Júma, 27 Qyrkýiek 2024
Alystaghy bauyrym 2190 0 pikir 25 Qantar, 2022 saghat 15:56

Terane Vahiyd: Joghaltqan baqytym

«Qarabaqtyng shynayy oqighalary» atty kitaptan

Terane VAHIYD

BIR UYS TOPYRAQ

Janbyr astynda býkshendegen birneshe adam, jan-jaqtan Garipting songhy tilegin oryndau ýshin bir nәrse izdep jýr... Janbyr toqtausyz jauyp túr. Songhy uaqytta búl aimaqta qalyng janbyr jaumap edi. Janbyrdy eleng qylmaghan әlgiler, bir nәrse izdeulerin toqtatar emes.

Jer basqan pendening bәri topan sudan qashyp  jalmajan jansaughalap Garipting ýiine qaray qashty. Júrt ýige jaqyndap qalghanda, Koja Muslimning ayaghy qayyrylyp sel suynan payda bolghan batpaqqa qúlaudyng az-aq aldynda qaldy. Shapshang qimyldap Muslimning qolynan ústap qaldy da: “Asyqpanyz, aqsaqal, asyqpanyz men bolmaghanda bitip ediniz”, dedi.

Ýiding aldynda jinalghan adamdar bir sәtte eki jaqqa bóline ortadan dәliz jasap Qoja Muslimge jol ashty. Qoja Muslim asyghys su tamshylap túrghan bas kiyimin silkip jiberdi de ishke endi. Garipti astan-kesteni shyqqan ýiining bir bólmesinde jýzin qúbylagha berip jatqyzyp qoyghan. Ýide jiylghan kórshi er kisiler iyq pen iyq tiresip otyr. Bir búryshta ýsh-tórt әiel Garipting qorghansyz qalghan әieli Gulevetindi tynyshtaldyrugha әrekettengenimen búlarynan týk shyghar emes. Bozdaghan әiel kózin ashyp júmghan sayyn, kóz jasy syrttaghy sel suynday toqtamady. Qoja Muslim Garipting bas jaghyna ótti de, shókelep otyryp,  bas kiyimin janyn qoyyp, moynyn sozyp, enkeyip, Garipke dirildegen dauysta til qatty: “Bir Alla jar bolsyn, Gariyp! Múnshalyqty ayaq astynan ne boldy saghan?

Garip Muslimdi estise de jauap bermedi. Kózi badyrayyp ketti... Kónili alabúrtyp, tynysy taryldy...

nsup Kishy múngha toly kózimen “E, Jaratqan, birining ýstine biri shyghyp ketkendey, ýiindining astynda qaldyq, Garip te osylay bolghaly túr...” dep sóiledi de Muslimge qarady.

Oqta-tekte syrttaghylardyng dauysy estilip qalady. Bólme ishi balalar men әielderding baqyryp-shaqyrghan joqtaularyna toly.

Qoja Muslim sýiegine ilingen terisi ghana qalghan Garipting qolyn eki alaqanynyng arasyna salyp, bólmedegilerge aqyryn dauyspen: “Áyelder men balalargha aityndar tynyshtylsyn! Allagha kóp shýkir, Garipke qatysty qorqynyshtyng bәri artta qaldy. Biraz jauraghandyqtan, auyryp qalypty... Dәriger Rasim qayda?!” – dep baghanadan shúnqyrgha qadap otyrghan kózimen bólme ishindegilerding arasynan dәriger Rasimdy izdedi.

Sol sәtte Yusup Kishy bәrine estirte: “Dәriger Rasimning kelgenine birshama uaqyt boldy. Ol da tura sening aitqanynday aitty: “Garip bar amaly tausyla, kýderin ýze bastaghan tústa auylyn, ýi-jayyn oilap, qatty alandady, búl synaqty kótere almaytynday kórindi. Alandaytyn eshtene joq, býgin yaky erteng sauyghyp, ayaqqa túrady” dedi. Baqshalynyng nemeresi de auyryp jatqanyn aityp, sol jaqqa ketti. Aurudan aiygha alar emespiz, Musliym! Baqshalynyng nemeresin it qauyp alypty”, dedi de kózi qarauytyp, tizerlep otyra ketti.

Alish Yusuptyng búl sózinen keyin bólme ishindegi qayghyny biraz da bolsa seyiltkisi keldi: “Bauyrym, eng aldymen býkil әlemdi jaratushy Alla Taghalagha shýkir eteyik. Basymnan qanday qiyndyq kelgenin súrama, men aitpaymyn... Keshe aspan ainalyp jerge týserdey, myna túrghan jerimde ómirim bitkendey kórindi. Óluge sәl-aq qaldym. Búl sәtte Garip typyrshyp ynyrsydy. Bir nәrseler aitqysy kelgenimen, ynyrsyghanynan, ýzik-ýzik ýninen eshkim eshtene týsinbedi. Yusup Kishi: “Qúryp ketkir, myna dert Garipti bizden alsa, kóp úzamay onyng artynan biz de qalmaymyz. Býgin ol – erteng biz. Múnday aurumen kóp ómir sýre ala ma? Qúday-ay, mýmkin emes qoy. E, Jaratushy, janymyzdy óz auylymyzda alsang etti, tym bolmaghanda arghy dýniyede ata-babamyzdyng qasynda, tughan topyraqta jatar edik” dep ózdi-ózine sóiledi.

Garip qaytadan ynylday bastady... Taghy da bәr nәrseler aitqysy kelgenimen, aitaryn jetkize almady. Ál-dәrmeni bitip, ayaq-qoly jansyzdana, tili kýrmelip qaldy. Eki tereng shúnqyrda qalghanday ýnireygen kózinde ghana jan barday kórinedi.  Oty sóngen ol kózdi ajal elesi mekendep alghanday. Kelgender qas qaraya bir-birlep, eki-ekilep ýilerine qayta bastady. Qariya kisiler Garipting әieli Gulevetindi júbatyp, balalarymen birge tuysqandarynikine jiberip, ózderi Garipting janynda qaldy.

...Týn jarymy... Toqtausyz jaughan janbyrmen qabattasa tegis jerde qúrylghan shatyrlar men kýrkelerde, byt-shyty shyqqan ýilerde túryp jatqan túrghyndar jaymen úiqygha kete bastady. Garipting qamys pen laydan aralastyryp asyghys-ýsigis túrghyzghan ýishigi kýzgi janbyr suyna shydas bere almady. Búl baspanada shara, tabaq siyaqtylardyng bәrin tóbeden aqqan su tamshysynyng astyna qoyylghan.  Ýiding tóbesining sau, su tamshysy ótpegen jeri joq, tamshy sulary shelek pen sharalardy tez toltyryp jatyr. Ishtegiler kezekpen aghash esikti shiqyldatyp ashyp, tolghan shelek pen sharany bosatyp әkep qoida. Garipting kózi ashyq bolghanymen syrtty kóre almaydy. Ol ólim men ómir arasyndaghy tereng úiqyda týs kórip jatqan-dy...

Týsinde bala keypinde. Anasynan bir eli qalmay keledi.  Anasymen qarbalas bir jerge qaray jýrip keledi. Qatty sharshady. Jiyi-jii basyn joghary kóterip anasynan: “Ana, taghy da kóp jýremiz be?” dep súraydy. Anasy sәt sayyn balasyn: “Jaqyndap qaldyq, balam, óte jaqyn...” dep júbatady. Negizgi jol bitkenimen qoymay, taghy da jýrip, ýlken shatqaldyng sonyna kelip tireldi. Anasy jýrip ótken jolyna kóz tastady. Kelgen joly aghyp-aghyp tereng shatqal jasap ketken ózenning arnasy ispetti. Anasy úlynyng bilegin qattyraq qysa, ýni dirildep: “Esh qoryqpa, balam – dedi. Seni búl shatqalda tastap ketpeymin. Jolymyz әli bitpeydi. Jolymyz bar! Mindetti týrde shyghar jolymyz tabylady”.

Alayda, basqa jol joq edi...

...Garipting ashyq jatqan kózi úiqydan oyanghanday. Ol oiran-topany shyqqan ýidegi kishkene bólmening qamystan órilgen qabyrghalaryna týsken baghanada ilingen shyraqtyng bolar-bolmas jaryghynan әrtýrli beyneler kóre bastady. Búl elester basy kesilgen qústargha úqsaydy. Alghashynda qatty qorqyp, aiqaylaghysy keldi, birazdan son, ol elester búrynnan tanystay kórine bastady. Tughan auylyndaghy bir qauym tanystary bolyp shyqty. Qajyghan, әl-dәrmeni qúryghan, dertke aldyryp, qayghygha jenilip, úyattan bastarynan aiyrylghan adamdardy tanydy. Bassyz elester Garipting jan jýregin ezip, janshyp jiberdi. Ishi qyzyp su ishkisi kelgenimen ol su múnda joq-ty. Tuyp-ósken auylyndaghy tau búlaghynyng salqyn sap-salqyn suyn búdan búryn da ishkisi kelgen edi...  Sol salqyn sudan songhy ret tipti bir jútym ishse, shirkin... ishindegi órtting qyzuyn basar ma edi?..

Ajal tangha juyq jetti... Qúlaghaly túrghan ýiding býiir túsynan kirip, Garipti ala ýnsiz shyghyp ketti...

Janbyr jauyp jatty... Adamdar janbyr astynda mәjbýr tútqynday Garipting songhy tilegin oryndau ýshin bәr nәrseler izdep jatyr.

Qoja Muslim qatar jatqan auyldan janaza shygharugha shaqyrylghan imamdy kidirtip, janaza, jerleu rәsimin biraz keshiktiru ýshin әngimege tartyp әlek.

“Bajyoghly, – dep bastady, – Alla Taghala armyandardyng otbasynyng oiranyn shygharsyn! Qara ózennen esken jel bizdi tughan jerimizden qozghap, búl jerge mәjbýr qonystanghanymyzdan beri elimizben birge, baqyt shamshyraghynan kóz jazyp qalghandaymyz! Tughan jer, Otan – qasiyetti úghym, balam! Tuyp-ósken jerden amalsyz aiyrylghan kýnnen bastap, taghdyrdyng әnin aityp kettik. Qúday tileuindi bersin, balam, qaytpas sapargha ketken bauyrymyz óte jaqsy adam edi. Armyandar auylymyzda auyr artiyleriyamen artqylap, tughan jerimizdi basyp alghan uaqytta janyna eshtene alugha shamasy kelmedi. Jalang ayaq bas saughalap, qashqan kezde osyghan siynyp ómir sýrermin dep, betoramalyna syighanynsha bir uys topyraq salyp әkelip edi. Topyraqty joghaltyp almas ýshin qayta-qayta ornyn auystyryp jýretin. Bizderge qaldyrghan amanatynda: “Eger de ólgen kezimde sol bir uys topyraqty kózime tókpesender búdan da beter jaman kýnge tap bolasyndar” dep edi. Amanatqa qiyanat jasaghymyz kelmeydi. Birden auyryp qaldy beyshara tili baylanyp, qayda qoyghanyn aita almady. Tang sәriden beri ayaghy jer basqan әrbir jan Garipting tughan jerden әkelgen sol bir uys topyraghyn izdedi. Qaydan saqtaghan, qay tastyng astyna qoyghanyn esh taba almadyq. Sol bir uys topyraq jerding týbine týsip ketti me, joq.

Imam besin namazyna deyin kýtti. Alayda, topyraq tabylmady. Uaqyt jeldey esti. Aynalany qaranghylyq basty. Imamgha izdeuding sony kórine qoymaghan son, ýiin betke aldy...

Arada jyldar ótti... Ajal kýl-talqany shyqqan әr aluan ýishik, baraktarda ómir sýrip jatqan adamdardy shetinen alyp ketip jatyr. Tughan jerinen, júrtynan bosqan bir million adam әli de Garipting songhy tilegin oryndau ýshin bayaghy bir uys topyraqty izdeulerin toqtatpady.

Garipting janazasy shygharylmady, denesi әli janbyrdyng astynda...

Bir uys topyraq tabylmay jatyr. Tabylmay jatyr...

Audarghan: Erkinbek Serikbay

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2551