyghys Qazaqstan oblysynyng eks-әkimi, eks-ministr Viktor Hrapunovtyng ýstinen 2011 jyly 22 qarashada qarjy polisiyasy jiyrma shaqty qylmystyq is qozghap, izdeu jariyalaghan edi. Qarjy polisiyasy Hrapunov qúzyryn asyra paydalanghan, asa iri kólemde para alghan, zansyz jolmen iyelengen qarjyny jәne basqa mýlikterdi zandastyrghan, senip tapsyrylghan iri mólsherdegi bóten mýlikterdi iyelenip ketken, úiymdasqan qylmystyq toptardy qarjylandyrghan deydi.

Aqpannyng 8-inen bastap oghan halyqaralyq izdeu jariyalandy.

«Abay-aqparat»

Qazaqtyng baylyghyna bógip, biyligin biylep tóstegenning biri Viktor Hrapunov degen edi. El etegin jauyp, ensesin tiktey almay jatqanda osynday quayaq, suayaqtardyng sumang qaghyp bilgenin istep, bylyqtyryp jýretin әdeti emes pe? Oipyr-ay, ol da bir kezderi qazaq betine qarap sóileuge bolmaytyn «tiri pút» siyaqty edi ghoy. Baspanasyz qazaq bazyna aityp aldyna kire almaytyn. Baspana jayyn aityp Aq Ordagha hat jazsa, әlgi «tiri púttyn» atarman-shabarmandary jolyndaghy júrtty qyryp kete jazdaytyn. Sondayda kýnder bolghan. Biz búl arada Hrapunovtyng Almaty qalasynda әlekedey jalanyp әkim qyzmetin atqaryp túrghan zamanyn aityp otyrmyz. Hraptyng bylyqtyrghany kóp. Basynan týsip bayandayyq.

IYә, ol úzaq uaqyt oirandy salyp Almaty qalasynyng tórinde jatty. Zamanbek Núrqadilov ketip ornyna osy Hrapunov kelgende joyyttardyng «Karavan» deytin gazeti «Rodnoy gorod, spy spokoyno» degen maqala jazyp bórkin aspangha atqan edi. Quanatynday jóni bar eken. Qazaqtyng Lәilә esimdi qyzyn alghan kýieu mysyqtileu jan bolyp shyqty. Qazaqtyng qyzyn qúshqanymen qazaqty jek kóretinin, qazaqqa bayaghy qojayyn kózimen qaraytynyn ol eshqashan jasyra almady. Alataudyng suyq angharlarynan lekildep shyghatyn samal jelding jolyn bitep bay-baghylandargha (olardyng kimder ekenin Almaty júrty jaqsy biledi) jogharydan jer telimderin ýlestirgen Hrapunov auyldan aghylghan qazaq kóshine Almatynyng ayaghynan, sazdy, balshyqty jerdi satyp jәne bayydy. Hrapunovtyng sonday «myrzalaghyn» kórip sybagha ýlesken qazaqtar qazir qatty qinalyp jatyr. Óitkeni, jer uchaskeleri túrghyn ýy salu tәrtibine oray berilmegen. Onyng ýstine búl jerlerge (Duman, Úljan, Shanyraq,t.b.) gaz qúbyrlaryn tartu, elektr jelisin jetkizu, qala halqy ýshin jasalghan ózge de iygilikterdi salu - qiynnyng qiyny. Esesine Hrapunovtyng aghayyn tuystary men jora-joldastary Almatynyng qyzyghyn әbden-aq kórgenge úqsaydy. Esterinizde bolar, onyng tabighat qorghau aumaghyna jatatyn jer telimderin zansyz satqan әreketi Elbasynyng qúlaghyna da tiygen edi. Osydan keyin Hrapunovtyng jerdi zansyz satugha qatysty bylyqtary ashyla bastady. Almatyda Hrapunovtar әuleti óz familiyalaryna nemese basqa adamdardyng atyna qújattalghany bar, barlyghyn qosqanda 32 obektini jәne 16 tandauly jer telimderin iyelengen eken. Sonyng ishindegi aumaghy 2489 sharshy metr bolatyn obekt «Shymbúlaq» shanghy tebu kurorty da bar.

Sóitken Hrapunov 2008 jyldyng kókteminde mýkәmal mýlkin aiyrpylangha asyqpay tiyep alyp bir-aq kýnde Europagha tayyp túrghan. Biletinderding sózine sensek, Viktor Vyacheslavovich Europagha kóshetin kezde TU-154 úshaghyn bir ózi jaldapty. 18 tonna jýkti әuege kóteretin úshaqta iyne shanshar oryn da qalmapty. Sonysyna qaraghanda ol Lәilә әpkemizding tórkininen kelgen «jasau jabdyghyn» da basyp alyp ketkenge úqsaydy (әzil). Qazir Hrapunovtar otbasy Shveysariyada shalqyp ómir sýrip jatyr. Úly, qyzy, zayyby jәne ózi resmy týrde millionerler atalyp, Shveysariyadaghy eng bay adamdardyng sanatyna ilikken.

2009 jylghy millionerler reytingi boyynsha onyng qaltasyndaghy qarjy 300-400 million frank (288,5-384 million dollar) bolghan. Byltyrghy tizimge búl otbasynan Iliyas Hrapunov jәne Elivira Hrapunova-Belidimany kirdi. Bilan jurnalynyng jariyalauy boyynsha, otaghasynan biyl basqa búl ýiden taghy eki millioner shyqqan. Biylghy baylar tizimine zayyby Lәilә Qaliybekqyzy Hrapunova jәne úly Iliyas Hrapunov ta kiripti. Reyting jasaghandardyng mәlimetinshe, 2012 jyly Iliyas Hrapunovtyng Swiss Development Group (SDG) kompaniyasy Hotel du Parc kesheninde 24 reziydensiya ashypty. Iliyas BTA bankti taqyrgha otyrghyzyp, Angliyagha qashyp ketken Múhtar Ábilyazovtyng Mәdina degen qyzyna ýilengen. Ábilyazovtyng kýieu balasy.

«Býginde eks-әkim Hrapunov eshkimnen iymenbey baylyghyn býkil әlemge jariya etip qana qoymay, oppozisiyalyq basylymdargha da jii shyghyp, Qazaqstan Preziydentin syngha alyp jýr. Tórt tilde jariyalanatyn saytynda búrynghy әkim, eks-ministr ózin «sayasatker, býkil enbek jolyn Qazaqstannyng órkendeuine arnaghan, manyzdy bastamalardy kótergen reformator» retinde kórsetedi» dep jazady respulikalyq «Ayqyn» gazeti. «Ayqyn» gazeti taghy da bylay deydi:

«Hrapunov 1997 jyldyng ortasynda Almatyda әkim bolyp otyrdy. Osy kezde kóptegen ýkimettik mekemeler, bankter, sauda ortalyqtary, birjalar, bazarlar, Kenes ýkimeti kezinen qalghan әskery zauyttar, eng bastysy jyljymaytyn mýlik pen qymbat jer telimderi bar respublikadaghy eng iri qalany uysyna alghan ol kóp aqsha jasady. Viktor Hrapunov tez arada sharuasyn dóngeletip, Qazaqstandaghy eng bay adamdardyng birine ainaldy. Ol ózining senimdi adamdary jәne offshorlyq kompaniyalar arqyly is jýzinde qala infraqúrylymdaryna qatysty barlyq kommersiyalyq ainalymdardan ózining sybaghasyn alyp otyrdy. Memlekettik sheneunik bolghan song ol «tapqan» aktivterin ózining atyna audara alghan joq, múnymen zayyby Leyla Beketova ainalysty. Jer telimderi, qayyrymdylyq qory, turistik kompaniya, sauda ýileri, menshik uniyversiytet, qúrylys korporasiyalary, әielder kluby, sanatoriy, qonaqýiler, meyramhanalar, qalalyq әuejaydyng basym bóligi jәne otbasynyng eng basty baylyghy - zergerlik biznes zayybynyng atynda boldy. Viktor Vyaches­lavovichtyng ózi eshqanday biznespen sharuasy joq, tap-taza memlekettik qyzmetker bolyp kórindi».

Hrapunovtyng qarqyndy týrde bangyna Almaty әuejayynyng qúrylysy da óz «septigin» tiygizgenge úqsaydy.
Qaliybek aqsaqaldyng kýieu balasy qalany basqaryp otyrghan tústa Almaty әuejayy salyndy. «Azamattyq aviasiyasynyng Qazaqstandaghy basqarmasy joyylghannan keyin «Qazaqstan әue joly» últtyq kompaniyasy qúryldy da, әuejay sonyng qúramyna kirdi. 1996 jyly kompaniya óz aldyna aksionerlik qogham boldy. Úiymdastyru júmystary әli ayaq­talmay, ayaghyna endi túryp jatqan tústa Hrapunov Almatygha әkim bolyp keldi de, «Aeroport Almaty» AAQ onyng «mayshelpegine» ainaldy. Órtenip ketken eski әuejaydyng ornyna jana ghimarat túrghyzyldy. Jana әuejay Almatynyng budjetine salyndy, oghan shamamen 13,4 mln dollar júmsaldy. Búl jerde shyqqan shyghyndy jabu ýshin әuejaydan týsetin paydany alugha qúqyghy bar firma qajet boldy. Búl jaghyn qala әkimi uysynda ústap otyrdy. Artynan әuejay salugha qatysty talay shu shyqty. Áuejaydyng nesiye­lik tarihy shym-shytyryq bolghany son­shalyqty, әkimshilikting jәne basqa da mem­lekettik qú­rylymdardyng kepildigimen qansha nesie alynghanyn eshkim naqty aityp bere almaydy. Búl da Hra­punovtyng túsyndaghy ýlken bylyqtardyng biri boldy. Onyng zansyz aqsha tabudaghy әreketterin tize berse, shygha beredi. Qala әkimi qúzyryndaghy pәter, jer telimderin bylay qoyyp, eki mynynshy jyldarda kóptegen manyzdy obektilerding ózin jekemenshikke astyrtyn sata bastady. Mysaly, qalanyng million túrghyny iship otyrghan sudy bir kýnde satty da jiberdi. Almaty qalasynyng arnayy tabighat qorghau prokuraturasy, asa manyzdy strategiyalyq obekt bolyp tabylatyn, qalany auyzsumen qamtamasyz etetin artezian skvajinalaryn memleketting menshigine qaytaru turaly sotqa aryz týsiruge mәjbýr boldy» deydi «Ayqyn» gazeti «Qazaqstannyng qansha qarjysyn qymqyrdy?» atty maqalasynda («Ayqyn», 01.09.2012 j).

Bir qyzyghy, miyghynan kýlip qoyyp yzdiyp qana jýretin Hrapunov jyl sayyn 31 nauryzda tabysy turaly deklarasiya tapsyryp, ózin jalaqymen ghana jan baghyp jýrgendey kóresetetin. Ara-túra Almatydaghy ortalyq meshitke de bas súghyp túrudy úmytpaytyn. Qayran qazaq onyng osy «taqualyghyna» tang qalyp: «Hrapunov isilәm dinin qabyldapty, sýndetke otyryp músylman bolypty» dep jamyrasqan bolatyn. Aqyry «taquamyz» bizdi taqyrgha otyryghyzyp ketti.

Qazir ol úrlyqpen tapqan milliondaryn ondy soldy júmsap, azamattyqty aqshagha satatyn Sheveysariyada rahat ómir sýrude. Al, Qazaqstan qúqyq qorghau organdary oghan qarsy jiyrma shaqty baptan týzilgen qylmystyq is qozghaghan bolyp jatyr. Ázirshe. Óitkeni ol Sheveysariyada Qazaqstan azamaty degen kuәlikpen jýrgen kórinedi. Biraq, búl sózge senu qiyn. Aqshasyn Euorpa bankterine qúiyp, zandastyrugha әreket etip jýrgen adam Sheveysariya azamattyghyn әldeqashan iyelenip qoyghan da shyghar. Endeshe ony itpen izdep te, interpolmen izdep te әuire boludyng qajeti shamaly.

Esterinizge sala keteyik, Almaty qalasy men Shyghys Qazaqstan oblysynyng eks-әkimi, eks-ministr Viktor Hrapunovtyng ýstinen 2011 jyly 22 qarashada qarjy polisiyasy jiyrma shaqty qylmystyq is qozghap, izdeu jariyalaghan edi. Qarjy polisiyasy Hrapunov qúzyryn asyra paydalanghan, asa iri kólemde para alghan, zansyz jolmen iyelengen qarjyny jәne basqa mýlikterdi zandastyrghan, senip tapsyrylghan iri mólsherdegi bóten mýlikterdi iyelenip ketken, úiymdasqan qylmystyq toptardy qarjylandyrghan deydi.

Aqpannyng 8-inen bastap oghan halyqaralyq izdeu jariyalandy.

«Abay-aqparat»