2006 jylghy «Shanyraq oqighasy» qazaqtyn, Qazaqstannyng tarihyndaghy qandy paraqtardyng biri ekeni dausyz. Almatynyng «Shanyraq» yqsham audanynda «zansyz salynghan ýilerdi» sýruge biylik pәrmen berdi. Jergilikti halyq búl sheshimge óre-túregelip, qarsylyq tanytty. Polisiya jasaghy men túrghyndar arasynda qaqtyghys bolyp, ondaghan adam zardap shekti. Aqyrynda, jergilikti biylik, sol azamattardyng jerlenin zandastyryp beruge mәjbýr boldy.

Tura sonday oqigha endi Týrkistan oblysynda, oblystyng dәl ortalyghynda qaytalanudyng az-aq aldynda túr. Almatydaghy «Shanyraqtan» aiyrmasy – múndaghy júrttyng menshikti jerleri men ýi-jayynyng barlyghy zandy. Qújattary bar. Jer telimin beru turaly әkimning qaulysy da, jerding aktisi de, sol kezdegi komissiyanyng sheshimi de qoldarynda. 2007 jyly berilgen jer telimderining qújattary Ádilet basqarmasyna tirkelgen. Alayda, arada 14-15 jyl ótkende jergilikti әkimdik «memleketting qajettiligi» ýshin degen jeleumen jer telimderin qaytaryp, salyp qoyghan baspanalaryn búzudy talap etken. Túrghyndar: «Ákimdik halyqtyng osydan 15 jyl búryn zandy týrde alghan jer uchaskelerin jappay tartyp alyp jatyr», - dep dabyl qaghuda. Dabyl qaghyp qana qoymay, Ómirzaq Shókeev pen onyng qaramaghyndaghy basshy-qosshylardyng qyzmetten ketuin talap etude.

Ákimdik 15 jyl boyy qayda qarap otyrghan?

Lәzzat Maldybekova, jergilikti túrghyn:

- 2006 jyly Yassy auyldyq okruginen ýy salugha jer telimi bólingen bolatyn. Sosyn, biz  jer aktisin jasau ýshin әkimdikke jýgingende, әkimdik bizge «legalizasiyamen» shygharyp berdi. Barlyq qúqyqty anyqtaytyn qújattary jasalghan. Yassy auyldyq okrugi әkimdigining sheshimi basqa adamgha shyqqan. 2014 jyly biz ol kisiden búl ýidi satyp aldyq. Endi arada 14 jyl ótkennen keyin jer komiyteti sotqa shaghymdanyp jatyr. Sebebi – «legalizasiya» komissiyasynyng sheshimi arhivke ótpegen. Ol sheshimdi kim arhivke ótkizui kerek edi? Biz sotqa shaqyrghanda әkimdikten de, jer komiytetinen de osyny súradyq. Bizding qolymyzgha eshqanday sheshim bergen joq. «Baryndar, tirkender», - degen joq. Ony múraghatqa komissiya ne bolmasa әkimdik ótkizui kerek. Bizge: «Sol sheshim arhivte bolmaghan son, ol qújattarynyz jalghan», - dep aitty.

Tipti, janaghy «legalizasiya» sheshimi bir nomermen eki adamgha shyqqan eken. Ol adamdy da izdep bardyq. Ol kórsetilgen meken-jayda ol adam túrmaydy eken. Myna jerde mening eki uchastigim bar. Bireuinde janaghyday, kórsetilgen meken-jayda onday adam mýlde túrmaytyn bolyp shyqty. Ekinshisinde, 60-70 jyldary ol ýidi (kórsetilgen meken-jaydaghy) әkesi salghan eken. «Sondyqtan, ony «legalizasiyalaugha» qatysty mende eshqanday qajettilik bolghan joq. Men eshqanday da «legalizasiyagha» ótinish bergen joqpyn», - dep shygharyp saldy.

Qysqasy, birinshi satyly sotta biz jenildik. «Legalizasiya» komissiyasynyng sheshimi, sodan keyin satyp alu aktisi joyyldy. Ol boyynsha, jer Ýkimettiki, al mening qansha jyl boyy salghan ýiim, enbegim zaya ketti. Bylaysha aitqanda: «Jer bizdiki, ýiindi alyp kete ber», - dep túr. Ótemaqy da, basqa da tólenbedi. Sebebi sot bizge: «Sizderding qújattarynyz әu, bastan jalghan qújattar bolghan», - dep aitty. Sonda búl qalay boldy? Biz qanshama jyl osynda túryp kelemiz. bala-shaghamyz bar, qayda baramyz? Búl mәsele olardy mýlde qyzyqtyryp túrghan joq. «2006 jylghy Yassy auyldyq okrugy әkimdigining sheshimi bar. Sonymen, qaytadan qújattardy jasandar», - deydi. Ony jasayyq dep әkimdikke barsaq: «Qazir eshqanday «gosakt» jasamaymyz», - dep bas tartyp jatyr.  Yaghni, qulyqpen bizding dýniye-mýlkimizdi tartyp alyp jatyr. Kerisinshe, bizdi alyaq etip kórsetip otyr. Búl jerge biz kelip, satyp alghan kezde múnda eshtene joq edi. Qúdyqty da ózimiz qazyp, jaryqty da ózimiz tartyp, joldy da ózimiz salyp jatyrmyz. Qanshama qarajatymyz ketti. Ony elep-eskerip jatqan eshkim joq. «Qújattaryng zansyz. Arhivke ótpegen», - deydi, bitti. Al arhivke ony biz emes, komissiya ótkizui kerek.

Búl rekettik tartyp alu әreketi

Álmúhambet Aymenov, jergilikti túrghyn:

- 2006 jyly biz Yassy auyldyq okrugi әkimdigining sheshimimen osy jerden jer uchaskesin alghanbyz. Jalghyz men emes, aghayyndylar, birge aldyq. Uaqytynda búl jer dalyiyp jatqan bos dala edi. 2007 jyly «gosakti» alugha barghan kezde, búlar: «legalizasiyamen» aludy úsynyp, jasap berdi. Jerlerding karta syzbasyn, barlyghyn úsynghanbyz. Sol kezde bizding sheshimimizdi keri qaytaryp berdi de, bizge «legalizasiyamen» sheshim shygharyp, «gosakti» berdi. Biz ony alyp, Ádilet basqarmasyna tirkettik. Sodan beri 14-15 jyl ótti. Endi kelip búlar bizding qújattarymyzdyng týbiri joq degendi algha tartyp otyr. Komissiyanyng sheshimin arhivke biz ótkizuge mindetti emes edik. Ony әkimdik ótkizui kerek. Biz óz tarapymyzdan istelui kerek mindetterding barlyghyn jasadyq. Ádilet basqarmasyna tirkettik.

2019 jyly osy jerlerdi memleketting qajettiligine alamyz dep, bizding barlyghymyzdyng jerimizdin, dýniye-mýlkimizding baghasyn shygharyp bergen. Ol Týimebaevtyng kezi edi. Al Shókeev keldi de: «Boldy, búlardyng barlyghy «lagalizasiya» arqyly jasalghan, jalghan qújattar eken. Bir nomerde basqa adam túr», - deydi. Ol qalay jalghan qújat bolady? Ákimdik qyzmetkerleri mening nomerime basqa adamdy tirkep qoyghanyna mening kinәm qansha? Ol sol jerdegi mamannyng kinәsi. Biz sol qate tirkelgen adamnyng uchaskesinde de otyrghan joqpyz. Biz óz uchaskemizde otyrmyz. Bizding әkimning sheshimimen berilgen óz uchaskemiz bar. Endeshe, sol qatelikterdi jibergen óz mamandaryn, jer komiytetinin, әkimdikting qyzmetkerlerin jazalamay ma? Biz de zandy bilemiz.

Myna jerde 200-den astam otbasy bar. Biz Preziydentten kómek súramasqa amalymyz qalmay otyr. Tegi, maqúl, memleketke kerek jer bolsa, alsyn da, ornyna teng kólemde jer bersin. Salghan ýi-jayymyzdyng qarjysyn bersin. Biz qalanyng basqa jerinen jer alayyq. Ótemaqysyn bersin. Bizge ótemaqy bermey, quyp jatyr. Biz qújattarymyzdy Ádilet basqarmasyna tirkegenbiz. Sony teksermey, 15 jyl boyy qayda qarap otyr? Árbir shyqqan qauly, sheshim Ádilet basqarmasyna tirkelui tiyis. Ony oblystyq prokuratura jiti qadaghalap, tekserip otyrady. Al osy kýnge deyin ýndemey kelgen. Mynau baryp túrghan rekettik tartyp alu әreketi. Halyqtan dayyn dýniyeni tegin tartyp alghysy keledi. Sóitip, janymyzda kotejder salyp jatyr. Ýlken, lauazymdy kisilerge sol kotejderdi berip jatyr. Oblystyq prokuror bar, oblystyq sot tóraghasy bar, komiytetting tóraghasy bar, solargha qyzmettik ýy dep salyp berip jatyr. Shyndyghynda búl memleketting qajettiligi emes. Memleketting qajettiligi bolsa, auruhana, mektep salar edi ghoy. Oblys әkimdiginen, qala әkimdiginen biz qaltasyndaghy qarjysyn súrap otyrghan joqpyz. Jerimizdi zandastaryp, óteaqysyn bersin. Biz әri qaray óz tirshiligimizdi istep kete beremiz. Al búlar qazir halyqtyng ashu-yzasyn tudyryp otyr. Keshegi qantar oqighasyn kórip otyrsyzdar ghoy. Olar da biz sekildi, shyryldap jýrip, aqyry shegine jetken halyq qoy...

Ózderi bergen ótemaqyny qaytarudy talap etip otyr!

Yrystyqyz Qoshqarova:

- 2015 jyly osy jerden eki jer uchaskesin aldym. Eki jerding bireuin ózimnin, ekinshisin qayyn sinilimning atyna ótkizgenbiz. Eki jerdi de Ýkimet «snosqa» súrady. Mening atymdaghy jerding aqshasyn, «snosqa» ketkennen keyin 3 aidan song tóledi, 4 mln 192 myng tenge. Qayyn sinilimning jerining aqshasyn bergen joq. 1 jyldan keyin bizge: «Aqsha berilmeydi. Sizderding sheshimderiniz dúrys emes», - degen sot qaghazy keldi. Men búl jerdi әkimdikten emes, ózge bir kisiden satyp alghanmyn. Búl jerlerding sheshimi 2007 jyly shyqqan eken. Qolynda sol 2007 jylghy sheshim bar. Endi búlar sol sheshimdi dúrys emes dep shygharyp otyr. Qújattardyng barlyghyn Ýkimetke ótkizdik. Tipti, týpnúsqasyn da ótkizdik. Sodan keyin mening atymdaghy jerge aqsha berdi. Janaghy 4 mln 192 myng tenge. Sodan 3-4 aidan song bizdi qayta shaqyrdy. «Sizderding attarynyzdaghy jer sheshimi dúrys emes eken. Sizderge aqsha tólenbeydi. Sotqa ótkizip qoydyq», - dedi. Sosyn: «Nege, biz bir jerding aqshasyn aldyq qoy. Nege bireui dúrys, ekinshisi dúrys emes bolady»,- dep edik, sol sózimizdi qaghyp alyp, 1 aidan song qayta shaqyrdy. «Sizding birinshi jerinizding de qújattary dúrys emes eken. Siz alghan aqshany bizge qaytarasyz. Sizding qújattarynyzdy sotqa ótkizip qoydyq», - dedi.

Ýkimet óz múqtajdyghy ýshin mening jerimdi baghalap, ótemaqysyn tólep aldy. Endi sol ótemaqyny qaytar dep otyr. Qysqasy, Týrkistan әkimdigi bizdi әbden sharshatyp otyr. Barmaghan jerimiz, ashpaghan esigimiz qalmady. Eshqanday ózgeris joq. Men prokuraturagha da jazdym. Olar: «Biz sizding sharuanyzdy sheshe almaymyz», - dep jauap jazyp jiberdi. Ótemaqyny ózderi berip, endi qaytar dep otyr. Bergennen keyin (2018 jyl) ýsh jyldan keyin qaytarudy talap etude. Sonda ýsh jyl boyy qayda bolghan? Men sóitip eki jerden de aiyryldym. qansha million tenge nesie alyp, qúrylys salghanbyz. Barlyghy qazir joq boldy.  Ózim kóp balaly anamyn. Qazir endi qayda baram, ne isteymin?!..

Sottar Shókeevtyng aldynda sharasyz!

Jamilya Tulenova, zanger:

- 2020 jyldan beri Týrkistan ónirinde jerge qatysty dau túrghyndardy sergeldenge salyp otyr. Búl mәselening basynda túrghan Týrkistan oblystyq әkimdigi basshylyghy men Týrkistan qalalyq әkimdigi basshylyghy. Jәne búl – qoldan úiymdastyrylyp otyrghan dau. Anyghynda jer dauy dep aitatynday dau da joq. Túrghyndar 14 jyl búryn «legalizasiya» komissiyasynyng sheshimimen jariya etken jerlerinde menshik iyesi retinde, zandy týrde, memlekettik tirkeuden ótip, paydalanyp keledi. Qazir Týrkistan oblystyq jer inspeksiyasy sotqa óz talabyn qoida. Talapqa negiz bolyp otyrghan – «legalizasiya» komissiyasy sheshimderining arhivte saqtauly tirkeu kitabyna tirkelmeui. Jauapker retinde tartylghan túrghyndardyng jer uchaskelerining sheshimi әlgi arhiv kitabyna tirkelmepti. Búl sotqa talap qoigha negiz bola almaydy! Óitkeni túrghyndar komissiya júmysyn qadaghalaugha mindetti emes! Kitapqa sheshimderdi dúrys tirkemese, ony tolyghymen tapsyrmasa – búl Týrkistan qalasy әkimdigi men Jer qatynastary bólimi qyzmetkerlerining salghyrttyghy. Olardyng 14 jyldan keyn oyanyp, sotqa berui – ne lauazymdy qyzmetkerlerding sauatsyzdyghy, ne osy baghytta tikeley núsqau boluy. Ákimdik pen Jer inspeksiyasy qyzmetkerleri sauatsyzdyq tanysta, olardyng talabyn qanaghattandyryp otyrghan Sot jýiesi turaly ne aitugha bolady? Taghy da sauatsyzdyq, qúqyqtyq nigilizm nemese Týrkistan oblysy әkimi Shókeevting aldyndaghy sharasyzdyq. Olay bolsa, joq jerde dau tughyzyp, eldi sendeltip qoyghan oblys әkimi Shókeev pen oblystyq sot tóraghasy Miyatbekov óz oryndaryn bosatuy qajet!  Halyqtyng narazylyghyn tughyzyp, sergeldenge salyp, zang men biylikke senimnen aiyru – naghyz qaskóilik!

Osy aumaqta ornalasqan, jalpy sany 245 jer uchaskesi bar. 2018 jylghy Týrkistan qalasy әkimdigining №1626 qaulysy boyynsha, memleket múqtajdyghyna mәjbýrlep alu turaly qaulynyng shenberine engen.

Búl jerde óreskel búzylyp otyrghany kelesi Zang normalary: «Raqymshylyq jasau turaly» Zang talaptary jәne osy Zang shenberinde qabyldanghan, «Jer telimderin jariya etu tәrtibi turaly» Ereje.

Búlardyng bir ghana argumenti – jerdi jariya etu turaly sheshim, Kentaudaghy arhiv kitapshasyna tirkelmegen. Arhiv qújaty – memlekettik tirkeuden ótpeydi. Menshikti anyqtaytyn qújat bolyp eseptelmeydi. Jer telimi men qújaty memlekettik tirkeuden ótken sәtten bastap jer menshik iyesining mýlki bolyp sanalady. Búl kisilerding barlyghynyng Jer komissiyasy shygharyp bergen sheshimderi Ádilet basqarmasynda tirkeuden ótken. Demek, búlar tolyqqandy menshik iyeleri.

Al qazir mýlikti jariya etu jayly komissiya júmysyna jauapty organ – Jer qatynastary bólimi «myna sheshimderdi tekseriniz», degen úsynyspen, oblystyq Jer inspeksiyasyna hat joldaghan. Oblystyq Jer inspeksiyasy arhivten alghan anyqtamany dәiek etip, qazir sotqa berip otyr. Sotta Týrkistan qalalyq әkimdigi men Jer qatynastar bóli jauapker retinde qarastyrylghan. Ózderi bastamashy, ózderi jauapker bolyp otyrghan Jer qatynastary bólimining әreketteri sybaylas jemqorlyq qúqyqbúzushylyq әrketterine úlasyp jatqany taghy bar. Ol Qylmystyq Kodeks shenberinde tekseriluge jatatyn mәsele. Qazirgi «Mýlikti jariya etu turaly» Qazaqstan Respublikasynyng 2006 jylghy Zanynyng talaptary, «Qúqyqtyq aktiler jayly» Zannyng talaptary, «Jer koldeksinin» talaptary óreskel búzylyp otyr.

Ony búzyp otyrghan Týúrkistan qalalyq әkimdigi, Jer qatynastary bólimi men Týrkistan oblystyq Jer inspeksiyasynyng lauazymdy túlghalary. Eng soraqysy – jergilikti atqaru organdarynyng sheshimderin ózining zansyz sheshimderimen býrkemelep otyrghan Sottyng әreketteri. Sot eshqanday bagha berip otyrghan joq. Tek arhivting anyqtamasymen, halyqty óz jerlerinen aiyryp otyr.

Búl QR zannamalaryna qatysty Týrkistan ónirindegi memlekettik organdaryndaghy lauazymdy adamdarynyng sauatsyzdyghynyng saldary, ne bolmasa әdeyi úiymdastyryp otyrghan qúqyqtyq nigilizmning nәtiyjesi. Olardyng aldynda bir ghana maqsat, eldin  jerlerin qalayda tartyp alu. 2018 jyldyng «1626» sandy qaulynyng talabyn oryndamau, mýlikti baghalamay, ótemaqsyn tólemey, sot qaulysy arqyly kýshtep tartyp alu. Búlardyng әreketteri memleketting jýrgizip jatqan sayasatyna kereghar. Búny men әkimdik pen sottyng ymyralasuy dep aitar edim. Óitkeni, әkimdik mynanday beybastyqqa barghanda sottyng ózderining mýddelerine sheshim shygharatynyna senimdi. Sot prosesterinde iske obiektivti qarau degen mýldem joq. Taghyda atam ótem, Týrkistan qalalyq әkimdigi, Týrkistan oblystyq әkimdigi, Jer qatynastary men oblystyq jer inspeksiyasy eldi ashyndyryp otyr. Konstitusiyamen qorghalghan halyqtyng menshigine sot nege núsqan keltiredi?  Sot oblys әkimining qaramaghyndaghy bir bólimi siyaqty júmys istep otyr. Búl qoldan úiymdastyrghan dau.

Eskertu: Abai.kz erkin aqparat alany. Múnday oy jarystyryp, pikir almasugha Qazaqstannyng әrbir azamaty qúqyly. Aldaghy uaqytta Týrkistan oblystyq әkimdigi redaksiyamyzgha jauap beruge niyetti bolsa, portal betinde jariyalaytynymyzdy eskertemiz.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz